دیوار بی‌اعتمادی می‌شکند؟

وزارت نفت در دو سال گذشته سعی کرده است با اقداماتی از قبیل ابلاغ شیوه‌نامه حمایت از تولید داخل و تلاش برای راه‌اندازی سامانه الکترونیکی برگزاری مناقصات نفتی حداقل در گفتار حامی بخش‌خصوصی و ظرفیت‌های موجود داخل باشد اما از دید فعالان این بخش بازار بی‌اعتمادی به وزارتخانه همچنان داغ است و نمی‌توان به آینده خوش‌بین بود. صنعت نفت در ایران به دلیل وجود تنوع در بخش‌های مختلف همچون نفت، گاز و پتروشیمی همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی بوده است زیرا به دلیل تنوع صنعتگران می‌توانند در حوزه‌های مختلف فعالیت‌های بزرگ و کوچکی داشته باشند و به دلیل وجود بازار کار نگرانی برای بازگشت سرمایه به‌طور جد وجود ندارد. به همین دلیل است که بخش‌خصوصی سرمایه‌های خرد و کلان خود را در صنعت نفت به کار گرفته‌ است. با این وجود روند واگذاری پروژه‌های نفتی به این بخش همواره مورد اعتراض است. 

آنچه در روند واگذاری شائبه‌انگیز است برگزاری مناقصات در وزارت نفت است. در همین ارتباط در راستای پایان بخشیدن به این شائبه است که سیدعماد حسینی، معاون امور مهندسی وزیر نفت از تکمیل و راه‌اندازی سامانه الکترونیکی برگزاری مناقصه‌ها تا پایان خرداد‌ماه امسال خبر می‌دهد تا با راه‌اندازی این سیستم خطای انسانی در برگزاری مناقصه‌ها و مشکلات احتمالی از میان برود.در این باره سیدتقی حجازی، مدیرعامل شرکت تقطیران کاشان راه‌اندازی سامانه الکترونیکی برگزاری مناقصات را گامی در جهت روشن‌سازی مناقصات نفتی می‌داند و به «فرصت امروز» می‌گوید: «با این اقدام برگزاری مناقصات در جهت روشن‌سازی خواهد بود اما سوال اینجاست که این سامانه چقدر در بخش‌های مختلف صنعت نفت شکل اجرایی به خود خواهد گرفت.»

خواستن؛ حلقه مفقوده اتصال بخش‌خصوصی و نفت

وی با اشاره به اینکه بخش‌خصوصی برای اثبات خود در صنعت با مشکلات متعددی مواجه است، ‌می‌افزاید: «وجود رانت در مناقصات را نمی‌توان کتمان کرد البته رانت اطلاعاتی برای حضور در مناقصات اصولا چیز ناگواری نیست زیرا بازار اقتصاد بدون داشتن اطلاعات گرم نخواهد شد.» به گفته این فعال بخش‌خصوصی، در صنعت نفت قانون به قدر کافی وجود دارد و نیازی به قانون یا بخشنامه جدید نیست. حلقه مفقوده در صنعت نفت ما خواستن و شفاف‌سازی است، سازنده در کشور به دلیل وجود شرایط به انحرافات هدایت می‌شود؛ انحرافاتی که ریشه آن در نحوه برخورد کارفرما و پیمانکار است.

گفته‌‌های حجازی مورد تایید سایر فعالان نیز هست. بارها از سوی وزارت نفت و مسئولان بالادستی اعلام شده بخش‌خصوصی مفید و مثمر‌ثمر در کشور وجود ندارد و ساده‌تر اینکه بخش‌خصوصی واقعی در صنعت نفت وجود ندارد. حجازی در واکنش به این مسئله نیز می‌گوید: «بخشنامه یا شیوه‌نامه و حتی سامانه‌های الکترونیکی گام‌های خوبی هستند اما معتقدم که با وجود تلاش‌های وزیر نفت شرایط از سوی سایر مسئولان به‌گونه‌ای خواهد بود که تنها معدودی از بخش‌خصوصی بتوانند فعالیت جدی داشته باشند، فعالیت این دوستان نیز با وجود سامانه الکترونیکی و غیرالکترونیکی ادامه خواهد داشت.»

‌با بخش‌خصوصی همکاری می‌کنیم اگر هدفش دلالی نباشد

درست در فضایی که صحبت از ایجاد سامانه‌ الکترونیکی می‌شود تا بار دیگر اعتماد بخش‌خصوصی در صنعت نفت جلب شود سیدمحسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت اعلام می‌کند آمادگی همکاری با بخش‌خصوصی را داریم، به شرطی که هدف بخش‌خصوصی تجارت باشد و نه دلالی و اگر بخش‌خصوصی برای ما بازار جدیدی باز کند استقبال خواهیم کرد.»

این گفته از سوی مسئول نفتی قدری تامل‌برانگیز است که تعریف از بخش‌خصوصی به درستی چیست؟ آیا می‌توان افرادی را که در گذشته به‌عنوان بخش‌خصوصی از رانت خاص وارد کارزار نفت شدند به بخش‌خصوصی کنونی و حقیقی نسبت داد. بااین وجود، قمصری درباره استفاده از توان بخش‌خصوصی برای ورود پول نفت به کشور می‌گوید: «ما آمادگی استفاده از توان بخش‌خصوصی را برای ورود پول نفت به کشور داریم، البته درصورتی‌که بخش‌خصوصی اعلام آمادگی کند. به‌عنوان مثال اکنون فرآورده‌های ما در خلیج فارس به چند مقصد اصلی می‌روند، اگر بخش‌خصوصی بخواهد فرآورده را از ما گرفته و به آنها تحویل دهد، کار خاصی نکرده است.»

نمی‌توانیم خوشبین باشیم

شاید این اظهارنظرها از سوی مدیران است که فضای ناامنی را برای بخش‌خصوصی رقم زده است. احمد جدیر، ‌مدیرعامل شرکت مدیریت تدارکات و ساخت طوس درباره راه‌اندازی سامانه الکترونیکی مناقصات نفتی به «فرصت امروز» می‌گوید: ‌«نمی‌توان به این اقدام وزارت نفت برای حل مشکلات مناقصات نفتی خوشبین بود، ‌مشکل تنها مناقصات و الکترونیکی‌شدن آن نیست مشکل اینجاست که از ظرفیت‌های حقیقی بخش‌خصوصی واقعی استفاده نمی‌شود.»

وی با اشاره به اینکه این شرکت در یکی از مناقصات بین‌المللی برنده می‌شود اما وزارت نفت به تعهدات خود عمل نکرده است، ‌می‌افزاید: «خیلی خوب است که تلاش برای شفاف‌سازی صورت گیرد اما مادامی که این بخش پذیرفته نشود، امیدی به اجرای درست مناقصات نیز نیست.» پیش از این فعالان بخش‌خصوصی از نبود فضایی سالم در برگزاری مناقصات در گفت‌وگو با روزنامه «فرصت امروز» مواردی را اعلام کرده بودند که در کنار وجود فضای رانت‌پذیر در مناقصات صدور ضمانت‌های بانکی از‌جمله مشکلات اساسی این بخش بود. با این وجود این تلاش وزارت نفت می‌تواند امیدی را در بخش‌خصوصی در صنعت نفت ایجاد کند اما باید دید که سامانه چه زمانی و به خوبی اجرایی خواهد شد.