خیابان دوطرفه

میانه اسفندماه گذشته بود که زمزمه های ظهور یك شبكه اجتماعی جدید در بین کاربران ایرانی توییتر شنیده شد و سپس طولی نکشید که كلاب هاوس ناگهان با استقبال چشمگیر و اقبال عمومی مواجه شد. کلاب هاوس بی تردید پدیده غالب نوروز 1400 بود؛ شبکه اجتماعی نوظهوری که یک ماهی است در جامعه ایرانی جا باز کرده و از دولتمردان و مسئولان گرفته تا کارشناسان و خبرنگاران و شهروندان همگی به کاربران این پلتفرم جدید تبدیل شده اند و یا لااقل به آن سرکی کشیده اند. کلاب هاوس در چند هفته ای که از شروع سال 1400 می گذرد، به محبوبیت عجیب و غیرمنتظره ای در ایران رسیده و به نظر می رسد نوآوری این شبکه اجتماعی در امکان صحبت دوطرفه اما به نوبت در اتاق های گفت وگو، مهمترین علت جذابیت کلاب هاوس در جامعه ای است که تجربه و سابقه چندانی در امر گفت وگو و دیالوگ ندارد.

حالا هر شب و هر روز اتاقی با موضوعی خاص گشوده می شود و چهره های سرشناس در حوزه های گوناگون به پرسش های کاربران جواب می دهند. از محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه گرفته که در نخستین روزهای سال جدید در یکی از اتاق های بحث این اپلیکیشن حاضر شد و در حضور بیش از 8 هزار نفر پیرامون مسائل سیاسی از برجام تا سند همکاری 25 ساله ایران و چین به بحث و گفت وگو با کاربران پرداخت (آنچه «یک رخداد نادر رسانه ای» از نگاه یکی از جامعه شناسان تعبیر شد) تا جمعی از روزنامه نگاران ورزشی که پس از تعطیلات نوروزی در واکنش به انتخاب مجتبی خورشیدی به عنوان سرپرست جدید تیم ملی فوتبال و همچنین انتخاب امیر جدیدی، بازیگر سینما برای حضور در مسابقات انتخابی تیم ملی تنیس در یكی از اتاق های صوتی كلاب هاوس تا پاسی از شب به بحث و تبادل نظر در این باره پرداختند.

دو روز بعد در شامگاه پنجشنبه 19 فروردین ماه نیز عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در یكی از «روم»های كلاب هاوس پاسخگوی سوالات افراد شد و در حالی که در طول بیش از دو سال و نیم سکونتش در ساختمان لاجوردی میرداماد عمدتا از طریق اینستاگرام نقطه نظراتش را در میان گذاشته و هیچ نشست خبری و مطبوعاتی با خبرنگاران نداشت، این بار به سراغ کلاب هاوس رفت و در فضای تقریبا «دوطرفه» این شبکه اجتماعی حدود سه ساعت و نیم (از ساعت 9 شب تا 30 دقیقه بامداد) درباره اتفاقات حوزه پولی صحبت كرد كه دامنه وسیعی از تحریم و FATF تا چرایی شوک های ارزی و پول های بلوكه شده را دربر می گرفت. رئیس کل بانک مرکزی پیشتر نیز در روزهای قبل با اظهارنظرش در اعتراف به چاپ پول برای پوشش بخشی از بودجه خبرساز شده بود. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات نیز از دیگر چهره های دولتی بودند که در کلاب هاوس حضور یافتند و آن را به صدر اخبار رسانه ها کشاندند.

کلاب هاوس در بیش از سه هفته ای که از آغاز سال 1400 می گذرد، تنها به خاطر حضور دولتمردان و مسئولان در این شبكه اجتماعی نوظهور، مطرح نشده است. در چند روز گذشته صحبت های مختلفی درباره فیلتر شدن احتمالی کلاب هاوس شنیده شد و اینکه دسترسی كاربران همراه اول و ایرانسل به كلاب  هاوس در مقاطعی با اخلال روبه رو شد، به این ظن و شائبه بیشتر دامن زد.

اولین جرقه فیلترینگ کلاب هاوس با سوالی از دادستان کل کشور زده شد. هفته گذشته بود که جعفر منتظری، دادستان كل كشور در واكنش به احتمال فیلترینگ شبکه اجتماعی كلاب   هاوس گفت كه «هنوز راجع به فیلترینگ این شبكه اجتماعی تصمیم گیری نشده است.» هرچند اختلال در استفاده از كلاب  هاوس در روز پنجشنبه گذشته باعث شد كاربران این شبكه اجتماعی احتمال فیلترینگ آن را در نظر داشته باشند كه البته این شائبه با واكنش وزیر جوان ارتباطات مواجه شد و آذری جهرمی گفت كه «كلاب  هاوس فیلتر نیست و مشكلاتی كه برای كاربران ایجاد شده ممكن است ناشی از مسائل فنی باشد.» این اظهارنظر وزیر ارتباطات البته یك روز هم دوام نیاورد و ساعاتی پس از پاسخ آذری جهرمی، كلاب هاوس روی خطوط اینترنت همراه اول قطع شد و صبح فردای آن یعنی جمعه (21 فروردین) هم برای ایرانسلی ها غیرقابل دسترس شد.

کلاب هاوس جدیدترین تجربه جمعی کاربران ایرانی است که پیشتر خاطرات مشترک و دردناکی در فیلترینگ شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام داشته اند. حال سوال این است که حضور گسترده دولتمردان و شهروندان در این شبكه اجتماعی نوظهور چقدر می تواند به گفت وگوی دولت-ملت یاری برساند و به تجربه ای مدنی در جامعه ایرانی تبدیل شود؟ جامعه شناسان می گویند حضور مسئولان در كلاب هاوس، دو بعد مثبت و منفی دارد. از یک سو، قدرت مطالبه گری مردم را افزایش می دهد و مسئولان را وادار به پاسخگویی می كند و از سوی دیگر، نحوه مدیریت «روم ها» و سوالاتی كه پرسیده می شود، می تواند روند گفت وگوها را تغییر داده و آن را به مثابه تبلیغات و یا محلی برای تكرار مكررات و بیان همان چیزهای قدیمی تبدیل كند؛ کما اینکه فی المثل، آنچه در كلاب هاوس گفت وگو با رئیس كل بانك مركزی رخ داد، آنگونه كه انتظار می رفت، چالشی نشد و تفاوتی نمی کرد که همتی صحبت هایش را در كلاب هاوس بیان می کرد و یا در شبکه اجتماعی دیگری. با اینکه پنجشنبه شب گذشته در یكی از اتاق های كلاب هاوس، فضایی جدی برای نقد سیاست های پولی کشور فراهم شده بود، اما یا سوالات جدی تری مطرح نشد و یا به دلیل عدم حضور اقتصاددانان شناخته شده، گفت وگوی چالشی و پینگ پنگی با همتی شکل نگرفت.

به نظر می رسد ازجمله دلایل استقبال کلاب هاوس، این است که کاربران در این شبکه اجتماعی به راحتی و تنها با صدای خود با دیگران ارتباط برقرار می کنند و در نتیجه نیازی به بسیاری از مقدمات حضور در شبکه های اجتماعی نظیر چک کردن نور و دوربین نیست. همچنین علاوه بر جدید بودن تجربه چت صوتی برای کاربران فضای مجازی، کلاب هاوس محیط جذابی برای بحث و گفت وگو ایجاد کرده و کاربران می توانند به راحتی اظهارنظر کنند، بدون آنکه پیام های شان جایی ضبط و ذخیره شود؛ امکانی که با چنین کیفیتی پیشتر در شبکه های اجتماعی دیگر فراهم نشده بود. هرچند که کلاب هاوس در مجموع، خالی از ضعف و کاستی هم نیست و این برنامه فعلا به صورت رسمی تنها برای کاربران سیستم عامل iOS عرضه شده و عضویت در آن مشروط به داشتن دعوت‎نامه از سوی اعضای این شبکه اجتماعی است.

بنابراین مختصات کلاب هاوس از یک سو باعث شده است تا کاربران ایرانی بدون هیچ گونه محافظه کاری در بحث ها شرکت کنند و از سوی دیگر، غیاب گفت وگو و سلطه تک‎گویی در فرهنگ و تاریخ ایرانی موجب شده تا چنین فضایی برای مخاطب ایرانی جذاب باشد. در هر حال برای دانستن اینکه کلاب هاوس به رقیبی جدی برای شبکه های اجتماعی دیگر در ایران تبدیل شده و یا استقبال از این شبکه اجتماعی تنها یک تب زودگذر در سطح جامعه است، باید اندکی صبر کرد و منتظر ماند.

ارتباط با نویسنده: [email protected]