تحول دموکراسی با کمک بلاک چین

بیشتر از یک دهه از شروع فعالیت بلاک چین در جهان می گذرد و این روزها تعریف و تمجید از این تکنولوژی انقلابی در همه رسانه ها به چشم می خورد؛ جملاتی شبیه به اینکه این تکنولوژی در آینده، زندگی بشری را دگرگون می کند یا بیت کوین با تمام شگفتی هایش تنها یکی از کاربردهای بلاک چین است، زیاد به گوش می رسد. اخیرا نیز مجمع جهانی اقتصاد پیش بینی کرده است که ۱۰درصد تولید ناخالص جهان تا چند سال آینده از طریق بلاک چین مدیریت می شود. همه این موارد باعث می شود تا این پرسش در ذهن مطرح شود که اساسا تکنولوژی بلاک چین چیست و قصد حل چه مساله ای را در هزاره سوم میلادی دارد؟

براساس تعاریفی که از این فناوری ارائه شده، بلاک چین یک پایگاه داده توزیع شده است که به عنوان یک دفتر اطلاعاتی شناخته می شود. ویژگی این پایگاه داده آن است که نیازی به واسطه نداشته و کاربر مجبور نیست به هیچ موسسه ای اعتماد کند. در واقع، این پایگاه داده، متعلق به هیچ فرد یا سازمانی نیست و شبیه یک دفتر حسابداری در دنیای واقعی است که حسابدار شرکت می تواند مانده حساب ها و هر تراکنشی که انجام شده را در آن ببیند و مشاهده کند. با این حال، از آنجا که بلاک چین هایی مانند بیت کوین و اتریوم عمومی هستند، هر کاربری می تواند داده های تراکنشی را مشاهده کند.

در حقیقت، بلاک چین (Blockchain) همان پلتفرمی است که بیت کوین (Bitcoin) را پدید آورده و بیت کوین روی فناوری بلاک چین سوار شده است. بلاک چین یک بستر توزیع تراکنش است که در آن هر تراکنش به دیگر تراکنش های اطراف آن از طریق رمزگذاری متصل است. برای هک کردن آن نیز شما باید تمام تراکنش های وابسته به آن و تمام تراکنش های رونوشت شده را هک کنید که در واقع، امری غیرممکن است.

به عبارت بهتر، هرجا برای ایجاد اعتماد بین افراد به شخص سومی نیاز باشد که بتواند با تجمیع انحصاری اختیار، قدرت و اطلاعات، مشکل اعتماد افراد به یکدیگر را حل کند، بلاک چین، راه حلی برای آن است. مثال متداول این موضوع، سیستم مالی و نقل و انتقالات مالی است. در سیستم سنتی، بانک ها به عنوان شخص سوم مورد اعتماد، نقش واسطه تبادلات مالی را بازی می کنند؛ نقشی که می توان آن را به بلاک چین واگذار کرد. مثال دیگر، سیستم رای گیری است؛ مکانیزم سنتی یک انتخابات براساس اعتماد به یک سیستم رای گیری متمرکز است. در اینجا هم می توان این سیستم را بر پایه بلاک چین طراحی و بدون نیاز به یک سیستم متمرکز، اطمینانی حتی فراتر را برای رای دهندگان تضمین کرد، اما اساس این تکنولوژی چیست و چگونه کار می کند؟

پایه تکنولوژی بلاک چین بر «توزیع» پایه گذاری شده است. در واقع، بلاک چین چیزی نیست جز توزیع دموکراتیک اطلاعات، اختیار و قدرت بین ذی نفعان یک شبکه. از جهت عملیاتی، یعنی پردازش اطلاعات به منظور صحت سنجی و سپس ذخیره اطلاعات در شبکه، به صورت غیرمتمرکز انجام می شود. برای نمونه، تصور کنید به جای اینکه تراکنش های افراد به صورت متمرکز در مرکز شتاب ارزیابی و ذخیره شود، این کار در شبکه گسترده ای از سرورها انجام پذیرد، یعنی به جای یک مرکز شتاب، صدها و هزاران مرکز شتاب براساس یک پروتکل مشخص، نسبت به بررسی، صحت سنجی، ذخیره و به روزرسانی پایگاه داده های خود اقدام کنند.

می توان گفت انحصارزدایی و جلوگیری از سوءاستفاده انحصارگر از تجمیع اختیار (یعنی اختیار تغییر در قوانین و قواعد پروتکل یا محتوای شبکه)، تجمیع قدرت (به معنای اعمال محدودیت ارائه خدمات، تمرکز قدرت پردازش، ذخیره سازی و...) و تجمیع اطلاعات (به مفهوم دسترسی به اطلاعات، امکان نقض حریم خصوصی، فروش آن به اشخاص دیگر و...) مهم ترین و اساسی ترین مزیت تکنولوژی بلاک چین است. در واقع، در مثال بانکی که اشاره شد، اولا، هرگونه تغییری در قواعد و قوانین حاکم بر شبکه باید با اجماع یا حداقل موافقت اکثریت ذی نفعان شبکه صورت گیرد (توزیع اختیار)، ثانیا، به دلیل اینکه تمام تراکنش ها و حساب ها در تعداد زیادی سرور مرتبط با یکدیگر پردازش و طی مکانیزم اجماعی اعتباردهی و ذخیره می شوند، هیچ سروری امکان اعمال محدودیت، دستکاری و سوءاستفاده نخواهد داشت و عملا هر سرور در هر لحظه در حال کنترل تمام سرورهای دیگر است (توزیع قدرت). ثالثا، با رمزنگاری و توزیع اطلاعات در تمام شبکه علاوه بر اینکه هیچ سروری به اطلاعات محرمانه کاربران دسترسی ندارد، هیچ قدرت انحصاری ای نیز تمام اطلاعات را در اختیار ندارد (توزیع اطلاعات). در این شرایط عملا امکان تبعیض، سوء استفاده، تقلب و دستکاری اطلاعات وجود ندارد. از دید اقتصادی، نفس این انحصارزدایی و ایجاد این مکانیزم اعتماد و اطمینان غیرمتمرکز، اثرات قابل ملاحظه ای در کاهش هزینه های تراکنش (Transaction cost) دارد.

بلاک چین و دموکراسی اقتصادی

در همین زمینه، هفته گذشته نشستی در اتاق بازرگانی تهران با موضوع آشنایی با فناوری بلاک چین و ارزرمزها برگزار شد و فعالان اقتصادی، صاحبان استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان به بررسی این تکنولوژی انقلابی و شکل گیری، توسعه، اثرگذاری و رویکردهای اقتصادی آن پرداختند.

در ابتدای این نشست، امید هاشمی مدیر کسب و کارهای نوین اتاق تهران با اشاره به روند تحولات حوزه فناوری در کشور گفت که پس از سال های 1389 و 1390 که شکل گیری مفاهیم استارتاپی در ایران رقم خورد، جنبش نوآوری به راه افتاد. هاشمی معتقد است که اگر ایران در حوزه صنایع سنگین قادر به رقابت با کشور های صاحب صنعت نیست، اما در عرصه فناوری چندان عقب نمانده و می تواند با توجه به ظرفیت و استعدادهای موجود در این عرصه، حرفی برای گفتن داشته باشد و به رقابت بپردازد.

همچنین محمدرضا قدوسی به عنوان بنیانگذار نخستین شتاب دهنده بلاک چین در ایران به معرفی این فناوری پرداخت و در بخشی از صحبت هایش به این نکته اشاره کرد که برای هر تراکنش اقتصادی در قالب بلاک چین یک کلید ساخته می شود و محتوای تراکنش ها گویی در دندانه های این کلید ها قرار می گیرد، ضمن آنکه این تراکنش ها به طور دائم به یکدیگر زنجیر می شود.

به گفته او، شبکه های تحت فناوری بلاک چین مانند بیت کوین، عمومی بوده و زیر و بم اطلاعات مالی افراد قابل مشاهده است. این نوع شبکه ها فاقد مالک و کنترل کننده هستند و همه افراد می توانند در آن قاعده گذار باشند.

قدوسی، هدف غایی فناوری بلاک چین را ایجاد دموکراسی اقتصادی عنوان کرد و گفت: پس از دستیابی به دموکراسی دانشی، دموکراسی در توزیع منابع، دموکراسی در توزیع اطلاعات، اکنون فناوری بلاک چین به دنبال آن است که دموکراسی اقتصادی را پیاده کند.

در ادامه نشست نیز محمد تهرانی بنیانگذار آزمایشگاه بلاک چین دانشگاه خاتم با اشاره به کارکرد رمزارز ها و با بیان اینکه بیت کوین، بحران اعتماد به بانک ها و موسسات مالی را برطرف می کند، گفت: از دیگر ویژگی های بیت کوین این است که میزان تولید آن قابل پیش بینی است. در عین حال نیاز به هویت افشاشده ندارد. افزون بر این، با وجود عدم ثبت معاملات در جایی ثابت، در این سیستم از فروش بیش از یک بار بیت کوین جلوگیری می شود. بیت کوین فاسد نمی شود؛ قابل حمل بوده و به مقادیر کوچک تر قابل خرد کردن است. همچنین، رگولاتور در آن حذف شده و انتقال پول در این شبکه به نسبت سوئیفت پایین تر است.

او این نکته را هم گفت که بیت کوین به عنوان یکی از انواع ارزرمزها از جنبه سرمایه گذاری نیز برخوردار است و به دلیل شفافیت بالا در آن، امکان تقلب وجود ندارد. تهرانی درباره معایب این ارزرمزها هم گفت که این نظام پرداخت، بستر مناسبی نیز برای فرار مالیاتی و فعالیت های مجرمانه فراهم می کند.

ارتباط با نویسنده:Ivankaramazof@yahoo.com