مهمترین چالش ها در دانش بنیان شدن شرکت ها

با مطرح شدن حوزه دانش بنیان و گسترش دامنه حمایت ها از شرکت هایی که تحت این طرح قرار می گیرند، توجه بسیاری از فعالان اقتصادی در صنایع مختلف ایران به این سمت جلب شده است. بر این اساس، شفاف سازی نحوه تبدیل شرکت به دانش بنیان و کمک به علاقمندان و متقاضیان برای تشخیص چگونگی دستیابی به این گواهی اهمیت فراوانی دارد. در این مطلب تلاش کرده ایم اطلاعات دقیقی را در خصوص مهمترین چالش هایی که یک شرکت باید از سر بگذراند تا بتواند به یک مجموعه دانش بنیان تبدیل شود، همراه با هم بررسی کنیم. در اولین گام به این موضوع می پردازیم که معنای شرکت دانش بنیان چیست و بعد به سراغ چالش ها خواهیم رفت.

دانش بنیان به چه معناست؟

تعریف حوزه دانش بنیان به طور بسیار خلاصه، به استعداد و پتانسیل ارزآوری از خارج کشور یا جلوگیری از خروج ارز از داخل کشور می پردازد. به عبارت دیگر، اقتصاد دانش بنیان به دنبال سوق دادن اقتصاد کشور به سمت اقتصاد غیرنفتی و کاهش وابستگی به این منبع طبیعی است. با این وجود، صرف دارا بودن این ویژگی برای دریافت گواهی دانش بنیان کافی نیست. شرکت هایی که می خواهند به نام دانش بنیان شناخته شوند باید تولیدکننده محصولی باشند که بتواند توانایی آنها در به کارگیری دانش به منظور تولید را اثبات کند.

در ایران از سال 1389 طبق قانونی که در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری عهده دار مسئولیت توسعه چهارچوب دانش بنیان در ایران شد. راهی که سیاستگذاران کلان برای این هدف در نظر گرفتند، ارائه برنامه های گسترده حمایتی برای مجموعه ها و استارتآپ هایی بود که تحت شرایط خاصی کار می کردند و به کمک آنها می شد با کمترین هزینه برای بسترسازی، وارد بازار جهانی شد و برای کشور ارزآوری نمود یا از خروج ارز از ایران جلوگیری کرد. این طرح تا الان هم ادامه داشته است، اما امسال با اثبات ناکارآمدی سیستم سنتی تمرکز قابل توجهی در ارگان های مختلف بر روی آن گذاشته شده است. نکته اساسی این است که ویژگی های شرکت شما اهمیت اندکی دارد، آنچه که بیش از همه مهم است محصول یا کالای تولیدی شما و مشخصات آن است. در واقع چالش های این حوزه مستقیماً با نحوه تولید و مشخصات محصول ارتباط پیدا می کند.

حالا شاید بپرسید محصولی که در این حوزه مد نظر قرار می گیرد باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

محصول دانش بنیان باید چه خصوصیاتی داشته باشد؟

آنچه که به عنوان محصول مورد تأیید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شناخته می شود، می تواند در حوزه های مختلف صنعتی و پزشکی به کار برود. مواد غذایی، کشاورزی، علم نانو، نفت و گاز، پزشکی و داروسازی، برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و... همگی دسته بندی های متفاوتی هستند که نهادهای مسئول برای محصولات و خدمات در نظر گرفته اند. با این تفسیر پیدا کردن ویژگی های مشترک میان تمام تولیدات کار راحتی نخواهد بود، چون برای مثال ویژگی های نرم افزارها که آنها را واجد شرایط دریافت تأییدیه می نماید تفاوت های عمده ای با مشخصات فرمولاسیون های نانویی خواهد داشت. با این وجود سه ویژگی عمومی وجود دارد که همه محصولات به شیوه های گوناگون با آنها بررسی می شوند. این ویژگی ها عبارتند از:

1. تولید به دست شرکت
2. تکمیل بودن
3. به کارگیری سطح فناوری بالا (های تک بودن)

در ادامه هر کدام از این ویژگی ها را همراه هم و با جزئیات بیشتر بررسی می کنیم.

1. تولید به دست شرکت

تولید شدن محصول به دست شرکت دو جنبه دارد: طراحی و ساخت. طراحی باید کاملاً در محل مجموعه انجام شده باشد و حداقل متقاضی باید اثبات کند که مالکیت کالا یا خدمت را در اختیار دارد. ساخت اما موضوع متفاوتی است. در بحث ساخت، آن دسته از قطعاتی که حذف آنها عملکرد دستگاه را مختل می کند باید به دست محققان داخلی تولید شده باشد. فرض کنید یک دستگاه برای کمک به نابینایان طراحی کرده اید که از یک مدار الکتریکی، تجهیزات شناسایی، نرم افزار و بدنه خارجی تشکیل شده است. طراحی این دستگاه طبیعتاً باید کار خودتان باشد، اما وقتی در خصوص ساخت صحبت می کنیم انتظار می رود نرم افزار و تجهیزات شناسایی کار شما باشد و خودتان هم مدار را راه اندازی کرده باشید. در این تعریف، برون سپاری بدنه (حتی به صورت کامل) اهمیتی نخواهد داشت چون بدنه در کارکرد سیستم اثر مستقیم نمی گذارد. اما اینکه یک شرکت دیگر مدار، سنسورها و نرم افزار شما را تهیه کرده باشد و فقط آن را مونتاژ کنید نمی تواند برایتان تأییدیه دانش بنیان دریافت کند.

2. تکمیل بودن

نهادی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گرچه مسئولیت ارزیابی شرکت ها را بر عهده دارد، اما بازرسان آن الزاماً نیروهای علمی زبده نیستند. هر ایده یا طرحی که دارید باید قابل اجرا باشد و بهترین راه برای نشان دادن اجرایی بودن یک ایده، تولید یک نمونه اولیه (پروتوتایپ) است. اگر نرم افزار آموزشی تولید کرده اید، باید نشان بدهید که نمونه اولیه شما قادر است خدماتی که ادعا می کنید ارائه کند. دستگاه حفاری نفت و گازی که تولید کرده اید باید حداقل یک نمونه ساخته شده داشته باشد. رنگ و رزین جدیدی که ارائه می کنید باید حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی تولید شده باشد.

در خصوص خدمات، به خصوص خدمات آنلاین، این ویژگی با سابقه فعالیت شما سنجیده می شود. چون هرگونه خدمت دانش بنیان باید بتواند در سطح کلان برای کشور سودآور باشد، باید اثبات شود که عده قابل توجهی از افراد می توانند همزمان از این خدمات استفاده کنند و مشکلی هم در فرآیند خدمت رسانی به وجود نمی آید. برای پلتفرم های دیجیتالی نیز معمولاً سابقه فعالیت و تعداد کاربران این ویژگی را به اثبات می رساند.

3. به کارگیری سطح فناوری بالا (های تک بودن)

بالا بودن سطح فناوری بسته به حوزه فعالیت می تواند معانی متفاوتی داشته باشد، اما به طور کلی این ویژگی یعنی محصول یا خدمت شما نسبت به آنچه که میانگین فناوری و تکنولوژی معمول مورد استفاده در حوزه فعالیت شما تلقی می شود، سطح بالاتری دارد. مثلا ساخت داروی استامینوفن نیازمند تحقیقات فراوان و زحمت قابل توجهی است، اما از آنجا که شرکت های متعددی این کالا را تولید می کنند راه اندازی خط تولید استامینوفن برای شما گواهی دانش بنیان به ارمغان نمی آورد. در طرف دیگر، محصولی مانند واکسن کرونا می تواند چنین جایگاهی را برایتان کسب کند. پس وقتی در خصوص سطح فناوری صحبت می کنیم باید نیم نگاهی به فعالیت عمده رقبای خود در بازار هم داشته باشید.

در خصوص نرم افزارها و پلتفرم ها این ویژگی و تعریف آن محدودیت های بیشتری را مطرح می کند. نرم افزارها اغلب باید فاقد نمونه های مشابه متعدد در حوزه خود باشند و برنامه نویسی و اجرای آنها باید با پیچیدگی همراه باشد. پلتفرم ها اما با توانایی خود در خدمت رسانی همزمان، ویژگی های امنیتی و امکاناتی که رابط کاربری در اختیار مصرف کننده قرار می دهد بررسی می شوند. در حقیقت برای پلتفرم ها فرض این است که راه اندازی سیستم مشابه با چنین امکاناتی به راحتی امکان پذیر نخواهد بود.

بهترین سوالی که برای بررسی سطح فناوری می توانید از خودتان بپرسید، این است که برای یک کمپانی رقیب با منابع مشابه (نیروی دانشگاهی نخبه، منابع مالی، مواد اولیه و...) چقدر زمان لازم است که کالا یا خدمت مشابه محصول شما را بازتولید کند. آیا این بازتولید در زمانی کمتر از چند ماه امکان پذیر است؟ در این صورت به وضوح مشخص می شود که محصول شما از نظر سطح فناوری هنوز در حدی نیست که بتواند تأییدیه دانش بنیان دریافت نماید.

جمع بندی

در این مطلب مهمترین چالش های راه اندازی شرکت دانش بنیان را با شما به اشتراک گذاشتیم و مشخص شد که عمده این چالش ها به تولید محصول و ویژگی هایی که باید در آن وجود داشته باشد برمیگردد. امیدواریم این اطلاعات بتواند به فعالان اقتصادی کشور، به خصوص کسانی که شرکت های نوپا و جدیدی را با حضور نخبگان و دانش آموختگان برجسته دانشگاهی راه اندازی نموده اند، کمک کند تا راحت تر بتوانند از تسهیلاتی که در این حوزه ارائه می شود استفاده کنند. آنچه که عیان است، تمایل همه ما برای مشاهده سرافرازی و پیشرفت کشور و راحت تر شدن زندگی هموطنان عزیز و گرامی است و در این مسیر هرکس به اندازه ای که از دستش بربیاید می تواند یاریگر باشد. آنچه که ما به عنوان مطلعین در این زمینه می توانیم در اختیار شما بگذاریم اطلاعات و آگاهی ماست و دیدن موفقیت فعالان در زمینه های مختلف علمی بالطبع برای ما خشنودکننده خواهد بود.