فرصت‌هایی که دیده نشده‌اند

سال‌های زیادی است که در استان‌های شمالی کشور برخی از ارقام برنج تولید و به بخش‌های مختلف کشور، جهت مصرف ارسال می‌شود به‌گونه‌ای‌که اقتصاد این استان‌ها را عموما به سمت‌وسوی اقتصاد تک‌محصولی کشانده است و هر روزی که می‌گذرد به دلیل کوچک بودن سطح زیرکشت و شالیکاری و مصرف آب بر پایه روش‌های سنتی، صرفه اقتصادی برای شالیکاران کم و کمتر می‌شود. ازاین‌رو ممکن است در سال‌های آینده همین زمین‌های سرسبزی که مردم ایران را به سمت شهرهای شمالی سوق می‌دهد، تغییر کاربری داده و تبدیل به ویلا و ساختمان‌های تجاری شوند، پس برای جلوگیری از انحطاط هرچه بیشتر این بخش باید آستین‌ها را بالا زد و سرمایه‌گذاری‌های اساسی کرد و به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که زراعت برنج برای شالیکاران با ارزش افزوده بیشتری همراه باشد.

یکی از راه‌هایی که بتوان به این مهم دست یافت، توجه به فرآورده‌های جانبی برنج به‌عنوان مواد باارزش است. در واقع برنج یکی از محصولاتی است که در طول پروسه کاشت، برداشت و درنهایت تولید دچار افت کمیت یا کیفیت می‌شود، درواقع برنج دارای ضایعاتی است که این ضایعات در طول عملیات کاشت تا برداشت و در مرحله تبدیل شلتوک به برنج سفید به وجود می‌آید که در ایران عملا نه‌تنها از این ضایعات بهره اقتصادی گرفته نمی‌شود، بلکه در اغلب موارد با سوزاندن بخش‌هایی از ضایعات برنج، بسیاری مشکلات زیست‌محیطی هم به وجود آمده است.

یک حساب سرانگشتی

بررسی‌ها نشان می‌دهد میانگین ضایعات مربوط به مراحل قبل از کاشت تا برداشت و خرمن‌کوبی ارقام بومی و اصلاح شده برنج در ایران، حدود 27 درصد بوده است. با در نظر گرفتن حدود 3.500.000 تن شلتوک تولیدی سالانه در کشور و راندمان تبدیل حداقل 60 درصدی، پیش‌بینی می‌شود که به ازای هر یک درصد کاهش ضایعات، حداقل حدود 200 میلیارد ریال از زیان اقتصادی وارده بر شالیکاران کاسته خواهد شد. این رقم برای 5 درصد کاهش ضایعات، هزار میلیارد ریال خواهد شد.

از جمله سیاست‌گذاری‌های مربوط به کاهش ضایعات برنج در کشور، اجرای سیاست کاهش هزینه مبادله، اجرای سیاست‌های ضعیف مربوط به خرید تضمینی برنج، بهبود سیستم بازاریابی برنج و توجه به مباحث حمل‌و‌نقل، انبارداری، بسته‌بندی و ایجاد بازار برنج بوده است، به‌علاوه تلاش برای اصلاح و بهینه‌سازی صنعت شالیکوبی، اشاعه آموزش‌های کاربردی کوتاه و بلندمدت به صاحبان صنایع تبدیلی برنج، حمایت از تحقیقات کاربردی و همچنین تدوین دستورالعمل ویژه ارزیابی ضایعات برنج را می‌توان از جمله دیگر سیاست‌گذاری‌های دولتی و بخش‌خصوصی نام برد.

ضایعاتی که ارزش می‌آفرینند

اما توجه به صنایع تكمیلی و جانبی مرتبط با كشاورزی در اقتصاد كشور، از الزامات اساسی در برنامه توسعه اقتصادی پایدار محسوب می‌شود. با توجه به شرایط اقلیمی و نظر به اینكه محصول برنج به‌عنوان محصول اول كشاورزی استان گیلان و مازندران محسوب می‌شود، ایجاد صنایع تكمیلی مرتبط با آن جهت بهره‌برداری اقتصادی از پسماندها و محصولات فرعی در راستای تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا، از اولویت بالایی در سرمایه‌گذاری برخوردار است، البته به غیر‌از استان‌های شمالی، 16 استان در کشور تولیدکننده برنج هستند که با یافتن راهکاری اساسی برای کاهش ضایعات برنج و فرآوری محصولات جانبی آن، درآمد اقتصادی خوبی عایدکشور وکشاورزان خواهد شد. 

به‌واقع بررسی‌های گروه سرمایه‌گذاری «فرصت امروز» نشان می‌دهد، در کشورهایی مانند تایلند، آمریکا یا حتی پاکستان از محصولات جانبی برنج (که البته در ایران، عموما با عنوان ضایعات از آن یاد می‌شود)، بیشترین بهره‌برداری اقتصادی را دارند که صنایع دارویی، صنایع چاپ، سوخت مصرفی در کارخانه‌ها، صنایع چوب و حتی صنایع تولید ظروف یکبارمصرف از این جمله‌اند اما در ایران این ضایعات در بهترین حالت‌ به‌عنوان خوراک‌ دام و سوخت مصرفی در کارخانه‌هایی مثل کارخانه تولید‌ آجر به مصرف می‌رسد و حتی گاهی توسط کشاورزان سوزانده می‌شود که این مسئله، هم آلودگی‌های زیست‌‌محیطی را در پی‌دارد و هم در مواقع بارندگی، موجب اسیدی شدن آب و خاک کشاورزی و در نتیجه کاهش میزان تولید زراعی می‌شود.

«فرصت امروز» برای اطلاع یافتن از چگونگی ورود به این حوزه و تایید گفته‌های پیشین، به سراغ دکتر مجید متقی‌طلب، رییس پارک علم و فناوری استان گیلان رفته است تا اطلاعات دقیق‌تری از این متخصص اخذ کند.

40 نوع محصول نهایی فقط از ضایعات

دکتر متقی‌طلب محصولات فرعی برنج را که قابلیت فرآوری و استفاده کاربردی دارند به سه دسته عمده تقسیم می‌کند و می‌افزاید: مطالعات اولیه ما نشان می‌دهد که از پسماندهای‌ کشاورزی برنج مانند کاه برنج، سبوس و پوسته اول برنج می‌توان بیش از ۴۰ نوع محصول با ارزش اقتصادی، دارویی، صنعتی و خوراکی تولید کرد. نخستین بخش این ضایعات، سلولز است که از کاه برنج تهیه شده و در تولید کاغذ، ظروف یکبارمصرف و دستمال کاغذی کاربرد دارد. همچنین از محصولات تولید شده از فرآورده‌های جانبی برنج، می‌توان به انواع اوراق فشرده و روکش با کاربرد در ساخت دیواره‌های جداکننده و روکش‌های تزیینی اشاره کرد.

از سبوس برنج می‌توان روغن سبوس را به دست آورد و آن روغن هم قابلیت تبدیل به کره را دارد و درنهایت می‌توان حتی مواد خاص برای فرمولاسیون غذای کودک را هم تولید کرد. مجموع محصولات قابل استحصال به 40 محصول می‌رسند که پارک علمی و فناوری استان گیلان تمام طرح‌هایی که قابلیت اجرایی دارند را با محاسبات و روش‌های عملی، بر پایه دانش علمی طراحی کرده است. اما وارد عمل شدن در این حوزه و به سرانجام رساندن این تحول اقتصادی برنج همیاری چند گروه از جامعه را می‌طلبد.

یک همیاری تمام‌عیار

وی درخصوص کمک نهادها و افراد مربوطه برای تولید در این بخش می‌افزاید: اول از همه بحث مالی مطرح است که نخستین منبع مالی، بانک‌ها هستند که می‌توانند در این خصوص سرمایه‌گذاری کنند و بخش دوم سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی هستند که ما از آنها دعوت می‌کنیم که به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری نوین، به این بخش‌ها توجه کنند و وارد عمل شوند. همچنین در مرحله بعد نیاز به همیاری و کمک نهادها و سازمان‌های مربوطه مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت و همچنین سازمان محیط‌زیست است. مخصوصا سازمان محیط‌زیست برای جلوگیری از تخریب هرچه بیشتر محیط‌زیست و منهدم کردن محصولات جانبی برنج به‌وسیله سوزاندن یا چال کردن توسط کشاورزان، باید شرایط را برای راه‌اندازی هرچه سریع‌تر کارخانه‌های فرآوری تسهیل کند و امید است که با اعطای سوبسید و حمایت از سرمایه‌گذاران، باعث جذب هرچه بیشتر سرمایه‌گذاران شود.

مرد عمل می‌خواهد

دکتر متقی‌طلب درخصوص شروع فعالیت‌ها در این عرصه می‌افزاید: ما تمرکز و تلاش خود را روی یک پروژه اولیه گذاشته‌ایم که امید است تا شهریورماه امسال به مرحله بهره‌برداری و فعالیت برسد. این پروژه در بخش تولید سلولز از کاه برنج پیاده‌سازی شده است و حدود 200 میلیارد تومان برای این کار سرمایه‌گذاری شده است. سوله و انبار و دفتر را آماده‌سازی کرده‌ایم و ماشین‌آلات و تجهیزات لازم خریداری شده و هم‌اکنون در حال نصب هستیم که طی پنج ماه آینده به ثمر بنشیند.

متقی‌طلب درخصوص سرمایه مورد نیاز برای ورود به این صنعت و راه‌اندازی یک کارخانه برای استحصال از ضایعات برنج می‌افزاید: مبلغ سرمایه‌گذاری شما بسته به اینکه می‌خواهید در کدام بخش فعالیت کنید و چه خروجی با چه ظرفیت تولیدی داشته باشید کاملا متفاوت است. در واقع به دلیل تنوع محصولات قابل تولید که پیش از این هم گفتیم، مبلغ سرمایه‌گذاری متفاوت است اما همه طرح‌ها برمبنای دانش علمی با تحقیقات گسترده آماده ارائه است. در واقع ما براساس تقاضای سرمایه‌گذار با توجه به اینکه می‌خواهد چه محصولی را، با چه شرایطی، در چه سایزی و با چه ماشین‌آلاتی تولید کند بیزینس پلن طراحی می‌کنیم و در اختیار فرد قرار می‌دهیم. به‌گونه‌ای که در این نهاد علمی آماده‌ایم تا تمام طرح‌ها را با مشاوره و حمایت لازم در اختیار سرمایه‌گذاران بالقوه قرار دهیم.