گزارش بانک جهانی درباره تاثیر تکنولوژی بر زندگی انسانی / دنیای قشنگ نو

آلدوس هاکسلی در بین جامعه کتابخوان ایرانی بیشتر با رمان «دنیای قشنگ نو» شناخته شده است؛ رمانی که آینده نگرانه و به اصطلاح، ضد آرمان شهری است، درباره سرزمین بی حاصلی که در آن مشکلات اجتماعی و انسانی به سطح خطرناک و مخاطره آمیزی رسیده است؛ جامعه در بند و مستبدی که خودرای و خودکامه و پساانسانی است و روبات ها یا انسان نماهای روباتیک کاملا در آن مسلط هستند.

بیشتر از 85 سال از چاپ این رمان به زبان انگلیسی گذشته است و مخاطب کتابخوان ایرانی به خوبی با ویژگی های جامعه به تصویر کشیده شده در این رمان آشناست و با آن همذات پنداری می کند؛ کتابی که بسیاری از منتقدان ادبی، آن را با کتاب «1984» اثر جورج اورول مقایسه می کنند. اگرچه خود هاکسلی معتقد است که دیکتاتوری آینده دنیای خیالی اش بسیار کمتر از دیکتاتوری آینده ای که جورج اورول چنین درخشان در کتابش به تصویر کشیده، ددمنشانه و سبعانه است، اما به راستی، چرا در دنیای ادبیات، چهره ای که از آینده جامعه بشری بر اثر پیشرفت تکنولوژی به تصویر کشیده شده، اینچنین سیاه و تلخ و تاریک است؟

در «دنیای قشنگ نو» شخصیت های داستان در لندن قرن بیست و ششم زندگی می کنند؛ دستکاری ژنتیک، انسان هایی آفریده با مشخصه ها و ویژگی های از پیش برنامه ریزی شده؛ ظاهرا جامعه ای جهانی شکل گرفته که در آن از جنگ و فقر و رنج خبری نیست، اما این تصویر بس گمراه کننده است. انسان ها به ظاهر شاد هستند و بی غم، مرفه هستند و بی درد. ظاهرا جنگی در میان نیست، اما خیلی چیزها در این جامعه قربانی شده است؛ چیزهایی مثل هنر، ادبیات، فلسفه، مذهب، و نهاد خانواده.

اما آیا آینده جامعه بشری کاملا مترادف با فضای رمان آلدوس هاکسلی یا کتاب «1984» نوشته جورج اورول است؟ به نظر می رسد که مساله بر سر خاستگاه فکری است که از منظر آن به آینده جامعه بشری نگاه می شود. اگر ادبیات چنین تصویر تلخ و سیاهی از آینده زندگی انسانی ارائه می دهد، اقتصاد که علمی ریاضی و مبتنی بر اعداد و ارقام است و بیشتر بر داده های واقعی و عینی تاکید می کند، بالطبع تصویری ملموس تر و نزدیک تر به واقعیت به ما ارائه می دهد.

ضرورت دنیای آینده

در طول تاریخ زمانی نبوده است که بشر نگران تغییرات تکنولوژی و اثرات آن روی وضعیت اشتغال و بازار کار نبوده باشد، زیرا همواره پیشرفت های تکنولوژیکی، انسان را در مقابل دنیایی ناشناخته قرار داده است. به همین خاطر، اقتصاددانانی که به مطالعه تحولات بازار کار در گذر زمان می پرداختند، بیش از دیگران در مورد چالش های دنیای آتی صحبت می کردند.

در قرن نوزدهم یعنی دوره ای که پیشرفت تکنولوژی هر روز بیشتر می شد و جهان در آستانه انقلاب صنعتی قرار داشت، کارل مارکس نگران این مسئله بود که ماشین آلات صنعتی نه تنها به عنوان یک قدرت برتر با نیروی کار انسانی رقابت کنند، بلکه در این رقابت از انسان پیشی بگیرند. او معتقد بود که نیروی انسانی بسیار آسیب پذیر است و انسان در مقابل ماشین آلات شکست می خورد. همچنین جان مینارد کینز در دهه ۱۹۳۰ هشدار داد که در نتیجه توسعه تکنولوژی در دنیا، شاهد موج تازه ای از بیکاری خواهیم بود؛ همان نگرانی ای که امروزه اقتصاددانان با آن روبه رو شده اند، اما به مرور و پس از آنکه تحولات تکنولوژیکی ایجاد شد و فضای کسب و کار تغییر کرد، اثرات مثبت تکنولوژی روی زندگی انسان نمایان شد و فرصت های شغلی تازه ای به دست آمد؛ در عین حال، بهبود کیفیت زندگی انسانی، افزایش امید به زندگی ، برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی و فراگیر شدن آموزش از جمله نتایج پیشرفت تکنولوژی بود.

از سوی دیگر، مطالعاتی که درباره اثرات تغییرات تکنولوژی برروی زندگی انسانی انجام شده، نشان می دهد که سه چهارم مردم ساکن در کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر این باورند که پیشرفت های تکنولوژیکی باعث ارتقای استانداردهای زندگی و بهبود فضای اشتغال شده است. نتایج این مطالعه نشان داد انسان هایی که در طول زندگی شغلی خود با تحولات مختلف مواجه شده اند هیچ نگرانی ای در مورد اثرات پیشرفت تکنولوژی روی زندگی خود ندارند.

تاثیر پیشرفت تکنولوژیکی روی اقتصاد

همچنین بانک جهانی نیز اخیرا مطالعه ای روی کشورهای صنعتی انجام داده و از مردم درباره تاثیر پیشرفت تکنولوژیکی و دیجیتالی شدن بخش های صنعتی و خدماتی روی اقتصاد، اجتماع و کیفیت زندگی انسانی سوال کرده است. بر مبنای این مطالعه، ۲۳درصد از مردم بر این باورند که پیشرفت تکنولوژی اثر مثبتی روی اقتصاد داشته است، در حالی که ۱۵درصد از مردم معتقدند که اثر این تحولات تکنولوژی روی جوامع مثبت بوده است و ۱۷درصد نیز اعتقاد دارند که تاثیر این مسئله روی بهبود کیفیت زندگی کاملا مشهود بوده است. تنها 3درصد از افراد مورد مطالعه، معتقد بودند که تغییرات تکنولوژیکی اثر مخربی روی اقتصاد دارد و ۵درصد نیز تاثیر این تحولات روی اجتماع را منفی دانسته و ۴درصد هم اثر تغییرات تکنولوژی برروی کیفیت زندگی انسانی را منفی ارزیابی کرده اند.

این مطالعه نشان داده در تمامی دوره های گذار تکنولوژیکی، همواره شرایط اقتصادی بهتر شده است. به تعبیر بهتر، هر زمانی که پیشرفت صنعتی و تکنولوژیکی در دنیا اتفاق افتاده، نرخ رشد اقتصادی و سرعت توسعه صنعتی افزایش یافته است و این خبر خوبی برای اقتصاددانان است.

تاثیر پیشرفت تکنولوژی روی اشتغال

با وجود تمامی این نظرات مثبت در مورد پیشرفت تکنولوژی ، مردم کشورهای صنعتی معتقدند که اتوماسیون و هوش مصنوعی بخش زیادی از فرصت های شغلی را از بین خواهد برد. آنها معتقدند که مشاغل تولیدی و صنعتی با سرعت زیادی از بین می رود و دیگر نیازی به انسان ها به عنوان نیروی کار وجود نخواهد داشت. تنها مغز متفکر پشت این مشاغل هستند که باقی می مانند. در دنیای آینده مدیران برجسته و دانشمندان رده بالا هنوز شغل خواهند داشت، ولی افراد طبقه متوسط و پایین اجتماع نمی توانند از فرصت های شغلی مناسبی برخوردار باشند.

مطالعات نشان داد قدرت اتوماسیون و نوآوری های تکنولوژیکی، وضعیت اشتغال را در دنیای آینده تغییر می دهد. فرصت های شغلی را کمتر می کند ولی در کنار این تغییر در فضای کسب و کار، فرصت های شغلی تازه ای ایجاد خواهد شد؛ فرصت هایی که در گذر زمان باید برای کسب آنها تلاش کرد و آموزش ها و مهارت های لازم را دریافت کرد، بنابراین باید در نظر داشت که در دنیای آینده، سرمایه گذاری روی سرمایه های انسانی می تواند کلید فرصت سازی در عرصه اقتصاد باشد. از همین رو، باید سه دسته از مهارت ها را در انسان ها ایجاد کنیم تا بتوانند در فضای پرتلاطم آینده فعال باقی بمانند: مهارت های شناختی پیشرفته مانند مهارت حل مسائل پیچیده، مهارت های اجتماعی- رفتاری مانند مهارت کار گروهی و کسب بهترین نتیجه در فرآیند کار گروهی و مهارت های ترکیبی شامل قدرت تطابق پذیری ، درک مسائل و ارزیابی و قدرت تحلیل تحولات مختلف صنعتی و اقتصادی؛ مهارت هایی که ماشین نمی تواند بیاموزد و تنها انسان است که با قدرت و درایت می تواند از آن بهره بگیرد.

اما در این دنیای تازه و به تعبیر هاکسلی «دنیای قشنگ نو» که با کمک تکنولوژی پدید آمده است، نیازهای انسان ها نیز متفاوت خواهد بود. انسان هایی که تاکنون به واسطه اشتغال از حمایت های دولتی و بیمه های تامین اجتماعی برخوردار می شدند و حال در این دنیای تازه یا بیکار شده اند یا به دورکاری روی آورده اند. البته باید در نظر داشت که در کشورهای در حال توسعه از هر ۱۰ نفر ۸ نفر از حمایت های اجتماعی برخوردار نمی شوند و از هر ۱۰ شاغل ۶ نفر در مشاغل غیررسمی فعالیت می کنند. در نتیجه این افراد که در مشاغل غیررسمی فعالیت می کنند از خدمات بیمه ای هم برخوردار نیستند. حتی در کشورهای صنعتی هم نظام تامین اجتماعی بر مبنای اشتغال وجود دارد که بر مبنای این نظام، افرادی که شغل دارند می توانند از پوشش های تامین اجتماعی برخوردار شوند، ولی افرادی که به هر دلیلی شغل ندارند از خدمات بیمه ای برخوردار نیستند. در این کشورها طرح بیمه همگانی مطرح شده، اما هنوز در تمام کشورها پیاده نشده است.

نظام همگانی تامین اجتماعی در دنیای آینده

با تغییرات تکنولوژی در دنیا، ساختار بازار کار در حال تغییر است. بسیاری از فرصت های شغلی از بین خواهد رفت و شمار زیادی از مردم به دلیل همین مسئله به جمع بیکاران اضافه می شوند. مطالعات نشان داده است افرادی که می خواهند در دنیای آینده شغل و درآمد داشته باشند باید مهارت های مورد نیاز برای این دوران را بیاموزند؛ مهارت هایی که زندگی آنها را در آینده تامین می کند.

بانک جهانی چندی پیش در گزارشی با عنوان «آینده بیمه های تامین اجتماعی در دنیا» این سوال را مطرح کرده است که در دنیای آینده، وضعیت پوشش های بیمه های تامین اجتماعی چگونه خواهد بود؟ مایکل روتوفسکی ، تحلیلگر بازار بیمه و از پژوهشگران بانک جهانی در این باره به وب سایت بانک جهانی گفت: «فضای کاری امروز دنیا تغییر کرده است. امروز همسایه شما برای یک شرکت رانندگی که مشتریانش را به صورت اینترنتی و از طریق اپلیکیشن ها پیدا می کند، کار می کند یا خواهرزاده شما برای سومین سال متوالی یک پروژه استارتاپ تازه راه اندازی کرده است. دختر شما به عنوان روزنامه نگار دورکار مشغول است و بسیاری از افراد دیگر در اطراف شما با تعریفی که شما از کار در ذهن خودتان دارید، کسب درآمد نمی کنند.

مشاهده همین وضعیت به خوبی نشان می دهد که فضای کسب و کار تغییر کرده است. دیگر مردم برای کار کردن نیازی به خروج از منزل در ساعات اولیه روز و بازگشت در ساعت مشخص ندارند. بسیاری از افراد در منزل کار می کنند و درآمد خوبی هم کسب می کنند و شمار دیگری هم هستند که از دنیای اینترنت کسب درآمد می کنند. اما در این دنیای تازه ، یک سوال بزرگ ذهن همه را درگیر کرده است و آن مسئله هم پوشش های بیمه های تامین اجتماعی است. در این دنیا که کارفرمای واحدی وجود ندارد ، مردم چگونه می توانند از پوشش های تامین اجتماعی برخوردار شوند؟ آیا در این دنیا اصلا وجود بیمه های تامین اجتماعی که کارفرما ها ارائه می دهند و به فرد در صورت بیکار شدن امکان برخورداری از بیمه های بیکاری و دستمزد بیکاری را می دهد، ضرورتی دارد یا خیر؟»

سیستم های حمایت اجتماعی در کشورهای ثروتمند دنیا بسیار توسعه یافته است، زیرا در این کشورها تاکنون اصل مهم، اشتغال برای داشتن یک زندگی بهتر بود و در همه این کشورها بیمه های اجتماعی بر مبنای میزان دستمزد و مالیاتی که بر مبنای سهمی از دستمزد پرداخت می کنند ، به شاغلان تعلق می گیرد، اما در این دنیای تازه چنین پوشش بیمه ای امکان پذیر نیست و یافتن راه های تازه برای حمایت از افراد باید ایجاد شود. باید قراردادهای تامین اجتماعی تازه ای ایجاد شود و سرمایه گذاری بیشتری روی افراد و توانمندی های آنها انجام شود.

بانک جهانی در این گزارش به راهکارهای تازه ای که می تواند در زمینه حمایت از نیروی کار در دنیای آینده استفاده شود، اشاره کرده و نوشته است: «یکی از بزرگ ترین معضلاتی که در بازار کار ایجاد خواهد شد ، غیررسمی بودن فضای کار خواهد بود. هم اکنون در کشورهای در حال توسعه بالغ بر ۸۰درصد از نیروهای کار در مشاغل غیررسمی کار می کنند و البته این افراد هم تحت پوشش بیمه های تامین اجتماعی از طریق شغل خود قرار ندارند و اغلب بیمه های خویش فرما را استفاده می کنند. بیشترین سهم از کارگران به خصوص کارگران فقیر به بیمه های تامین اجتماعی دسترسی ندارند. اگر در کشورها به دلیل تغییر فضای کسب وکار، نظام بیمه های تامین اجتماعی همگانی ایجاد شود، اغلب شاغلان امروزی به خصوص افراد فقیر، شرایط بهتری نسبت به وضعیت کنونی به دست خواهند آورد.»

ارتباط با نویسنده :Ivankaramazof@yahoo.com