بازار بلیت‌های نوروزی همچنان سیاه

تعطیلات دو هفته‌ای نوروز برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی تنها زمان ممکن برای برنامه‌ریزی یک سفر چند روزه به حساب می‌آید. ثبت چند میلیون سفر زمینی در طول کمتر از دو‌هفته و آمدو‌شد چند هزار هواپیما، قطار و اتوبوس در ترافیک زنجیره‌وار جاده‌های کشور باعث شده روزهای منتهی به پایان سال و آغاز سال جدید پایانه‌های مسافربری کشور به استفاده از تمام ظرفیت‌های خود وادار شوند. اما فرصت استفاده از مزایای افزایش تقاضای سفر در ایام نوروز به دلیل محدودیت ناوگان و ظرفیت‌ها در سال‌های گذشته بیشتر رنگ تهدید به خود گرفته و عملا خدمات‌رسانی به مسافران را با مشکلات جدی مواجه کرده است.

بحث گره‌های ترافیکی گسترده در راه‌های اصلی کشور و توان بازدهی پایین جاده‌ها در طول این سال‌ها شاید یکی از اصلی‌ترین دلایل کنار رفتن گزینه سفرهای جاده‌ای در ایام نوروز بوده و در کنار آن امکان نقش‌آفرینی صنعت هواپیمایی به دلیل هزینه‌بالا و ظرفیت پایین ناوگان هواپیمایی، عملا نسبت به تعداد سفرها بسیار محدود عمل کرده است. در نتیجه این مسئله بار ترافیکی ناوگان ریلی‌کشور را سنگین‌تر از تمام ایام سال می‌کند. ترافیکی که هر چند تلاش شده با محدودیت‌های قانونی مختلف در سال‌های گذشته سوءاستفاده از آن به حداقل برسد اما هنوز تقاضای بیش از ظرفیت قطارها دست بعضی آژانس‌ها را در اعمال قیمت‌های عجیب و بسیار بالاتر از سفرهای نوروزی باز گذاشته است.

پیش‌فروش اینترنتی و همزمان بلیت‌های قطار، امکان دسترسی سراسری به سامانه فروش بلیت‌ها، ارائه‌کد و شناسه خاص افراد برای ورود به سامانه و امکان انحصاری خرید بلیت‌ها با نام و شماره ملی افراد باعث شده امکان سوءاستفاده از شرایط بازار و بالا بردن غیر‌حقیقی نرخ‌ها به‌شدت محدود شود اما در ایام خاص سال مانند تعطیلات نوروز که تقاضای بلیت قطار بسیار بالاتر از ظرفیت موجود در ناوگان می‌رسد. برای برخی آژانس‌ها فرصتی مناسب را در سودآوری بیش از حد مجاز فراهم می‌کند. فرصتی که گشتی حضوری در بازار بلیت نوروز 94 به خوبی آن را ثابت می‌کند.

هجوم متقاضیان به سایت خرید بلیت در روزهای اخیر عملا امکان خرید را برای بسیاری از آنها از بین می‌برد و این درحالی است که بعضی از آژانس‌ها با تدارک از پیش طراحی شده خود بلیت بعضی مسیرهای پرتقاضا را پیش‌خرید می‌کنند و در روزهای نایابی بلیت با قیمتی بالاتر از سطح واقعی بازار به فروش می‌رسانند. هر چند تعداد آژانس‌هایی که به این حوزه حضور پیدا کرده در قیاس با عدد سفر و نفرهای ثبت شده در نوروز ناچیز است اما صرف دور زدن آنان در میان این حجم از موانع قانونی فعال شده باعث ایجاد ابهام در اجرای بعضی از طرح‌های توسعه محور راه‌آهن در سال‌های آینده شده است.

شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران از مدت‌ها پیش طرح طبقه‌بندی شرکت‌های حمل‌و‌نقل مسافری ریلی را در دستور کار خود قرار داده و هر چند اجرای این قانون تاکنون به تعویق افتاده اما شاید اصلی‌ترین شاخص برای اجرایی شدن آن ثبات در بازار و شفاف شدن خریدوفروش بلیت‌ها باشد. امکان تعیین سطح قیمتی بلیت‌ها در بازار داخلی کشور براساس نوع قطار و میزان خدمات ارائه شده در آن در صورتی قابل اجرا خواهد بود که پیش از آن امکان تمامی سوء‌استفاده‌ها و افزایش قیمت بلیت در ایام پرتقاضای سال مسدود شود.

تا به این ترتیب با توجه به امتیازبندی ارائه شده از سوی راه‌آهن شرایط شرکت‌های حمل‌و‌نقل ریلی در بازار و نرخ کرایه ارائه شده از سوی آنها تعیین و اجرایی شود. از این رو شاید باقی ماندن تعداد خاصی از آژانس‌ها که هنوز نسبت به بلیت‌های تعیین شده در بازار از سوی راه‌آهن اعمال نفوذ کرده و قیمت‌ها را برای ایامی مانند نوروز تا چند برابر نرخ موجود در بازار افزایش می‌دهند، به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مخل‌ها امکان اجرایی شدن آزادسازی قیمت‌ها را از بین می‌برد.

هیچ امکانی برای دور زدن قانون وجود ندارد

هر چند رییس انجمن صنفی شرکت‌های ریلی وجود هر گونه خلأ قانونی در مسیر خرید و فروش بلیت را رسما تکذیب کرده و اعلام می‌کند، امکان دور زدن قانون برای هیچ یک از آژانس‌ها و شرکت‌های فعال در عرصه ریلی وجود ندارد. حسن موسوی‌نژاد، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» اعلام کرد: شبکه سراسری فروش بلیت در کشور که برنامه قطارها را به شکل آنلاین ارائه می‌کند، امکان سوءاستفاده از بازار بلیت قطار را از بین برده و هیچ گونه شانسی برای سوءاستفاده‌کنندگان در بازار باقی نگذاشته است.

مـدیـرعـامل شـرکـت حمل‌و‌نقل ریلی رجا ادامه داد: طبق قوانین موجود در راه‌آهن و انجمن صنفی پس از فروش آنلاین بلیت‌ها به وسیله سامانه یکپارچه فروش مسافران باید برای حضور در سکوی حرکت قطار و سوار شدن به آن کارت شناسایی معتبر به ازای تمام نفرات حاضر در کوپه ارائه کنند و از این رو نمی‌توان بیش از نیاز یا به شکل گسترده نسبت به خرید بلیت قطار اقدام کرد.

وی ابهام اصلی در حوزه قیمت‌گذاری بلیت قطار در روزهای پرترافیک مانند نوروز را به برداشته شدن تخفیف‌های اعمال شده از سوی شرکت‌ها مرتبط دانست و گفت: با توجه به پایین بودن ظرفیت تقاضای بازار در طول ایام سال برای بسیاری از مسیرها، شرکت‌ها برای بالا بردن توان خرید مردم تخفیف‌هایی متنوعی را برای قطارهای خود اعمال می‌کنند. این مسئله در ایام پرتقاضا حذف شده و اگر بعضا افزایش قیمتی در مسیرها دیده می‌شود، به دلیل برداشته شدن این تخفیف‌ها از سوی شرکت‌های مسافرتی است. هر چند صحبت‌های مدیرعامل شرکت رجا دور از واقعیت نیست و عملا باتوجه به شرایط در نظر گرفته شده از سوی راه‌آهن امکان دور زدن قانون یا خرید بیش از حد واقعی بلیت قطار وجود ندارد اما شاید بعضی نفوذها به سامانه یا امکان دسترسی خاص برخی آژانس‌ها باعث شده این موانع قانونی در بعضی از ایام سال عملا نادیده گرفته شوند.

ارائه بلیت برخی قطارها با چند برابر قیمت نسبت به ایام معمول سال نشان از آن دارد که هنوز برای آزادسازی کامل نرخ بلیت قطار و ارائه جدول‌های قیمتی براساس نوع خدمات و قطارهای فعال نیاز به افزایش اهرم‌های نظارتی وجود دارد، در غیر این صورت احتمال ورود سوءاستفاده‌کنندگان به طرح‌های جدید راه‌آهن و بر‌هم‌زدن نظم موجود در بازار وجود خواهد داشت.