تعویق چندباره اکران بازار متشکل ارزی

زمان افتتاح بازار متشکل ارزی از اواخر سال گذشته تا امروز هر بار به تعویق افتاده است. پس از متشکل شدن بازار پول و ساماندهی بازار غیرمتشکل پولی، بانک مرکزی حالا متشکل کردن بازار ارز را در دستور کار خود قرار داده است، اما بعد از آنکه بانک مرکزی در میانه های تابستان اعلام کرد بازار متشکل ارزی به عنوان رکن جدید بازار ارز به طور رسمی در روز عید قربان آغاز به کار می کند، این اتفاق نیفتاد و به دلیل آنچه «آماده نبودن بانک ها» ازسوی بانک مرکزی اعلام شد، زمان راه اندازی آن به تعویق افتاد. اگرچه تاریخ جدیدی پس از آن برای شروع به کار بازار متشکل اعلام نشد، اما آتش سوزی ای که در آخرین روزهای شهریورماه در ساختمان بازار متشکل ارزی رخ داد قطعا به تعویق و تاخیر هرچه بیشتر افتتاح این بازار خواهد انجامید.

آنچه بر بازار متشکل ارزی گذشت

ابتدا در بهمن ماه سال گذشته بود که برای نخستین بار قرار شد بازار متشکل ارزی راه اندازی شود. در این میان، هر بار تاریخ مختلفی از سوی مدیران بانک مرکزی برای راه اندازی این بازار اعلام شد، تا اینکه در آخرین اظهارنظر رسمی رئیس کل بانک مرکزی، قرار شد تا بازار متشکل ارزی در عید سعید قربان رسما آغاز به کار کند، این زمان اما سر رسید و تاریخ شروع به کار بازار متشکل دوباره به تعویق افتاد.

از مهم ترین دلایل تاخیر در افتتاح بازار متشکل ارزی، کم بودن تعداد صرافی ها و بانک هایی است که مدارک خود را تکمیل کرده اند. گفته شده حدود ۳۵ صرافی و دو بانک آماده راه اندازی بازار متشکل ارزی هستند، اما با توجه به اینکه بانک مرکزی می خواهد این بازار تاثیر حداکثری خود را داشته و با تعداد قابل قبولی از بانک ها و صرافی ها آغاز به کار کند، راه اندازی آن با تاخیر مواجه شده است. با این همه هنوز مشخص نیست که چه مقدار زمان لازم است تا سایر بانک ها و صرافی ها نسبت به تکمیل مدارک خود اقدام کنند. از سوی دیگر بانک مرکزی نیز پس از آنکه افتتاح رسمی بازار متشکل ارزی در عید قربان به تعویق افتاد، دیگر زمانی را برای شروع فعالیت آن اعلام نکرد و مشخص نیست که به هر حال، بازار متشکل ارزی سرانجام در چه زمانی شروع به کار خواهد کرد.

در تازه ترین اتفاق هم چند روز پیش ساختمان شماره یک بانک مرکزی در خیابان فردوسی که برای راه اندازی بازار متشکل ارزی در حال آماده سازی بود، طعمه حریق شد و در آتش سوخت. اگرچه به گفته محمود شکسته بند مدیرعامل بازار متشکل ارزی، سرورها در محل امنی قرار داشته و آسیبی در آتش سوزی ندیده اند، اما به هرحال بدیهی است که این اتفاق، اثر طبیعی خود را در افتتاح بازار متشکل ارزی خواهد گذاشت و افتتاح رسمی آن را بیشتر به تعویق خواهد انداخت.

سرانجام قیمت واقعی دلار کشف می شود

در سال های گذشته بازار ارز آزاد ایران همواره تحت تاثیر بازار کشورهای منطقه از جمله امارات، عراق و افغانستان قرار داشته و این درحالی است که بازارساز یعنی بانک مرکزی با ابزاری که در اختیار دارد اخیرا تلاش کرده تا این نقش آفرینی را به داخل مرزهای ایران بازگرداند. در این میان، در کنار سامانه نیما که ارز حاصل از صادرات را به متقاضیان واردات می فروشد، یکی از مهمترین بخش های بازار ارز همانا بازار متشکل ارزی است.

بر این اساس، با راه اندازی بازار متشکل ارزی، قیمت واقعی دلار در این بازار کشف می شود و بازار ارز برمبنای نرخ واقعی حرکت می کند. این مهمترین هدف از افتتاح بازار متشکل ارزی است و همچنین با ایجاد شفافیت و امنیت در بازار ارز، خریدار و فروشنده با خیال راحت اقدام به خرید و فروش ارز می کنند.

بازار متشکل ارزی یک شرکت خصوصی و متشکل از کانون صرافان، کانون بانک های دولتی، کانون بانک های خصوصی و فرابورس است که با نظارت بانک مرکزی فعالیت خواهد کرد. البته این نظارت، سیستماتیک و غیر مستقیم خواهد بود و بانک مرکزی با رصد فعالیت ها در صورت لزوم برای ایجاد تعادل در بازار دخالت می کند.

نحوه فعالیت این بازار هم به گونه ای است که افراد حقیقی نمی توانند در بازار متشکل ارزی خرید و فروش کنند و این افراد برای تامین نیاز ارزی خود باید همانند گذشته به صرافی ها مراجعه کنند. تنها بانک ها و صرافی های مجاز به عنوان بازیگران رسمی بازار متشکل ارزی قادر به اخذ کد و خرید و فروش ارز هستند.

قرار است در ابتدا معاملات دو یا سه نوع ارز اصلی شامل دلار، یورو و درهم آغاز شود، اما به تدریج به سایر ارزها تسری یابد. زمان معاملات این بازار هم از ساعت ۱۰ صبح آغاز شده و تا پایان ساعت کاری بانک ها ادامه می یابد. همچنین قرار است در پایان ساعت معاملات، کار تسویه انجام شود و به این ترتیب، تسویه معاملات به روز آینده موکول نخواهد شد.

هم اکنون برای تعیین نرخ ارز بیشتر توجهات به سوی دوبی، امارات و سلیمانیه عراق است و این بازارها نقش اصلی را در تعیین قیمت دلار و سایر ارزها در ایران دارند، اما با راه اندازی بازار متشکل ارزی، نرخ تعیین در ابتدای معاملات این بازار به عنوان نرخ مرجع منتشر می شود و به تدریج بازارهای رقیب در خارج از کشور به حاشیه می روند.

چگونگی تعیین نرخ ارز و دامنه نوسانات

نحوه تعیین نرخ ارز و دامنه نوسانات هم به این صورت است که نرخ ها در بازار متشکل ارزی براساس عرضه و تقاضا تعیین شده و دستوری نخواهد بود. خریداران و فروشندگان با سازوکاری همانند بورس، پیش از آغاز معاملات، تقاضاهای خود را ثبت کرده و در نهایت براساس نزدیک ترین قیمت، معاملات انجام خواهد شد.

هم اکنون پیشنهادهای مختلفی برای دامنه نوسان روزانه نرخ ارز در بازار متشکل ارزی مطرح شده که مهم ترین پیشنهاد دامنه نوسان ۵ تا ۱۰درصدی است. با توجه به اینکه دستورالعمل این بازار هنوز نهایی نشده، احتمال تغییر دامنه نوسان وجود دارد. در صورت وقوع تحولات سیاسی و اقتصادی مهم که معمولا باعث افزایش یا کاهش شدید تقاضا برای ارز می شود، امکان دارد که روند معاملات قفل شده و به قول فعالان اقتصادی، صف خرید یا صف فروش شکل بگیرد. برای مقابله با این وضعیت نیز پیش بینی شده که با تصمیم هیات مدیره، دامنه نوسان افزایش یافته و با مشارکت بانک ها قفل معاملات باز شود.

همچنین قرار است معاملات به صورت خرید و فروش بسته های حدود ۱۰۰ هزار تایی هر نوع ارزی انجام شود و در ابتدا سقف معاملات محدود خواهد بود اما به تدریج با تثبیت جایگاه این بازار، سقف معاملات افزایش می یابد.

اما معاملات اسکناس دلار و سایر ارزها در بازار آزاد که خیابان منوچهری جلوه آشکار آن به شمار می رود، نمی تواند رقیب معاملات اسکناس بازار متشکل باشد. به گفته برخی مسئولان، حدود ۲درصد معاملات ارز به صورت دستی در خیابان منوچهری و کف خیابان انجام می شود که گفته شده نمی تواند در مقابل بازار متشکل ارزی، عرض اندام کند و به تدریج به حاشیه رانده می شود.

ارتباط با نویسنده : IvanKaramazof@yahoo.com