قصه و غصه چهل‌تکه‌های ایرانی

فرش چهل‌تکه، ابداع جدید فعالان فرش برای دستیابی به بازارهای بیشتر است. با این تدبیر در گوشه‌ای از خانه نسل جدیدی که سرعت مهم‌ترین مولفه زندگی آنهاست، فرش‌های کهنه‌ای که بیش از هفت دهه از عمر آنها گذشته، جا می‌گیرد. فرش چهل‌تکه، روشی برای حفظ ارزش نقش‌هایی است که هر کدام دنیایی از خاطره را به همراه دارد. فرش و اصالت دو مفهومی هستند که در هم گره خورده‌اند. نسل جدید بیش از آنکه به دنبال اصالت باشد، در جست‌وجوی تنوع رنگ و ایجاد فضای جذاب و مهیج است. بنابراین فرش اصیل در خانه یک جوان جایی ندارد. تغییر رفتارهای جامعه، فعالان صنعت فرش را تشویق کرد تا با توجه به ذائقه مشتری، از روش‌هایی برای حضور بیشتر در بازار استفاده کنند. یکی از این راهکارها تولید فرش چهل‌تکه است.

فرش‌هایی که بخشی از آنها سوخته یا پاره شده، تار و پود آنها با گذشت بیش از هفت دهه از هم باز شده و دربخش‌هایی از آن به دلیل فرسودگی دیگر اثری از نقش گره دستان قالیباف دیده نمی‌شود، ایده‌ای نو را در ذهن بخشی از فعالان صنعت فرش به‌وجود آورد تا از تکه‌های باقیمانده این قالی‌های کهنه، برای تولید محصولاتی جدید استفاده کنند. کسی برای این پرسش که ایده فرش چهل‌تکه در ایران به‌وجود آمده یا از خارج گرفته شده، پاسخ درستی ندارد.

علی خوانساری، کارشناس و بازاریاب فرش شرکت بازرگانی آراد به «فرصت امروز» می‌گوید: در خارج از کشور هم فرش چهل‌تکه داریم، هم چهل‌تکه سنتی و هم انواع ماشینی، اما کیفیت آن مشابه نمونه‌های ایرانی نیست. اما عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف احتمال می‌دهد که ایده فرش چهل‌تکه از نقش‌‌های خشتی که بافت آن در استان‌های مرکزی، کردستان (منطقه بیجار) و فارس شایع است، گرفته شده باشد.

رنگ‌های فانتزی روی نقش‌های اصیل

قالی‌های کهنه‌ای که به دلیل اصالت، هنوز هم قیمت دارند، در مراکز خرید فرش‌های دست دوم جمع می‌شوند. فرش‌های 70 تا 80 ساله‌ای که سالم هستند از آنجا که شناسنامه هنر اصیل ایرانی بوده و جاذبه‌های خاص خود را دارند، از بقیه جدا شده و فرش‌هایی که پاره شده‌اند، راهی کارگاه‌های تولید فرش چهل‌تکه می‌شوند. مسعود محمدزاده، مدیر عامل گروه فرش و گلیم تبریز یکی از افرادی است که در مجموعه‌اش فرش چهل‌تکه تولید می‌شود. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: فرش‌های کهنه پس از ورود به کارگاه با استفاده از رزین، رنگ‌بری و سپس به‌وسیله رنگ‌های گیاهی که تا حدودی فانتزی هم هست، رنگ‌آمیزی می‌شوند.

محمدزاده اضافه می‌کند که فرش چهل‌تکه محصولی فانتزی است که با سنت ترکیب شده ‌است. به همین دلیل مشتریان خاص خود را دارد. شرکت ما تاکنون تمام تولیدات خود را به فروش رسانده ‌است.  وی ادامه می‌دهد که قشر جوان ارزش فرش اصیل را نمی‌داند به همین دلیل فرش‌های چهل‌تکه را با توجه به سلیقه قشر جوان رنگ‌آمیزی می‌کنیم. مدیر عامل گروه فرش و گلیم تبریز بیان می‌کند: پس از دوخته تکه‌های فرش، محصول تولیدی روی آستری از چرم قرار می‌گیرد تا از سر خوردن آن روی سرامیک یا کف‌پوش‌های رایج منازل جلوگیری شود. به گفته محمدزاده فرش چهل‌تکه حداکثر تا شش متر مربع وسعت دارد و در آن، سلیقه و جیب مشتری به خوبی در نظر گرفته شده ‌است.

فروش بهتر در استان‌های مدرن‌تر

به نظر می‌رسد قیمت ارزان فرش‌های چهل‌تکه، مهم‌ترین دلیل گرایش افراد به خرید آنها باشد اما علی خوانساری، کارشناس و بازاریاب فروش شرکت بازرگانی آراد معتقد است که تبلیغ، فروش را می‌سازد.  وی اضافه می‌کند: فرش‌های چهل‌تکه در استان‌هایی که مدرن‌تر بوده و صنعتی‌تر هستند، بهتر فروش می‌رود. این فرش مشتریان خاص خود را دارد و کسانی که دنبال محصولات و ایده‌های نو بوده یا تنوع‌طلب هستند، از این محصول استفاده می‌کنند.

خوانساری در پاسخ به این پرسش که آیا برای فرش‌های چهل‌تکه هم مثل فرش‌های معمولی باید طرح و نقشه توسط یک طراح از قبل تهیه شود، می‌گوید: معمولا این فرش‌ها نیاز به طراح ندارند، البته گاهی قطعات به شکلی کنار هم چیده می‌شوند که حتی نیاز به رنگ‌آمیزی هم نداشته باشند.  وی به کسانی که فرش چهل‌تکه دارند، توصیه می‌کند که از قالی‌شویی‌ها برای شست و شوی فرش خود کمک بگیرند.

فرش چهل‌تکه رقیب فرش ماشینی

عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف معتقد است که تولید فرش چهل‌تکه فقط اندکی سلیقه می‌خواهد. فرد باید بداند که تکه‌ها را چگونه کنار هم بچیند تا اثری زیبا تولید شود. وی تولید فرش چهل‌تکه را نوعی مونتاژ فرش می‌داند. مدیرعامل اتحادیه سراسری تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف به «فرصت‌امروز» می‌گوید: تولید فرش چهل‌تکه یکی از هزاران سبک رایج در تولید فرش است. این سبک نوآوری خوبی است که با حفظ اصالت و هنر فرش، تغییراتی در تولید ایجاد کرده ‌است. 

وی ضمن حمایت از ابداعات در زمینه تولید فرش به منظور توسعه بازار این محصول، معایبی را هم برای فرش چهل‌تکه می‌شمرد. از جمله این معایب، ایجاد نشدن ارزش افزوده برای خریدار است. بهرامی بیان می‌کند: با خرید یک فرش دستباف، پس از گذشت سال‌ها حتی برای کهنه آن هم به صاحب فرش، مبلغی پرداخت می‌شود اما در مورد فرش چهل‌تکه، دیگر خریداری برای آن نخواهید یافت. وی ادامه می‌دهد: فرش چهل‌تکه قابلیت تعویض ندارد اما رقیب بسیار مناسبی برای فرش ماشینی است. زیرا از نظر قیمت در سطحی قرار دارد که مصرف‌کننده قادر به خرید آن است. ضمن آنکه تنوع در تولید این فرش زیاد است.

چهل‌تکه گلیم و فرش، جدیدترین ابداع

ماده اولیه تولید فرش‌های جدید، محصولات کهنه‌ای است که از انبارها بیرون می‌آید. اما به هر حال روزی این ذخایر به اتمام می‌رسد. سوال اینجاست که آیا تولیدکنندگان فرش چهل‌تکه برای روزی که ماده اولیه کافی در اختیار نداشته باشند، تدبیری اندیشیده‌اند؟ مسعود محمدزاده، مدیر عامل گالری فرش و گلیم تبریز می‌گوید: ابداع فرش چهل‌تکه، تصمیم دقیقه 90 فعالان صنعت فرش بود. یعنی وقتی بازارهای فرش دچار رکود شد، به فکر تولید این محصول افتادیم.

وی اضافه می‌کند: همین روزها هم برای تامین فرش اصیل و سنتی با مشکل مواجه هستیم. زمانی به راحتی ماده اولیه مورد نیاز خود را تامین می‌کردیم. اما این روزها منزل به منزل دنبال فرش‌های کهنه می‌گردیم. گاهی افراد به دلیل دلبستگی به فرش خود و خاطراتی که از آن دارند، حاضر به فروش آن نیستند.

البته محمدزاده، تولید چهل‌تکه گلیم-فرش را جدیدترین ابداع شرکت خود برای مواجهه با روزهایی می‌داند که دیگر فرش سنتی، برای تبدیل شدن به چهل‌تکه، وجود نداشته باشد. وی ادامه می‌دهد که این چهل‌تکه جدید، به‌صورت آزمایشی تولید و به بازار عرضه می‌شود تا واکنش خریدار نسبت به آن سنجیده شود.

فرش چهل‌تکه، بازار خارجی ندارد

فرش چهل‌تکه ابداعی است که بدون شک می‌تواند بازار خارجی هم داشته باشد زیرا نمونه‌های مشابه خارجی هم دارد. اما علی خوانساری، کارشناس و بازاریاب فروش شرکت بازرگانی آراد، معتقد است که فرش چهل‌تکه هنوز در بازار داخلی جا نیفتاده، بنابراین فعلا نمی‌توان روی بازارهای خارجی آن حساب خاصی باز کرد. البته وی تاکید می‌کند که با تبلیغات مناسب، می‌توان جایگاه خوبی برای فرش چهل‌تکه در استان‌های محل تولید این فرش ایجاد کرد.

خوانساری بیان می‌کند: متاسفانه فرش‌های چهل‌تکه بیشتر در کارگاه‌های مردمی تولید شده و صنف خاصی ندارد. طرح‌ها و مدل‌های آن نیز بیشتر ابداعی و سلیقه‌ای است. بنابراین اگر این فعالیت تحت پوشش یک صنف قرار بگیرد، در معرفی کالا و حمایت از حقوق تولیدکننده و مصرف‌کننده، بسیار تاثیرگذار خواهد بود.