افزایش صادرات گاز به ترکیه معلق بین توان و تمایل

اتفاقات اخیر بین دو کشور روسیه وترکیه در نهایت منجر به توقف صادرات گاز روسیه به ترکیه شد. در این میان تأمین گاز مورد نیاز ترکیه در روزهای سرد زمستان از کشورهای همسایه از جمله ایران مطرح می‌شود اما سوال اینجاست که آیا ایران به روسیه شریک راهبردی خود وفادار خواهد ماند یا به دنبال کسب جایگاه برتر در اقتصاد خواهدبود. روز گذشته رسانه‌های ترکیه‌ای اعلام کردند که در پی وخامت روزافزون روابط آنکارا و مسکو، صادرات گاز روسیه به ترکیه متوقف شده است. این رسانه‌ها اعلام کرده‌اند که ترکیه تلاش می‌کند کمبود گاز ناشی از این توقف را از راه‌های جایگزین، همچون واردات گاز از قطر، آذربایجان، ترکمنستان، عراق و قزاقستان، جبران کند.

در همین زمینه، شرکت بوتاش ترکیه قصد دارد تا پایان امسال، برای ساخت یک خط لوله به طول ١٨٥ کیلومتر برای واردات گاز از عراق، مزایده برگزار کند. اردوغان نیز در هفته جاری در سفری به قطر، برای خرید چند محموله ال ان جی با این کشور به توافق رسید ازسوی دیگر احمد داووداوغلو، نخست‌وزیر ترکیه به جمهوری آذربایجان سفر کرده است. رئیس‌جمهوری ترکیه به تازگی اعلام کرده که این کشور برای ٩٠,٥ درصد از نفت و ٩٨.٥ درصد از گاز مورد نیاز خود، به واردات وابسته است. اما اردوغان واکنش‌های روسیه به سقوط جنگنده آن کشور از سوی ترکیه را واکنش‌هایی احساساتی دانسته است.

در بحبوحه نگرانی از وضعیت صادرات گاز روسیه به ترکیه، شرکت ملی گاز ایران از راه‌اندازی تأسیسات جدید برای افزایش صادرات گاز ایران به ترکیه خبر می‌دهد اما نکته جالب اینجاست که با وجود این، صادق اکبرپور رئیس ایستگاه اندازه‌گیری صادرات گاز در مرز بازرگان اعلام می‌کند: «ایران حدود 30 درصد گاز مورد نیاز ترکیه را تأمین می‌کند و در صورت قطع آن، این کشور با مشکلات اساسی مواجه خواهد شد اما ادعای افزایش صادرات گاز به ترکیه در روزهای اخیر واقعیت ندارد.»

براساس قرارداد ایران و ترکیه در سال 1996 حدود 30 میلیون مترمکعب گاز موردنیاز ترکیه توسط ایران تأمین می‌شود. روند صادرات گاز به ترکیه از سال 2008 تاکنون روندی صعودی داشته و به 10 میلیارد مترمکعب در سال رسیده است و البته بنا به اظهارنظر مسئولان گازی کشور امکان افزایش ظرفیت صادرات وجود ندارد. البته اگر آنکارا درخواست افزایش واردات گاز از ایران را داشته باشد، در قالب قرارداد موجود امکان‌پذیر نیست و باید مذاکرات جدیدی میان مقام‌های تهران و آنکارا برای عقد قرارداد جدید انجام شود.

کسایی‌زاده کارشناس حوزه گاز درباره شرایط موجود در منطقه، به «فرصت امروز» می‌گوید: ‌«‌قرارداد ایران با ترکیه کاملاً مشخص است و تأسیسات انتقال برای 30 میلیون مترمکعب در روز است. شرایط فعلی نیز از وجود زمستان سرد خبر می‌دهد. از این رو باید تلاش‌ها برای تأمین گاز مصرفی مورد نیاز داخل باشد نه صادرات. ایران در شرایط کنونی قادر نخواهد بود به همسایه ترک خود بیش از قرارداد گاز صادر کند.»

وی در پاسخ به اینکه چرا ایران اولویت ترکیه در شرایط حساس برای تأمین گاز معرفی نشده است، می‌افزاید: ‌«‌نرخ گاز ایران بالاست و در مقایسه با نرخ گاز روسیه و آذربایجان رقم بالایی دارد. در شرایط کنونی در کشور گاز به خوبی تولید می‌شود اما زیرساخت‌های لازم برای انتقال گاز تولیدی به شمال و شمال غرب کشور وجود ندارد.‌»‌ ‌اما در همین ارتباط محمدصادق جوکار، دکترای روابط بین‌الملل و تحلیلگر دیپلماسی انرژی می‌گوید: ‌«‌افزایش واردات گاز از ایران برای شرایط حساس ترکیه با مسائل متعددی مواجه است. نخست عدم تمایل ایران به خالی کردن پشت روسیه در تحولات راهبردی خاورمیانه است و دوم، نیاز به توسعه فنی خطوط انتقال به‌ویژه خط داخلی ترکیه از مرز ایران به ارزروم.»

براساس اطلاعات سازمان تنظیم بازار انرژی ترکیه، این کشور در سال 2013 میلادی 58درصد از واردات گاز خود را از روسیه تأمین کرده است و در شرایط کنونی توقف این میزان گاز مصرفی بسیار سخت است. جوکار همچنین می‌افزاید: «در حال حاضر نمی‌توان جایگزینی برای روسیه از طریق خط لوله یافت و پروژه شاه‌دنیز 2 آذربایجان و خط لوله ترانس قفقاز نیز در سال 2018 به بهره‌برداری خواهد رسید، ‌اما برای توسعه واردات ال‌ان‌جی نیز باید گفت ظرفیت لازم برای این کار برنامه‌ریزی نشده است.»

اما در نهایت با توجه به صحبت‌های یدالله بایبوردی مدیر منطقه 8 عملیات انتقال گاز ایران در روز گذشته مبنی بر افزایش ظرفیت جدید انتقال و صادرات گاز به ترکیه، می‌توان گفت که ایران با وجود سهم کمتر از یک درصد از صادرات گاز در دنیا در شرایط کنونی بی‌تمایل نیست که صادرات گاز به ترکیه را افزایش دهد اگرچه به گفته بایبوردی در این باره مسئولان دو کشور باید تصمیم‌گیری کنند و ما مجری دستورات آنها هستیم.