بررسی زمینه‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی درصورت حذف تحریم‌ها

سلسله گفتارهای حاضر شامل چهار بخش است که به بررسی تاثیر لغو احتمالی تحریم‌ها بر فضای معدنی ایران می‌پردازد:

1‌. توان معدنی موجود کشور و بررسی زمینه‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی درصورت حذف تحریم‌ها.

2‌. اهداف سرمایه‌گذاری اکتشاف موادمعدنی در ایران و مسائل مرتبط با تحریم‌ها.

3‌. تاثیرپذیری محصولات شیمیایی برپایه‌ موادمعدنی از لغو احتمالی تحریم‌ها.

4‌. شرکت‌های معدنی ایرانی در تعامل با شرکت‌های سرمایه‌گذار خارجی.

توان معدنی کشور

7 هزار سال سابقه‌ معدنکاری در ایران منجر به این شده که بیشتر مواد معدنی سطحی شناسایی شود. پتانسیلی که برای ظرفیت معادن ایران مطرح می‌شود، همان ذخایر محتمل در مناطق پوشیده‌ کویرمرکزی ایران و بخش شرقی کشور است که داده‌های اکتشافی دقیقی از این بخش‌ها در دست نیست. ایران از نظر ذخایر و تولید منابع معدنی، به غیر‌از سنگ‌گچ، سنگ آهک و باریت، در هیچ ماده‌ای در لیست 10 رتبه برتر دنیا قرار ندارد. در مورد صنایع معدنی در تولید سیمان رتبه 6‌5 و در تولید فولاد رتبه حدود 15 را داراست.

عمده‌ترین مواد معدنی غیر‌نفتی تولیدی کشور شامل سنگ آهن ، فلز مس و آلومینیوم است. این سه ماده تاکنون بیشتر از مسائل مرتبط با تحریم، از قیمت جهانی خود متاثر بوده‌اند. رفع تحریم‌ها روی انتقال فناوری نو به صنایع معدنی ایران، تاثیر قابل توجهی نخواهد داشت چراکه تاکنون چین و روسیه و در نوبت دوم اروپا توانایی تامین ‌ فناوری نوین معادن ایران را داشته و با توسل به راهکارهای باواسطه همواره دسترسی به ماشین‌آلات و فناوری مورد نیاز را داشته‌ایم. تنها در صورت حصول ارتباط بین‌المللی هزینه‌ سربار تحمیل شده برجریان تامین ماشین‌آلات و فناوری حذف شده و قیمت تمام شده‌ موادمعدنی از این زاویه کاهش خواهد یافت.

صنایع معدنی فعال ایران که نیازمند فناوری نوین است شامل صنایع مس و آلومینیوم و سنگ‌آهن است. هیچ‌یک از این سه مشمول ممنوعیت‌ تکمیل فناوری در سال‌ها‌ی گذشته نبوده و اگر در مواردی تاکنون سیستم‌های نوین جایگزین و بهینه نشده‌اند، دلایلی غیر‌از تحریم داشته‌است. در فروش فلزات اصلی نیز مشکل مرتبط با تحریم‌ها، انتقال پول بوده‌است. نبود دپوی فلز آلومینیوم در کارخانه‌های کشور گواه این امر است که تولید فلز در ایران تاکنون با وجود تحریم‌ها نیز بازار خود را داشته است. با برداشته شدن تحریم‌ها، احتمال افزایش تولید فلز نیز بسیار اندک دیده‌ می‌شود چرا که صنایع آلومینیوم بیشتر درگیر تامین برق است و درحال‌حاضر بخشی از ظرفیت نصب شده آلومینیوم به دلیل نبود برق کافی در مدار تولید قرار نگرفته است. این درحالی ا‌ست که امارات بدون داشتن معدن، در جایگاه سومین تولید‌کننده‌ آلومینیوم جهان قرار گرفته‌است.

صنعت مس به دلیل نداشتن برنامه اکتشافی موثر در سال‌های گذشته، درگیر تامین کان‌سنگ ارزان بوده و مشکل تامین ذخیره را داشته است که ارتباط مستقیمی با تحریم ندارد. ذخایر مس ایران برای شرکت‌های خارجی یک فرصت سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود ولی ایران در طول 30 سال گذشته تنها با دو پروژه‌ سرچشمه و سونگون مشغول بوده که از دهه‌ 50 شمسی به یادگار مانده‌اند و بخش قابل توجهی از پروژه‌های اکتشافی مس با شکست روبه‌رو شده است. دلیل این امر با تحریم‌ها ارتباطی نداشته و از شدت سادگی به ناباوری پهلو می‌زند. پاسخ این است که در سازمان ارگان‌های متولی معادن مس، بخشی به نام «دفتر اکتشاف مس» وجود ندارد که شایسته‌ وسعت ایران و کان‌سنگ مس باشد.

در واقع در تسهیم کمبودهای موثر بر تولید فلزات آلومینیوم، مس و آهن، بیش از تحریم‌ها باید به سوء‌مدیریت اکتشافی تامین ذخایر بزرگ مواد معدنی در درازمدت توجه کرد. ازاین‌رو با برداشته شدن تحریم‌ها نمی‌توان اتفاق برجسته‌ای را در صنایع فلزی موجود انتظار داشت. میدان جذب سرمایه‌‌گذاری خارجی در معادن ایران به‌خودی‌خود میدانی جذاب نیست و با تلاش باید این میدان را پاکسازی و از سرمایه‌گذار خارجی دعوت کرد. تمایل سرمایه‌گذاران خارجی در گذشته روی صنایع فلزی کشور نه‌ به‌خاطر ویژگی معدنی که بیشتر ناشی از ارزانی ارزش انرژی در کشور بوده است. این تمایل در دیگر صنایع مانند سیمان نیز دیده می‌شود. آنچه در پاکت‌ سیمان و شمش آلومینیوم و مس و کنسانتره‌ مواد معدنی و حتی محصولات پتروشیمی صادر شده و سود به همراه دارد چیزی نیست جز بسته‌های انرژی ارزان. این توانایی در اوج قیمت نفت، فرصت تاریخی را به ما بخشید که با انجام اکتشاف سراسری معدنی بتوانیم ذخایر پنهان فلزی را کشف کنیم.

فرصت طلایی دیروز از دست رفت، امروز برنامه‌ای برای آن نداریم و فردا به‌عنوان یک ضرورت و بقای اقتصادی، مجبور به انجام آن خواهیم بود ولی با هزینه‌ای سنگین‌تر. در حالی‌که ممکن است از این پس درآمد حاصل از فروش نفت نتواند پاسخگوی همه‌ نیازهایی باشد که تا به امروز با آن روبه‌رو بوده‌ایم.

* کارشناس ارشد زمین شناسی