شاليکاران شمالي در انتظار بسته‌هاي حمايتي

کاهش منابع آبي کشور در چند سال اخير تغيير و تحولاتي را به‌ويژه در بخش کشاورزي به وجود آورده است. در پي بروز بحران آب، جامعه کشاورزي حاکم که بدون رعايت هيچ الگوي علمي و حتي سنتي محصولات غذايي توليد مي‌کند، چاره‌اي ندارد جز اينکه نظام بهره برداري را شکل دهد. کشت هر نوع محصول بدون توجه به شرايط اقليمي و آب و هوايي در تمامي مناطق، در حالي همچنان ادامه دارد که با مشکل شديد کمبود آب روبه‌رو هستيم. براي نمونه کشت برنج در استان‌هاي پربارش شمالي، فلات مرکزي و نواحي غرب و جنوب کشور رواج دارد. يا محصول آب بر هندوانه و سيب زميني تقريبا در تمامي نواحي ايران بدون هيچ محدوديتي کشت مي‌شود.

کشت برنج در شمال آلترناتيو ندارد

با شروع فصل کشت در نيمه دوم امسال وزارت کشاورزي اقداماتي در اين زمينه در دستور کار قرار داده است. به گفته عباس کشاورز، معاون زراعت وزارت کشاورزي، در سال زراعي پيش رو کشت برنج به‌جز در سه استان شمالي (مازندران، گيلان و گلستان) مورد حمايت دولت قرار نمي‌گيرد. وي همچنين کشت برنج در استان‌هاي شمالي را به‌دليل اينکه آلترناتيو (جايگزين) ديگري ندارد، قابل انجام مي‌داند.

سرانه مصرف بالاي برنج در کشور (35 تا 36 کيلوگرم) ، ايران را در رديف بزرگ‌ترين مصرف کننده و حتي واردکننده اين محصول در جهان شناسانده است. در حالي که کشت برنج در کشور با سياست‌هاي وارداتي، تغيير کاربري شاليزارها و کمبود منابع آب، روزبه‌روز محدودتر مي‌شود اما ميزان مصرف همچنان بالاست. بنابراين و با توجه به اعلام سازمان خواربار و کشاورزي ملل‌متحد (فائو) تا سال 2025 ذخاير مواد غذايي از جمله برنج در جهان ناياب مي‌شود، دولت بايد در افق آينده توليد محصولات استراتژيک مانند برنج، تمهيداتي بينديشد.

صادرات جهاني محصولات استراتژيک در مخاطره

فرامرز علي‌نيا، ریيس موسسه مرکز تحقيقات برنج کشور در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز»، اظهار مي‌کند: سرانه مصرف بالاي برنج در کشور، نشان مي‌دهد که اين محصول از مواد غذايي استراتژيک به شمار مي‌رود و بايد بتوانيم‌ درصد زيادي از آن را در کشور توليد کنيم. در آينده‌اي نزديک روزي فرا مي‌رسد که هيچ کشور توليدکننده‌اي محصولات غذايي و کالاي استراتژيک را حتي به قيمت گران صادر نکند.
وي با اشاره به کشورهاي اصلي صادرکننده برنج در دنيا مي‌گويد: چهار کشور ويتنام، تايلند، هند و پاکستان که 80‌درصد صادرات برنج را در اختيار دارند به‌دليل تغييرات اقليمي و محدوديت منابع آب با کاهش توليد مواجه خواهند شد و در توليد و صادرات برنج متزلزل مي‌شوند. بايد توجه داشت که بحران آب تنها مختص کشور ما نيست ساير کشورها از جمله کشورهاي فوق نيز با افزايش محدوديت منابع آب روبه‌رو هستند.

توليد غذا براي 90 ميليون ايراني

اين پژوهشگر و کارشناس کشاورزي، ادامه مي‌دهد: ظرفيت توليد کالاهاي اساسي از جمله برنج و گندم را بايد به اندازه‌اي که نيازهاي داخلي را تامين کنند، بالا ببريم و از يک سو با بحران آب دست و پنجه نرم مي‌کنيم که بايد راهکارهايي براي کنترل توليد داشته باشيم. علي‌نيا، با اشاره به افزايش جمعيت در سال‌هاي آينده، نياز کشور به محصولات غذايي را بيش از پيش مي‌داند و مي‌گويد: به آساني نمي‌توان کاهش سرانه مصرف برنج تا 30 کيلوگرم را در افق 1404 اجرايي کرد. بنابراين، بايد براي افزايش توليد تمامي تلاش‌هاي‌مان را به کار بگيريم تا براي 90-80 ميليون نفر برنج تامين کنيم. يکي از نگراني‌هاي ما در اين زمينه، روند شتابان تغيير کاربري در شاليزارهاي شمال است.

جريان‌های پنهان پشت تغيير کاربري زمين‌ها

به گفته ریيس مرکز آمار ايران، بيش از يک ميليون هکتار زمين‌هاي کشاورزي کشور در 50 سال اخير تغيير کاربري‌يافته و از بخش کشاورزي خارج شده است. در گزارش‌هايي که مرکز پژوهش‌هاي مجلس ارائه داده، بيش از 17 هزار هکتار شاليزار و باغ‌هاي شمال کشور به ويلا و شهرک تبديل شده است. رييس موسسه تحقيقات برنج کشور، تصريح مي‌کند: جدا از مسائل اقتصادي که کشاورزان را ناچار به فروش زميـن‌هــاي‌شان مـي‌کنـد، جريان‌های حساب شده‌اي از روند شتابان تغيير کاربري زمين‌هاي کشاورزي حمايت مي‌کنند و به آن سرعت بيشتري مي‌دهند.

وي به تغيير کاربري شاليزارها به باغ‌هاي مرکبات اشاره و اظهار مي‌کند: اگر درصدي از شاليزارها به باغ تبديل شوند ايرادي ندارد چنانچه تجربه بارش برف سنگين در شمال نشان داد که مرکبات هم براي اقليم شمال زياد مناسب نيست و برنج همچنان يک مزيت در اين منطقه به شمار مي‌رود. يک ديدگاه ديگر اين است که شاليزارها نقش اساسي در حفظ اکوسيستم و اکولوژيکي منطقه دارند و حتي گردشگر نيز جذب مي‌کند.

علي‌نيا مي‌افزايد: حالا که وزارت کشاورزي سياست حمايت نکردن از توليد برنج در مناطقي به‌جز استان‌هاي شمالي را در دستور کار قرار داده بايد براي شاليکاران شمالي بسته‌هاي حمايتي در نظر بگيرد. البته اين موضوع در برنامه‌هاي وزارت کشاورزي قرار دارد و از دغدغه‌هاي مهندس حجتي (وزير کشاورزي) است.

کشاورزان متعصب‌ترين قشر

جميل عليزاده شايق، در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، بر لزوم سياست‌هاي حمايتي دولت از شاليکاران تاکيد و تصريح مي‌کند: زمين بهترين و باارزش‌ترين سرمايه ماندگاري است که کشاورزان در اختيار دارند. هيچ قشري به اندازه کشاورزان نسبت به حفظ سرمايه خود متعصب‌تر نيستند و در آخرين مرحله کار وقتي که چاره‌اي ندارند، به فروش مبادرت مي‌کنند. کشاورز دلش مي‌خواهد به کارش ادامه دهد و دولت نيز بايد از او حمايت کند.

وي ادامه مي‌دهد: دولت بايد به اندازه‌اي از توليد و کشاورزان حمايت کند که ارزش اقتصادي آن بيشتر از فروش باشد يا با آن برابري کند. شايق از سياست‌هاي دولت يازدهم و به‌ويژه وزارت کشاورزي و شخص وزير از حمايت از توليد و جلوگيري از واردات برنج حمايت کرده و مي‌افزايد: شوربختانه هيچ نظارت کافی از سوي مسئولان مربوط به موضوع واردات برنج وجود ندارد. وی همچنین ادعا کرد: در هفت ماهه نخست امسال در حالي که واردات برنج از سوي وزارت کشاورزي ممنوع اعلام شده بود، نزديک به يک ميليون (990 هزار) تن برنج وارد کشور شد.

دبير انجمن برنج تصريح مي‌کند: درخصوص برنج‌هاي ايراني و تقلب‌هايي که عده‌اي از فروشندگان در کشور انجام مي‌دهند و با مخلوط کردن چند نوع برنج، حقوق توليدکننده و مصرف کننده را تباه مي‌کنند نيز نظارت کافی وجود ندارد. نهادهاي نظارتي بايد در اين زمينه، به وظايف‌شان به نحو بهتری عمل کنند.