هدف خارج از دید هدفمندی

زمانی كه هدفمندی یارانه‌ها شروع شد تا یك سال نرخ تورم حدود 12 درصد بود، اما از پاییز سال 90 نرخ تورم شروع به افزایش كرد كه ربطی به قانون هدفمندی یارانه‌ها نداشت و به افزایش نرخ دلار برمی‌گشت. هدفمندی یارانه‌ها كه تفسیر اقتصادی آن اصلاح قیمت‌های نسبی‌ بود در عمل دو هدف را دنبال می‌كرد. در راستای اجرای این قانون یكی از اهداف این بود كه به جای پرداخت یارانه به گروه‌های ثروتمند جامعه، یارانه‌ها متوجه افراد كم‌درآمد شود.

اصلاح قیمت‌های نسبی نیز یعنی قیمت‌هایی كه در گذشته تخریب شده بوده اصلاح شود و در نهایت علامتی كه به مصرف‌كننده و تولیدكننده داده می‌شود باعث اصلاح الگوی مصرف و داده‌های تولید می‌شود. در راستای اجرای قانون هدفمندی، دولت در انتقال یارانه از دهك‌های پر درآمد به اقشار ضعیف كاملا موفق بوده و در سمیناری كه در یك‌سالگی هدفمندی یارانه‌ها داشتم نشان دادم كه در جریان اجرای این قانون وضعیت رفاه 50 درصد روستاییان بهبود پیدا كرده و به گروه‌های پردرآمد نزدیك‌تر شدند.

اما در شهرها این امر برای 20 درصد قشر فقیر جامعه اتفاق افتاد یعنی یک‌پنجم از شهر‌نشین‌ها توانستند نسبت به گذشته بیشتر هزینه كرده و رفاه بیشتری داشته‌ باشند. در جریان اجرای این قانون بیشترین هزینه برای 10 درصد اقشار ثروتمند‌ جامعه (دهك 10) و پس از آن برای دهك نهم بوده و در واقع این اقشار بیشترین هزینه‌ها را متحمل شدند. به عبارت دیگر در شهرها به تدریج كه به دهك‌های پایین می‌رسیم هزینه‌ها كمتر می‌شود تا اینكه در دو دهك پایین جامعه رفاه بهبود یافته و درآمدها بالاتر رفته و یارانه‌ها نیز هدفمند شده‌ است.

در روستاها نیز افزایش رفاه سریع‌تر بوده است. بنابراین از این نظر نتیجه كاملا شفاف و روشنی را دریافت كرده‌ایم كه آن بهبود توزیع درآمد و افزایش رفاه جامعه روستایی در درجه اول و سپس جامعه شهری‌ بوده‌ است. اما بخش دوم كه اصلاح قیمت‌های نسبی‌ بود، در مورد الگوی مصرف خانوار، آمار و اطلاعات نشان از موثر بودن اجرای فاز اول هدفمندی داشت. به طوری كه الگوی مصرف خانوارها به سمت الگوی مناسب‌تر كه كاهش مصرف انرژی و كاهش هدررفت نان بوده، هدایت شد. نكته مهم دیگر در این بخش كاهش قاچاق بود و اطلاعات آماری در مورد‌ مصرف نان و انرژی در استان‌های كشور نشان می‌داد در استان‌های مرزی تا 40‌ درصد شاهد كاهش مصرف بنزین و نان بودیم و به این دلیل است كه دیگر نیازی به واردات بنزین نداشتیم و در این زمینه بی‌نیاز شده‌ بودیم. 

در واقع مزایای پنهان هدفمند كردن یارانه‌ها به چشم برخی نمی‌آید. به‌عنوان مثال بی‌نیاز شدن از واردات بنزین در شرایط تحریم مسئله بسیار مهمی‌ بود و اگر چنین امری رخ نمی‌داد و روند گذشته مصرف بنزین همچنان ادامه داشت احتمالا در مقابل هر پمپ بنزین اغتشاش به‌وجود می‌آمد و در اطراف پمپ‌های بنزین، هر لیتر با قیمت چهار الی پنج هزار تومان به فروش می‌رسید.