مراودات تجاری عصابه‌دست در سایه دیپلماسی

براساس آماری که گمرک کشور از اوضاع تجارت ایران در سال 93 داده است، چین، امارات متحده عربی و هند عمده‌ترین کشورهای طرف تجاری ایران هستند. همین گزارش گوشزد می‌کند، بیشترین مراودات تجاری ایران با کشورهای آسیایی است که در صادرات بیش از 90 درصد و در واردات نزدیک به 80 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. محدوده جغرافیایی تجارت ایران تنها مربوط به سال‌های اخیر نیست، گرچه جدی و سخت‌تر شدن تحریم‌ها در یک دهه اخیر این محدوده جغرافیایی را تنگ‌تر کرده است؛ مسئله‌ای که یک مشاور اقتصادی و بازرگانی اگرچه اعتقاد دارد مزایایی دارد اما آن را ایجاد‌کننده برخی اثرات مخرب در تجارت خارجی ایران می‌داند که تداوم آن به‌مراتب این حوزه را با مشکلات بیشتری روبه‌رو خواهد کرد. به گفته علیرضا راشدی اشرفی، پایین ماندن سطح کیفی صادرات یکی از آثار محدود بودن مراودات تجاری با چند کشور است.

صادرات غافل از توسعه و مدرن‌سازی

این پژوهشگر امور بازرگانی به «فرصت امروز» می‌گوید: صادرکنندگان به مرور از توسعه کیفی و مدرن‌سازی و شیوه‌های صادرات جهانی‌سازی محصولات بی‌نیاز خواهند شد. به گفته وی، آثار مخرب آن هنگامی ظاهر می‌شود که به دلایل مختلف و با ظهور مسائل ومشکلات و اختلافات سیاسی و قومی نسبتا دایمی این کشورها، بازار صادراتی کشورمان دستخوش تغییرات ناگهانی شده و ضربه‌های جبران‌ناپذیری به صادرات و صادرکنندگان کشور وارد شود و در مواقعی کل صادرات ما به این کشورها منتفی شود.

این استاد دانشگاه همخوانی سلایق و خواسته‌های مردم این کشورها و به‌خصوص کشورهای همسایه را از محاسن مراودات تجاری با کشورهای منطقه عنوان کرده و می‌افزاید: به‌ویژه آنکه کیفیت کالاهای ما، نوع بسته‌بندی، ساده بودن ارسال و نحوه وصول بهای آنها باعث ترغیب و تحریک صادرکنندگان می‌شود که طبعا افزایش صادرات را با خود به همراه دارد.

راشدی اشرفی معتقد است علاوه‌بر موانع خارجی و تحریم‌ها، مشکلات و کاستی‌های متعددی نیز در این حوزه باعث شده که صادرات محدود و تنها به برخی کشورها انجام شود. وی در بیان دلایل متعددی در این خصوص توضیح می‌دهد: بی‌ثباتی و تغییرات مكرر در قوانین و بخشنامه‌ها و مقررات صادرات، تشریفات اداری زائد و وقت‌گیر، نارسایی سیستم حمل‌ونقل بین‌المللی، ضعف در بازاریابی، تبلیغات و بسته‌بندی، فقدان شرکت‌های بزرگ صادراتی که توان پرداخت هزینه‌های بازاریابی و تبلیغات بسیار گران بین‌المللی را دارا باشند و كمبود اطلاعات تجاری و اقتصادی درخصوص بازارهای مختلف صادراتی می‌تواند از معضلات در صادرات باشد. كیفیت پایین برخی از محصولات صادراتی، عدم تداوم در ارائه محصولات كیفی، تقلب در کالاها، عدم توجه به ارائه خدمات پس از فروش، فقدان یا كمبود تسهیلات اعتباری مناسب برای خریداران خارجی، شرایط بازرگانان و صادركنندگان ایرانی از جهت سطح سواد و تحصیلات و آگاهی از ضوابط و مقررات تجارت بین‌الملل از دیگر دلایلی است که وی آنها را مانعی برسر گسترش و توسعه مراودات تجاری معرفی می‌کند.

دور شدن از روند تجارت جهانی

اما یک استاد مدیریت استراتژیک در دانشگاه کمتر بر مزایای این کار اشاره دارد و معتقد است محدود شدن تجارت به چند کشور منطقه، تجارت خارجی ایران را منزوی و از روند روبه‌رشد آن در جهان دور کرده است. رهام قلیچی معتقد است آنچه دائم تجار و تولیدکنندگان را محدود و محدودتر کرده است روند دیپلماسی در کشور است. وی توضیح می‌دهد: اگرچه بحث توافقات و پایان یافتن تحریم‌ها مطرح است اما باید بپذیریم که محدوده تجاری ما به‌زودی از این فراتر نخواهد رفت، چراکه ظرفیت‌ها و استعداد‌های تجاری ما برای ورود به تجارت جهانی به‌خصوص کشورهای پیشرفته کافی نیست.

به گفته این استاد دانشگاه، ایران برای رشد در حوزه تجارت بهتر است با ترکیه و برخی کشورهای CIA مانند قزاقستان و آذربایجان تمرین تجارت کند، چرا که این کشورها از ما جلوتر هستند. وی می‌افزاید: محدود کردن مراودات تجاری ما با امارات، چین و هند عواقب زیادی برای تجار و تولید کنندگان داشت، کوچک‌ترین اختلاف یا تنش در دیپلماسی میان ما و این کشورها منجر به قطع ارتباط تجاری و به دنبال آن مشکلات دیگری برای این فعالان اقتصادی بود. آنچه این صاحب‌نظر در مدیریت استراتژیک بر آن انتقاد دارد و معتقد است دایره تجارت ایران را روزبه‌روز محدودتر کرده، تنظیم گفتمان تجاری براساس گفتمان سیاسی است.

قلیچی ادامه می‌دهد: در اغلب کشورها اتاق‌های بازرگانی مشترک، تجار و تولیدکنندگان دائما در حال مشاوره دادن به سیاسیون هستند تا آنها را با خود همگام کنند. این چیزی است که تولید ناخالص داخلی آنها را بالا برده است. وی می‌افزاید: در این کشورها تولیدکنندگان و تجار هستند که سیاسیون را مجاب می‌کنند برپایه مولفه‌های این بخش با چه کشوری روابط‌شان را رشد و توسعه دهند یعنی روابط سیاسی با روابط تجاری همگام می‌شود. به گفته وی، در ایران وضعیت عکس است و تجار باید با همان کشورهایی معامله کنند که سیاسیون تعیین می‌کنند و این وضعیت تجارت عمده ایران را محدود به چند کشور کرده است.

به گزارش «فرصت امروز» و به نقل از سامانه اطلاع‌رسانی گمرک ایران در 11 ماه منتهی به بهمن در سال گذشته، چین 26/17درصد، عراق 17/58درصد، امارات متحده عربی 10/75درصد، افغانستان 6/69 درصد و هند 6/69درصد از کل صادرات غیر‌نفتی ایران را به خود اختصاص دادند. در واردات امارات متحده عربی با ‌23/32 درصد، چین19/2 درصد، هند با 8/48درصد، جمهوری کره با 7/59 درصد و ترکیه با 8/18درصد در صدر مراودات تجاری ایران هستند. پس از به سرانجام رسیدن مذاکرات و رسیدن به توافقنامه بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند با برداشتن تحریم، تجارت ایران دگرگون خواهد شد. از طرفی برخی دیگر معتقدند ایران هنوز ظرفیت لازم را برای تغییر و تحولات کلان تجاری ندارد و این تحول زمانبر است.