قطار ایران، قزاقستان و ترکمنستان طرح بزرگ قرن

مقامات دو كشور عضو در این راه‌آهن یعنی قزاقستان و ترکمنستان پیش از این بارها از اهمیت بالای احداث راه‌آهن سخن گفته‌اند. چنانچه نخست‌وزیر جمهوری قزاقستان طرح خط راه‌آهن ایران- ترکمنستان- قزاقستان را طرح بزرگ قرن حاضر توصیف کرده بود. از یك‌سو کشور قزاقستان به‌عنوان كشوری درحال توسعه می‌كوشد با توجه به این خط از دامنه وابستگی اقتصادی و سیاسی خود به روسیه بكاهد و از سویی نیز جدا از افزایش مسیر‌های صادراتی خود راه بهتر و آسان‌تری برای دسترسی به بازارهای جنوب و غرب آسیا و آسیای صغیر داشته باشد.

در این بین از آنجا كه قزاقستان سالانه 13 میلیون تن غلات تولید می‎کند و هفت‌میلیون تن آن صادر می‌شود، با بهره‌گیری از مسیر موجود می‌تواند به کشورهای حوزه خلیج‌فارس یا بازار اصلی غلات قزاقستان دسترسی بهتری داشته باشد...

جدا از این‌، تركمنستان به‌عنوان كشوری محاط در خشكی، جدا از نگاه به افزایش شركای اقتصادی خود و بهره‌بری از افزایش سود ترانزیت كالا از راه این خط، در‌صدد است‌ با توجه به افزایش درآمد‌های صادراتی و گازی با تقویت زیربناهای اقتصادی، روابط خارجی خود را با همه كشورها گسترش دهد. بنابراین تلاش كرده راه‌های ارتباط بیشتری را ایجاد کند و با متنوع ساختن مسیرهای صادراتی خود راه‌آهن‌هایی را به چین و افغانستان و تاجیكستان مدنظر داشته است.

سه كشور عضو دستاوردهای مثبت و گسترده‌ای از راه‌اندازی این خط‌آهن در بعد ملی و منطقه‌ای خواهند داشت. این خط‌آهن می‌تواند علاوه بر دستاوردهای اقتصادی، در سایر بخش‌ها هم دستاوردهایی داشته باشد. در واقع افزایش حمل‌ونقل می‌تواند توسعه اقتصاد ملی را به ارمغان آورد و موجب افزایش مبادلات تجاری، افزایش گردشگری و توسعه اقتصادی ملی شود. در این بین خط آهن مزبور مسیر حمل‌و‌نقل تجارت جهانی میان شرق (از چین تا آسیای مرکزی) و غرب جهان (اروپای غربی) را 10 هزار كیلومتر كاهش می‌دهد و كشورهای ترکمنستان و قزاقستان را از خاك ایران به آب‌های آزاد خلیج‌فارس وصل می‌کند.

هرچند اکنون ارزش مبادلات ایران و قزاقستان، یک میلیارد دلار است، اما با توجه به تاکید مقامات قزاقی و افتتاح راه‌آهن سه کشور آسیایی این رقم می‌تواند به سه میلیارد دلار افزایش یابد. در کنار این، ایران نیز در نظر دارد سه‌میلیارد دلار گاز از ترکمنستان وارد کند و با توجه به توافق طرفین قرار است 50 درصد این مبلغ کالا و خدمات به طرف ترکمنی داده شود. این خط می‌تواند کمک وسیعی به این برنامه کند. در واقع با توجه به بسترها و پیوندهای مشترك كشورهای دخیل در این خط‌آهن، بی‌شك افزایش مبادلات بازرگانی دوجانبه، سه‌جانبه و منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از راه خط‌آهن سه كشور می‌تواند به رشد روابط سیاسی دوجانبه و سه‌جانبه كشورهای عضو و منطقه‌ای در قالب سازمان‌های منطقه‌ای چون اكو كمك كند.

گذشته از این با توجه به حضور سیاسی افزون روسیه در قزاقستان و تركمنستان، ساخت این راه تا حدی از وابستگی اقتصادی و حتی سیاسی دو كشور محصور در خشكی به مسكو می‌كاهد و به افزایش استقلال سیاسی آنها در كنار حضور بیشتر ایران در منطقه كمك می‌كند.

در بعد دیگری باید گفت راه‌اندازی خط‌آهن ایران- تركمنستان- قزاقستان موجب پویایی بیشتر اقتصادی در بین كشورهای عضو کریدور شمال– جنوب (با مشاركت 14 کشور شامل ایران، هند، روسیه و کشورهای دیگر آذربایجان، ارمنستان، بلاروس، گرجستان، قزاقستان، قزقیزستان، ترکیه، عمان، تاجیکستان، اوکراین و ازبکستان) خواهد شد و باعث همكاری‌های بیشتر در چارچوب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌شود.

علاوه بر این، باید توجه داشت كه این خط‌آهن در كنار تاثیرات ژئوپلیتیك و سیاسی نوین نمی‌تواند تهدیدكننده جدی منافع ملی كشورهای منطقه باشد و راه دسترسی هند‌ و چین را به منطقه نیز آسان‌تر خواهد كرد. در بعد سیاسی و ژئوپلیتیك نیز باید گفت هرچند نگاه امریکا به دور زدن ایران در طرح‌های مهم اقتصادی و ژئوپلیتیك وجود داشته و طرح پروژه جاده ابریشم نوین (پیوند آسیای مرکزی به آسیای جنوبی بدون حضور ایران) مورد توجه بوده، اما اینك با وجود برتری‌هایی در حوزه امنیت ترانزیت و عبور محموله‌های ترانزیتی حدود 160 کشور جهان از طریق خاک خود جدا از ناكامی سیاست همه‌چیز بدون ایران در سطح آسیای مرکزی و قفقاز، افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی ایران در منطقه را هم دربر‌خواهد داشت. 

* کارشناس آسیای میانه