سد اختلاف‌ها جلوی احیای دریاچه ارومیه ایستاد

نزدیک به دو دهه از آب رفتن و خشک شدن دریاچه ارومیه، این نگین فیروزه ایران، می‌گذرد و حدود دو سال است که ستاد احیای دریاچه ارومیه به ریاست حسن روحانی، رییس‌جمهوری تشکیل شده اما بازیابی و احیای آن به خوبی پیش نمی‌رود. گرچه برخی از متخصصان و کارشناسان بین‌المللی احیای دریاچه ارومیه را غیرممکن و بیهوده دانسته‌اند اما عیسی کلانتری، دبیر ستاد احیا و برخی دیگر از کارشناسان معتقدند اگر دولت و حاکمیت عزم جدی داشته باشند این کار شدنی است.

حقابه دریاچه ارومیه باید برگردد

کلانتری در گفت‌وگو با «فرصــت‌امروز» می‌گوید: براساس برنامه‌های مطالعاتی دانشگاه شریف برای احیای دریاچه ارومیه، قرار است تا سال 1402 دریاچه به سطح اکولوژیک برگردد و آب مورد نیاز باید از حوضه‌های آبریز ارومیه تأمین شود. وی تأکید می‌کند: سهم دریاچه ارومیه از حوضه آبریز سالانه 700 میلیون مترمکعب است و حقابه‌هایی که در سال‌های گذشته از سهم دریاچه گرفته شد باید برگردد. بخش زیادی از این حقابه‌ها در زمان وزارت من اتفاق افتاده اما مجوز برداشت‌ها را وزارت نیرو صادر کرده و مدیریت منابع آب کشور در دست این وزارتخانه بوده است.

سازمان حفاظت محیط‌زیست مقصر است

مشاور معاون رییس‌جمهوری در امور آب، محیط‌زیست و کشاورزی، سازمان حفاظت محیط‌زیست را مقصر دیگر اعلام و اظهار می‌کند: این سازمان وظیفه حفاظت از منابع را بر عهده داشته است اما گویا این سازمان مرده است.

وی ادامه می‌دهد: برای احیای دریاچه ارومیه باید 3/1 میلیون مترمکعب آب از حقابه کشاورزی خریداری شود. در مجموع تا 40 درصد حقابه کشاورزی باید کاهش یابد. بر همین اساس ستاد احیا اعلام کرده که برای خرید حقابه هر هکتار از زمین‌های کشاورزی که با چاه‌های مجاز آبیاری می‌شوند، سالانه 45 میلیون تومان پرداخت می‌کند. این پیشنهاد را دولت به تصویب رساند و پول مورد نیاز (1800 میلیارد تومان) نیز تأمین است و وزارت نیرو و کشاورزی باید مشترکا این کار را اجرا کنند.

عقب‌نشینی دولت مقابل 4 نماینده مجلس

کلانتری با انتقاد از رییس دولت یازدهم می‌افزاید: قرار شد پول 50 هزار هکتار از زراعت در حوضه زرینه رود را به کشاورزان این حوضه بپردازیم و حقابه شان را بخریم اما نماینده‌ها اعتراض کردند و دولت هم عقب‌نشینی کرد. درحالی‌که اولویت نخست برنامه‌های روحانی و قولی که به مردم داد، احیای دریاچه ارومیه بود. وی در ادمه انتقادهایش، تصریح می‌کند: دولت در مقابل کوچک‌ترین فشار 4 نماینده در اجرای نخستین مصوبه‌اش عقب نشست و اراده‌ای برای اجرای این تصمیم مهم ندارد. روحانی اولویت کاری‌اش در دولت، احیای دریاچه ارومیه بود اما در مقابل چند نماینده عقب‌نشینی کرد.

دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه، ادامه می‌دهد: براساس پیش‌بینی‌ها اگر تا پایان سال 94 دریاچه احیا نشود، تماما از بین می‌رود و به باتلاق تبدیل می‌شود. با این روند نمی‌توان کشورداری کرد. کشور در بحران بی‌آبی قرار دارد و حاکمیت باید تشخیص دهد که تا 10 سال دیگر شرق زاگرس و جنوب البرز محیط‌زیستی برای تمدن و زندگی ایرانیان نخواهد داشت. تا دیر نشده باید تصمیم بگیرند.

احیای اکولوژیکی تنها راه نجات ارومیه

کلانتری در حالی دولت و حاکمیت را نقد می‌کند که عملکرد خودش نیز زیر ذره بین کارشناسان قرار دارد. نزدیک به 20 ماه از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌گذرد و دولت در نخستین مصوبه‌اش 2 هزار میلیارد تومان به این طرح اختصاص داد. برخی از کشورها مانند ژاپن افزون بر کمک‌های مطالعاتی از نظر مالی نیز مبالغ هنگفتی را به این طرح اختصاص داده‌اند اما سطح اکولوژیکی دریاچه بهبود نیافته و تنها با بارش‌های فصلی در همان سطح باقی مانده است.

حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز»، تاكید می‌کند: تنها با راهكارهای اكولوژیكی می‌توان دریاچه ارومیه را احیا كرد. این راهكارها توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) هم مشخص شده است. براین اساس باید با درنظر گرفتن عواملی كه باعث خشك شدن دریاچه شده، با اقداماتی شرایط دریاچه را به قبل از خشك شدن بازگرداند. وی می‌گوید: احداث سدها و جلوگیری از روان‌آب‌هایی كه به دریاچه وارد می‌شد و توسعه بی‌حساب و كتاب كشاورزی به‌ویژه حفر بیش از 80هزار چاه درحوضه آبخیز دریاچه، 2عامل مهم در بروز وضعیت فعلی دریاچه است.

تکرار اشتباهات از سوی سازمان محیط‌زیست

این فعال محیط‌زیست ادامه می‌دهد: با اینكه اقدامات سازه‌ای فوق، دریاچه را به وضعیت اسفباركنونی رسانده، بازهم سازمان محیط‌زیست پیگیر پروژه‌های سازه‌ای برای احیای دریاچه است. حال آنكه تنها راهكار موجود برای مقابله با این معضلات، تأمین حقابه طبیعی دریاچه در یك پروسه زمانی است. این استاد دانشگاه تصریح می‌كند: دریاچه ارومیه قابل احیاست اگر از روش احیای اکولوژیکی استفاده شود. پیش از همه باید اشتباهات گذشته مانند گسترش سدسازی، کشاورزی (آبیاری)، افزایش مصرف آب شهری و صنعتی را بپذیریم و رفتارهای مان را اصلاح کنیم.

چاره‌ای جز تخریب برخی از سدها نداریم

این فعال محیط‌زیست تأکید می‌کند: به‌طورکلی باید در سیاست‌های سازه‌ای آب در کشور بازنگری انجام شود و مانند کشورهای دیگر از میان برداشتن برخی از سدها را آغاز کنیم. ما چاره‌ای جز این نداریم و سدها مانع از ورود روان آب‌ها در فصول پرباران به دریاچه‌ها، تالاب‌ها و دشت‌ها می‌شوند. در آمریکا تاکنون بیش از 1000 سد را برداشته‌اند. وی كه پیش از این با ستاد احیای دریاچه ارومیه همكاری داشته، روند احیای دریاچه ارومیه را مایوس‌کننده می‌داند و می‌افزاید: به‌دلیل بارش‌های فراوان در حوضه ارومیه كه میزان آن از متوسط بالاتر بود سطح دریاچه نسبت به سال گذشته افت نكرده اما این ارتباطی به ستاد احیا ندارد و سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز تاكنون اقدام عملی برای احیای دریاچه ارومیه انجام نداده است. البته حدود 200میلیون مترمكعب آب از سد حسنلو و بوكان رها‌سازی‌ و به دریاچه وارد شده اما این مقدار آب، نمی‌تواند در تثبیت وضعیت دریاچه اثر قابل توجهی داشته باشد.

آخانی، سدهای ساخته شده در حوضه دریاچه ارومیه را 56 سد اعلام و اظهار می‌کند: نیمی از این سدها باید برداشته شوند و تعداد سدها در این حوضه باید به پیش از سال 76 برسد. هر چقدر بار روی منابع آبی این منطقه از سال 76 به بعد اضافه شده (گسترش سازه‌ها و کشاورزی) باید کم شود و به زمان قبل برگردد. وی ادامه می‌دهد: مشكل دیگری كه به وجود آمده و هر روز بیشتر می‌شود، خشك‌شدن حاشیه دریاچه و گسترش مناطق بیابانی اطراف آن است. درشمال غرب ارومیه و در روستای جبل اكنون تپه‌های بزرگ ماسه‌ای تشكیل شده که ادامه این روند وضعیت موجود را خطرناك‌تر می‌كند. در جزیره اسلامی با 7روستا، كانون‌های ریزگرد در امتداد جاده در حال شكل‌گیری است.