نسبت حذف صفر و ارزش پول

از سال ۱۹۶۰ تاکنون ۷۱ کشور جهان به حذف صفر از پول ملی خود دست زده اند. در این مدت، ۱۹ کشور یک بار اقدام به حذف صفر کرده و ۱۰ کشور نیز دو بار این سیاست را اجرا کرده اند. در این میان، آرژانتین، یوگسلاویِ سابق و برزیل هر کدام به ترتیب با ۴، ۵ و ۶ بار اجرای این رفرم پولی، رکورددار حذف صفر از پول ملی هستند.

در واقع، آنچه کشورها را مجبور به حذف صفر از پول ملی می کند، تورم افسارگسیخته ای است که به کاهش ارزش پول ملی انجامیده است. در این میان، برخی از اقتصاددانان معتقدند حذف صفر از پول ملی هیچ تاثیری بر متغیرهای اقتصادی نظیر تورم، بیکاری، رشد یا رکود اقتصادی، قدرت خرید و ارزش پول ندارد، زیرا این متغیرها تحت تاثیر سیاست های پولی، مالی و درآمدی دولت قرار داشته و متاثر از تعداد صفرهای پول نیستند، اما آن دسته از اقتصاددانانی که به درستی این رفرم پولی اعتقاد دارند، می گویند سیاست حذف صفر هیچ گاه به تنهایی برای کاهش تورم موثر نبوده و برای این نسخه درمانی، نیاز به همراهی مجموعه ای از سیاست های ساختاری در حوزه اقتصاد می رود.

در ایران اما اولین بار در ابتدای دهه 70 بود که زمزمه ها درباره حذف صفر از پول ملی شنیده شد. حالا با گذشت بیش از دو دهه از آن هنگام، دولت دوازدهم تصمیم گرفته این ایده را عملی کند و بر این اساس، لایحه حذف چهار صفر از پول ملی، نهم مردادماه در هیات دولت به تصویب رسید، گرچه این تازه ابتدای راه است و لایحه دولت باید ابتدا در صحن بهارستان و سپس در شورای نگهبان به تصویب و تایید برسد.

۱۹ کشور سابقه دار در حذف صفر از پول ملی

حذف صفر از واحدهای پولی، البته موضوع تازه ای نیست و پیش از این ۱۹ کشور جهان از برزیل گرفته تا هلند و ترکیه، این رفرم پولی را تجربه کرده اند. اولین بار در بعد از جنگ جهانی دوم و در کشور آلمان بود که حذف صفرها از پول ملی به اجرا درآمد. علت این تصمیم هم تورم وحشتناکی بود که آلمان بعد از دومین جنگ جهانی تجربه کرد. هرچند پس از آلمان نیز بسیاری از کشورها به حذف صفر از واحد پولی خود اقدام کردند، اما همه آن تجربه ها موفق نبود؛ چنانچه در طول ۵۰ سال گذشته ۱۹ کشور اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده اند و برزیل نیز در شش مرحله ۱۸ صفر از پول ملی خود حذف کرد. صفرها در آرژانتین هم تاکنون چهار مرتبه، در روسیه، اوکراین، لهستان و بلژیک سه مرتبه و در ترکیه، کره جنوبی و غنا نیز یک مرتبه برداشته شده اند.

در این میان، برزیل رکورددار حذف صفر در جهان است. این کشور در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی یکی از سنگین ترین تورم های زمان خود را تجربه کرد؛ به طوری که پول ملی این کشور ماهانه ۳۰ تا ۴۰درصد ارزش خود را از دست می داد.

بنابراین در سال ۱۹۶۷ میلادی برای اولین بار سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد، با این حال برزیل نتوانست در کنترل تورم موفق عمل کند و تا سال ۱۹۸۱ تورم این کشور بار دیگر به ۱۵۱درصد رسید. در این مدت دوباره سه صفر از پول ملی برزیل حذف شد، اما در سال ۱۹۸۹ تورم بار دیگر در برزیل افزایش پیدا کرد و به ۱۴۳۱درصد رسید.

در همین زمان برای چندمین بار دولت برزیل اقدام به حذف صفرهای بازگشته همراه با تغییر نام پول ملی کرد. در سال ۱۹۹۳ زمانی که تورم این کشور در مرز 2هزار درصد قرار داشت باز هم حذف سه صفر اعمال شد. جالب است بدانیم که از ۱۹۳۰ تاکنون طی شش مرحله ۱۸ صفر از پول ملی برزیل حذف شده و هشت بار هم نام واحد پولی این کشور تغییر کرده و با این حال، این کشور هنوز هم یکی از گران ترین کشورهاست!

حذف صفرها در هلند و ترکیه کارگر افتاد

بیماری هلندی اصطلاحی است که براساس وقایع رخ داده در اقتصاد هلند در سال های دهه ۶۰ به وجود آمد. در آن سال ها اقتصاد هلند به دلیل ورود منابع درآمدی غیرمنتظره از محل استخراج گاز، با تورم فزاینده ای روبه رو شد؛ به طوری که دولت مجبور به چاپ اسکناس های درشت شد تا بتواند پاسخگوی نیازهای تورم ۱۰۰درصدی باشد. این وضعیت در هلند چندان ادامه پیدا نکرد، چراکه دولت با اعمال سیاست های شدید انقباضی در سیاست های پولی توانست حجم پول را کنترل کرده و به همراه آن چهار صفر از اسکناس های این کشور را حذف کند. هلند در واقع، نمونه برجسته ای از جوابگو بودن سیاست حذف صفر از اسکناس در شرایطی است که این کار با اعمال دیگر سیاست های کنترل نقدینگی همراه باشد.

از سوی دیگر، ترکیه هم در سال ۲۰۰۵ به یک باره شش صفر را از پول ملی خود حذف کرد. تورم در این کشور از ابتدای دهه ۸۰ آغاز شده و با شتاب به پیش رفت؛ به طوری که هر دلار آمریکا که در سال ۱۹۸۸ با ۱۴۲۲ لیر قدیم ترکیه مبادله می شد در سال ۲۰۰۳ به بیش از 5.1 میلیون لیر قدیم رسید.

در این شرایط قیمت یک ساندویچ در ترکیه به 3میلیون لیر رسید. از سال ۱۹۸۱ به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس های درشت تر احساس می شد. در یک چرخه ۲۵ ساله درشت ترین اسکناس ترکیه از ۵ هزار لیر به یک میلیون لیر تبدیل شد.

تعداد بی شمار صفرها در ارقام اقتصادی و مبادلات که گاه تا چند تریلیون لیر می رسید مشکلات فراوانی را در مسیر عملیات حسابداری و نگهداری حساب ها به وجود آورده بود. از آغاز سال ۲۰۰۵ اسکناس های جدید ترکیه با عنوان لیر جدید منتشر شدند. هر لیر جدید حالا معادل یک میلیون لیر قدیم است و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد.

مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل های صندوق بین المللی پول انجام گرفت. این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین المللی معرفی شد. ترکیه پیش از آنکه اقدام به حذف صفرها کند تورم را به طور کامل مهار کرد.

حذف صفرها به تنهایی جواب نمی دهد

در این میان، یک اقتصاددان با اشاره به فراگیری حذف چهار صفر از پول ملی روی مبادلات اقتصادی، شرط موفقیت این عملیات را در اصلاحات ساختاری ارزیابی کرد و گفت: در ترکیه حذف صفر با دیگر اصلاحات اقتصادی از جمله اصلاح ناترازی بانک ها، تغییر در قوانین جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه فضاهای گردشگری همراه شد که البته موفقیت آمیز هم بود.

حسین وکیلی در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه حذف صفرها باید در شرایط ثبات اقتصادی انجام شود، ادامه داد: تا زمانی که ثبات قیمت ها شکل نگیرد و حجم روزافزون نقدینگی با تولید ملی تناسبی نداشته باشد، حذف صفرها نمی تواند به تنهایی باعث قدرتمند شدن پول ملی شود.

او با تاکید بر اینکه باید زمینه های لازم برای کنترل حجم نقدینگی در اقتصاد فراهم شود، گفت: این حجم نقدینگی در کنار کاهش درآمدهای نفتی باعث می شود که تورم در اقتصاد ایران بیشتر از روز قبل باشد که در چنین شرایطی حذف چهار صفر از پول ملی به تنهایی نمی تواند باعث حل مشکلات اقتصادی یا کاهش تورم شود.

این اقتصاددان به تجربه ترکیه اشاره کرد و ادامه داد: این کشور ابتدا یک برنامه ریاضتی ۱۶ میلیارد دلاری را به اجرا گذاشت و پس از آنکه نرخ تورمش به ۹درصد کاهش پیدا کرد، در سال ۲۰۰۵ اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرد. بعد از این با ایجاد اصلاحات ساختاری، قیمت برابری هر دلار از یک میلیون و ۳۵۰ هزار لیر در سال ۲۰۰۴ به نرخ معقول خود بازگشت و ثبات نسبی نرخ ارز برای مدت طولانی در این کشور ادامه پیدا کرد و در آخرین معاملات ارزی، هر دلار آمریکا به ازای 5.5598 لیر مبادله می شود.

وقتی زور صفرها به تورم نمی رسد

اما بررسی تجربیات کشورهای مختلف نشان می دهد که حذف صفر از پول ملی الزاما به توقف نرخ تورم یا کاهش ارزش پول منجر نشده است. زیمبابوه در سال ۲۰۰۹ اقدام به حذف ۱۲ صفر از پول ملی خود کرد. به گفته سی ان ان، در آن سال با یک اسکناس ۱۰۰ تریلیون دلاری زیمبابوه می شد تنها یک قرص نان خرید و قیمت هر دلار آمریکا به ۳۰۰ تریلیون دلار زیمبابوه رسیده بود، با این حال تنها اکتفا به حذف صفر از پول بدون اصلاحات ساختاری باعث شد تا تورم این کشور در ژوئن سال ۲۰۱۹ با گذشتن از ۱۷۵.۶۶درصد مجددا رکوردشکنی کند.

ونزوئلا نیز سال گذشته اقدام به حذف پنج صفر از پول ملی خود کرد، اما تورم آن از ۲۴هزار و ۵۷۱ درصد در سال گذشته به ۸۱۵ هزار و ۱۹۴ درصد در ماه مه افزایش پیدا کرده است. اقتصاد ونزوئلا نیز که سال گذشته طبق گفته دویچه وله منفی ۱۸درصد کوچک شده بود، طبق پیش بینی صندوق بین المللی پول امسال را با رشد منفی ۳۵درصد سپری خواهد کرد.

ارتباط با نویسنده : IvanKaramazof@yahoo.com