ثبت برند فرش ایرانی در ابتدای راه

دست‌کم 100 طرح خاص برای فرش‌های ایرانی وجود دارد که در بازارهای هدف صادراتی شناخته شده‌است. اما از این تعداد فقط پنج برند به ثبت مجامع جهانی رسیده تا شاید مالکیت معنوی این هنر-صنعت ایرانی حفظ شود. در صورت عدم ثبت طرح‌ قالی‌های داخلی، امکان جلوگیری از کپی‌برداری از فرش ایرانی توسط کشورهایی مثل هند و چین برای دولت وجود نخواهد داشت.  

فرش، هنر-صنعتی ایرانی است که در بازارهای جهانی طرفداران خاص خود را دارد. طرح قالی ایرانی نماد فرهنگ مردمی است که این هنر را از طبیعت خود الهام گرفته‌اند. اما متاسفانه کپی‌برداری از طرح و نقش فرش ایرانی برای برخی کشورها که نیروی کار ارزان در اختیار دارند، منافع زیادی را برای آنها به همراه داشته‌است. طرح فرش ایرانی دزدیده می‌شود، زیرا برند آن ثبت نشده و دولت قادر نیست مالکیت معنوی اثر را حفظ کند. بنابراین کشورهایی نظیر هندوستان، چین و حتی پاکستان طرح‌های ایرانی را در کارگاه‌های ارزان این کشورها استفاده کرده و فرش تقلبی را به جای هنر اصیل ایرانی به بازارهای جهانی عرضه می‌کنند.

قیمت تولیدات کپی شده هم به نسبت آنچه در ایران بافته می‌شود ارزان‌تر است، زیرا علاوه بر اینکه نیروی کار در این کشورها ارزان است، ماده اولیه به کار رفته در آنها نیز مشابه مواد استفاده شده در تار‌و‌پود فرش‌های ایرانی نیست. حتی شنیده شده برخی سرمایه‌گذاران ایرانی که از هزار‌توی قوانین سخت داخلی به ستوه آمده‌اند، طرح‌های قالی ایران را به چین می‌برند تا در آنجا «دار قالی» برپا کنند و با کارگران چینی، فرشی تولید و به اسم ایران به بازارها عرضه کنند. 

هند برندهای ثبت شده را کپی می‌کند

چندی است که مرکز ملی فرش ایران در تلاش است تا برندهای ایرانی را در راستای حفظ مالکیت معنوی اثر به ثبت برساند. اما سیدمرتضی عراقچی، نایب رییس اتحادیه صادرکنندگان فرش ایرانی به «فرصت امروز» می‌گوید: «ثبت برند فرش کار آسانی نیست.» وی با اظهار بی‌اطلاعی از اقدامات مرکز ملی فرش ایران در زمینه ثبت برند فرش داخلی، بیان می‌کند که تغییر مدیریت در این مجموعه سبب شده تلاش‌ها برای حفظ مالکیت معنوی فرش ایرانی افزایش یابد.  عراقچی که 30‌سال است در این زمینه فعالیت داشته، معتقد است که مجامع جهانی تاکید دارند که برند فرش ایرانی اول باید در داخل کشور ثبت شود، اما تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده‌است. 

وی اضافه می‌کند که در حال حاضر نقشه فرش نایین در پنج استان استفاده می‌شود و هیچ کس جلوی کپی‌برداری از نقشه این فرش در داخل کشور را هم نمی‌گیرد. بنابراین نمی‌توان از سایر کشورها انتظار داشت که با کپی‌برداری از نقشه فرش ایران مقابله کنند. نایب رییس اتحادیه صادرکنندگان فرش ایرانی بیان می‌کند که با وجود ثبت برخی برندهای فرش ایرانی در مجامع جهانی، هند هنوز از این برندها کپی‌برداری کرده و هیچ کس نیست که با این روند برخورد کند. 

پرداخت نیمی از هزینه‌های ثبت برند توسط دولت

با وجود آنکه به نظر می‌رسد ثبت برند فرش ایرانی هم نمی‌تواند برای این هنر ایرانی مصونیتی در مقابل کپی‌برداری سایر کشورها ایجاد کند، اما ابوالفضل رجبیان، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی به «فرصت امروز» می‌گوید که برند و برندسازی در رقابت‌پذیری فرش ایرانی بسیار موثر است. وی ادامه می‌دهد که ثبت برند فرش ایرانی در حفظ مالکیت معنوی اثر بسیار تاثیرگذار است. به اعتقاد رجبیان، تعداد برندهای ثبت شده فرش ایرانی بسیار محدود بوده و دولت باید فعالیت‌های خود در این بخش را توسعه دهد. 

وی با اشاره به اینکه ثبت طرح و نقش فرش ایرانی در مجامع جهانی برای تولیدکنندگان هزینه‌هایی دارد، عنوان می‌کند که در حال حاضر دولت حدود 50 تا 60 درصد این هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. این مسئله در ثبت برندها تاثیرگذار است اما باید فعالیت‌ها در این بخش افزایش یابد. 

فقط 5 برند برای فرش ایرانی به ثبت رسید

تعداد طرح‌ها و نقش‌های فرش ایرانی بسیار زیاد است. اما از آنجا که مدیریت جامعی بر تولید فرش ایرانی نظارت ندارد و تولی‌گری بخش هنری فرش ایرانی که همان طرح و نقش است به عهده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوده و تولید آن را وزارت صنعت، معدن و تجارت مدیریت می‌کند، آمار دقیقی از تعداد طرح‎های فرش ایرانی در دسترس نیست. حتی فعالان این بخش هم برای اعلام تعداد طرح‌های فرش ایرانی از کلمه «خیلی» به جای بیان آمار دقیق استفاده می‌کنند. این مسئله نشانگر نبود اطلاعات کافی و درست در زمینه نقشه فرش است. عبدالله بهرامی، مدیر عامل اتحادیه تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف ایران در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تعداد طرح‌های ثبت شده فرش ایرانی را شامل پنج برند اعلام می‌کند.  وی تاکید می‌کند که حداقل باید تمام برندهای مطرح فرش ایرانی که در بازارهای هدف شناخته شده هستند، به ثبت برسند. 

بهرامی در پاسخ به این سوال که چه تعداد برند در بازارهای جهانی شناخته شده‌است، می‌گوید که حداقل 100 طرح فرش ایرانی در بازارهای مصرف شناخته شده‌است. 

مدیر عامل اتحادیه تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف ایران از کپی‌برداری طرح‌های فرش دستباف توسط فعالان صنعت فرش ماشینی گله‌مند بوده و معتقد است که به دلیل ثبت نشدن برند فرش‌های دستباف، این مسئله را نمی‌توان از مراجع قانونی پیگیری کرد. وی فرش ماشینی را صنعتی جدا از فرش دستباف توصیف کرده و بر این باور است که فرش ماشینی کالایی مصرفی است که اگر مصرف‌کننده پس از چند سال مایل به تعویض این فرش باشد، باید آن را به قیمت یک صدم آنچه در اول هزینه کرده به خریدار عرضه کند، اما فرش دستباف کالایی سرمایه‌ای است که علاوه بر تامین نیازهای خانه به‌عنوان کف‌پوش ارزش افزوده بیشتری را نصیب مصرف‌کننده در زمان فروش می‌کند. زیرا قیمت فرش دستباف حتی پس از مصرف هم دچار افت جدی نمی‌شود. 

بهرامی می‌گوید که در تبلیغات تلویزیونی، دار قالی فرش دستباف نشان داده می‌شود و سعی می‌شود که به بینندگان القا کنند کیفیت فرش دستباف و ماشینی یکسان است. در حالی که این مسئله صحت نداشته و فرش ماشینی به دلیل استفاده از مواد غیر‌طبیعی و پلاستیکی در ساختار خود، برای سلامت و سیستم تنفسی مصرف کننده، مشکل ایجاد می‌کند. 

وی تاکید می‌کند که فرش ماشینی به هیچ وجه مشابه فرش دستباف نیست. اما هنر-صنعت فرش دستباف، فرهنگ و اصالت ایرانی را در خود جای داده‌است.