موازنه قدرت در بازار جهانی نفت چگونه تغییر کرد / نفت ارزان تر ایران برای مشتریان آسیایی

فرصت امروز: شرکت ملی نفت ایران قیمت رسمی نفت سبک خود برای ماه سپتامبر در بازار آسیا را ۸۰ سنت نسبت به ماه قبل کاهش داده و به یک دلار و ۲۰ سنت بالاتر از شاخص عمان و دوبی رسانده است.

در همین زمینه، پلاتس به نقل از یک منبع آگاه در شرکت ملی نفت ایران گزارش داد: قیمت فروش رسمی گرید «ایران لایت» به میزان ۸۰ سنت در هر بشکه نسبت به قیمت اوت کاهش داده شد و ۱.۲۰ دلار در هر بشکه ارزان تر از متوسط شاخص قیمت عمان/دوبی که پلاتس برای سپتامبر ارزیابی کرده است، قرار گرفت.

همچنین قیمت گرید «ایران هوی» به میزان ۶۰سنت در هر بشکه نسبت به قیمت اوت کاهش داده شد و ۹۰ سنت در هر بشکه ارزان تر از متوسط شاخص قیمت عمان/دوبی قرار گرفت در حالی که قیمت گرید فروزان ۷۵ سنت در هر بشکه کاهش پیدا کرد و ۷۵ سنت در هر بشکه ارزان تر از شاخص قیمت مذکور شد. قیمت فروش گرید سروش نیز ۸۰ سنت در هر بشکه نسبت به قیمت اوت کاهش یافته است و ۵.۵۵ دلار در هر بشکه ارزان تر از شاخص قیمت عمان/دوبی برای سپتامبر شده است.

شرکت ها در خاورمیانه عمدتا نفت خود را تحت قراردادهای بلندمدت به پالایشگاه ها می فروشند. اکثر تولیدکنندگان نفت دولتی در خلیج فارس قیمت نفت خود را بالاتر یا پایین تر از شاخص قیمت تعیین می کنند، این در حالی است که شاخص قیمت میانگین در آسیا، قیمت گریدهای عمان و دوبی است.

تغییر موازنه قدرت در بازار نفت

از سوی دیگر، تغییر قدرت بازار نفت از اوپک به سمت یک رابطه دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه، نقطه اوج تغییرات ساختاری در تولید نفت طی ۲۰ سال اخیر است.

به گزارش ایسنا به نقل از رویترز، این تغییرات عمیقا ساختاری هستند و با شخصیت یا مهارت های مذاکره وزیران نفت که توجه زیادی را از سوی مفسران و خبرنگاران به خود جلب کرده اند، ارتباطی ندارند.

عمده این تغییرات را می توان در ۲۰ سال گذشته جست و جو کرد، اما برخی از آنها مانند افت شدید تولید لیبی و ونزوئلا تسریع شده اند.

از آنجا که تولید، قطعه مهمی در قدرت بازار است، اقبال بسیار متفاوت کشورهای عضو اوپک باعث توزیع دوباره قدرت در داخل این گروه شده است.

در نتیجه تمرکز تصمیم گیری از مذاکرات درون گروهی، به مذاکرات بیرونی با روسیه تغییر یافته است.

رقابت درون اوپک

اوپک در سال ۱۹۶۰ برای کاهش رقابت غیرمفید بر سر مالیات، حق امتیاز و مالکیت نفت میان اعضای اصلی تاسیس شد تا آنها بتوانند سرمایه گذاری شرکت های نفتی بین المللی را جذب کنند.

طبق اساسنامه اوپک، هدف اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت باید هماهنگی و یکپارچگی سیاست های نفتی کشورهای عضو باشد.

پنج عضو موسس این گروه شامل عربستان سعودی، ایران، عراق، کویت و ونزوئلا سهم قابل توجهی در ذخایر نفت بهره برداری نشده داشتند و در زمره تولیدکنندگانی بودند که نرخ رشد سریعی را تجربه می کردند.

هدف اولیه اوپک ایجاد یک جبهه واحد در مذاکرات با شرکت های نفتی بین المللی برای کسب سهم بیشتر از درآمدهای فروش نفت بود.

افزوده شدن لیبی (۱۹۶۲)، امارات متحده عربی (۱۹۶۷)، الجزایر (۱۹۶۹) و نیجریه (۱۹۷۱)، کشورهای صاحب ذخایر بزرگ را به این گروه افزود و قدرت چانه زنی اوپک را تحکیم کرد.

تمرکز اوپک به تدریج از مالیات ها و حق امتیاز به سهم مالکیت ذخایر (دهه ۱۹۷۰)، قیمت ها (از دهه ۱۹۷۰ به بعد) و سهمیه تولید (از دهه ۱۹۸۰ به بعد) تغییر کرد.

قدرت بازار اوپک در سال ۱۹۷۳ که اعضای آن در بیش از نیمی از تولید نفت جهان سهم داشتند به اوج رسید سپس این سهم در سال ۱۹۸۵ به یک چهارم تقلیل یافت اما در سال های پس از آن بهبود پیدا کرد.

اوپک در سال های ابتدایی شاهد توازن قدرت میان عربستان سعودی، ایران و ونزوئلا بود و سایر کشورها نقش کوچک تری داشتند.

این سه کشور در سال ۱۹۷۰ به میزان مشابه حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز تولید داشتند اما تا سال ۱۹۷۳ تولید عربستان به میزان قابل توجهی (۷.۷ میلیون بشکه در روز) افزایش یافت و بالاتر از تولید ایران (۵.۹ میلیون بشکه در روز) و ونزوئلا (۳.۵ میلیون بشکه در روز) قرار گرفت.

برندگان و بازندگان

اوپک را برمبنای کشورهایی که تا سال ۲۰۱۷ تولیدشان افزایش داشته است، می توان به دو گروه برندگان و بازندگان تقسیم کرد.

بزرگ ترین برندگان، عربستان سعودی (۴.۳ میلیون بشکه در روز افزایش)، عراق (۲.۵ میلیون بشکه در روز افزایش)، امارات متحده عربی (۲.۴ میلیون بشکه در روز افزایش)، آنگولا (۱.۵ میلیون بشکه در روز افزایش) و قطر (۱.۳ میلیون بشکه در روز افزایش) بوده اند.

بزرگ ترین بازندگان، لیبی (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) و ونزوئلا (۱.۳ میلیون بشکه در روز کاهش) بوده اند.

برندگان از دولت باثبات، سرمایه گذاری قابل توجه و تخصص فنی سود بردند در حالی که بازندگان درگیر منازعه، تحریم، ناآرامی، فساد و سوءمدیریت شدند.

تولید برخی از این کشورها به خصوص عراق که با سقوط شدید تولیدش در دهه ۱۹۸۰، دهه ۱۹۹۰ و دهه ۲۰۰۰ در نتیجه جنگ و تحریم روبه رو شد، بهبود یافتند. برخی از آنها با مشکلات اخیر بیشتری مواجه شدند مانند لیبی که همچنان درگیر جنگ قدرت داخلی است.

برخی نیز مانند ونزوئلا و نیجریه در دهه های اخیر تاریخ تولید انبوهی داشتند اما اخیرا با سقوط چشمگیر تولیدشان روبه رو شدند.

در نتیجه، عربستان سعودی و تا حدودی امارات متحده عربی به ضرر اعضای دیگر، قدرت بیشتری در داخل اوپک پیدا کردند. به علاوه عربستان سعودی، کویت و امارات متحده عربی تنها اعضایی هستند که انعطاف پذیری قابل توجهی در تولید دارند و سهم عمده ای در محدودیت عرضه تحت توافق کاهش تولید سال ۲۰۱۶ داشتند.

سایر اعضای اوپک معمولا به اندازه ای که توان فنی آنها اجازه می دهد نفت تولید می کنند زیرا نیاز فوری به درآمد فروش دارند.

مذاکرات فوق العاده اوپک

بین دهه ۱۹۷۰ و دهه ۱۹۹۰ مذاکرات فشرده ای در داخل اوپک انجام گرفت زیرا اعضا تلاش کردند به موضع واحدی در میان خود دست پیدا کنند و سپس با تولیدکنندگان خارج از گروه مذاکره کنند.

اما تغییر موازنه تولید و قدرت باعث شده مذاکرات درون اوپک اهمیت کمتری پیدا کند و تاکید بیشتر روی مذاکرات با سایرین به خصوص با ظهور روسیه قرار گیرد.

تحریم ها و ناآرامی باعث شده کشورهایی مانند ایران، لیبی، ونزوئلا و تا حدودی نیجریه در مذاکرات نادیده گرفته شوند و در مذاکرات درون گروهی حکم ناظر را پیدا کنند. از میان سایر اعضای اوپک، کویت و امارات متحده عربی در سیاست های تولید خود طی دو دهه گذشته هماهنگی نزدیکی با عربستان سعودی داشته اند.

تغییر موازنه قدرت باعث شده عربستان سعودی به رهبر بلامنازع اوپک تبدیل شود و آزادانه به مذاکرات با کشورهای خارج از گروه به خصوص روسیه بپردازد.

به جای مذاکره درباره سهمیه تولید پشت میز کنفرانس مقر اوپک در وین که بین دهه ۱۹۸۰ تا دهه ۲۰۰۰ مرکز تصمیم گیری بود، مهم ترین مذاکرات اکنون به صورت دوجانبه میان عربستان سعودی و روسیه انجام می گیرد.

چنین تغییری مایه تعجب ناظران بلندمدت اوپک نیست. موازنه قدرت و محتوای مذاکرات در شش دهه گذشته مرتبا تغییر کرده است.

اگر تولید عراق به همین منوال رشد کند، ممکن است تغییر اخیر آخرین تغییر نباشد زیرا رشد تولید این کشور را نمی توان نادیده گرفت و موازنه قدرت دوباره تغییر خواهد کرد.

افزایش تولید در ایران، ونزوئلا و لیبی یا نیجریه نیز کنترل عربستان سعودی بر اوپک را به چالش خواهد کشید، اما در حال حاضر عربستان سعودی رهبر بلامنازع اوپک است و مذاکرات بااهمیت، مذاکراتی است که با روسیه انجام می گیرد.