«تومان» در راه بهارستان

چهارشنبه گذشته بود که هیأت دولت در جلسه ای به ریاست رئیس جمهور، لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر از پول ملی را به تصویب رساند.

اولین بار در ابتدای دهه 70 بود که زمزمه ها درباره حذف صفر از ریال شنیده شد؛ هنگامی که طهماسب مظاهري در سال 1372 ریاست بانک مرکزی را به عهده داشت و موضوع حذف سه صفر از واحد پولي را در دستور كار قرار داد، اما بنا به دلايل مختلف، نتوانست آن را به سرمنزل مقصود برساند. مجدداً در سال 1386 و در سال دوم دولت نهم، این طرح با ایده صفرزدایی از ریال مطرح شد و بانك مركزي حتی درباره نام واحد پولي آينده و طرح اسكناس هاي بعدي با راه اندازي سايت «طرح اصلاح پول ملي» از شهروندان نظرخواهي کرد. بانک مرکزی در ادامه از احتمال تغيير نام واحد پول ملي به «پارسي» و تغيير نام واحد فرعي آن به «دريك» هم خبر داد، اما اراده ای برای انجام آن وجود نداشت و اين طرح نیز به بایگانی تاریخ سپرده شد.

پس از روي كار آمدن دولت يازدهم و ورود ولي الله سيف به ساختمان لاجوردی میرداماد، حذف صفر از پول ملی دوباره در دستور كار بانک مرکزی قرار گرفت. در آذرماه 1395 و در جلسه هيات دولت بررسي ها پيرامون «لايحه بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران» آغاز شد و موادی از اين لايحه به تصويب رسيد كه واحد پول رسمي ایران از ريال به تومان تغيير كند و واحد «تومان جديد» معادل 1000 تومان فعلي و هر تومان معادل يكصد «ريال جديد» قرار گيرد.

اما دوره ریاست سیف بر بانک مرکزی با سروصدای بسیار سپری شد و خبری از تصویب و اجرای این طرح نشد؛ تا اینکه در سال گذشته و بعد از روي كار آمدن عبدالناصر همتي به ریاست بانک مرکزی ، لايحه حذف صفر از پول ملي با جديت بيشتري در دولت دوازدهم پيگيري شد. همتی در دی ماه سال 1397 اعلام کرد که بانک مرکزی، پیشنهادات خود را در رابطه با تغییر واحد پول ملی به دولت اعلام کرده و حالا به نظر می رسد آنچه در چهارشنبه گذشته در هیات دولت درباره تصویب لایحه حذف چهار صفر از پول ملی اتفاق افتاده، ادامه طرح پیشنهادی بانک مرکزی در سال گذشته بوده است و اتفاق تازه ای رخ نداده است؛ کما اینکه این لایحه تازه باید در گام بعدی به مجلس برود و نمایندگان مردم درباره تصویب یا رد آن تصمیم بگیرند.

اقتصاددانان چه می گویند؟

در همین حال، ممکن است لایحه حذف چهار صفر از پول ملی اصلا در مجلس رأی نیاورد؛ نکته ای که محمدرضا پورابراهیمی، نماینده مجلس و رئیس سابق کمیسیون اقتصادی، آن را اعلام کرده و گفته است: موضوع حذف چهار صفر اولویت اقتصادی کشور نیست، اما می تواند آثار مثبتی داشته باشد.

به گفته پورابراهیمی، با توجه به اینکه برای مسائل مهم و کلان اقتصادی از جمله فرمان اجرایی مقام معظم رهبری در طرح اصلاح ساختار بودجه کشور بعداز چهار ماه هنوز مدل عملیاتی مشخصی تعریف و اجرایی نشده است لذا حذف چهار صفر از نظر مجلس، اولویت نیست، اما اینکه این موضوع به طور اساسی کار درستی است، بله، مجلس معتقد است که درست است. یعنی اساس این کار از نظر مجلس مورد تایید است، اما اولویت مجلس نیست.

پورابراهیمی تاکید کرد: ضعف نظارتی بانک مرکزی و حجم نقدینگی به اقتصاد کشور صدمه زده است بنابراین انتظار از دولت این است که اولویت ها باید مبنا باشد و براساس آن تصمیم‎گیری شود و ساختارهایی که لازم است اصلاح شود که در صورت انجام این کارها حذف چهار صفر دیگر مطرح نخواهد بود. او در پایان گفت که لایحه حذف چهار صفر از پول ملی حتی ممکن است در صحن علنی مجلس حذف شود و به تصویب هم نرسد.

همچنین حیدر مستخدمین حسینی معتقد است که حذف چهار صفر، آخرین مرحله از اصلاحات اقتصادی است و نباید در اولین مرحله این ابزار مورد استفاده قرار گیرد.

این اقتصاددان با اشاره به به اینکه حذف صفرها در دوران ثبات اقتصادی باید صورت گیرد، ادامه داد: من مقطع زمانی انجام این کار را مناسب و مساعد نمی دانم حتی برای تغییر ریال به تومان.

او با اشاره به اینکه اگر بخواهیم این کار را کنیم در اصل باید پشتوانه پول ایران را اصلاح کنیم، توضیح داد: به هیچ عنوان ورود به این بحث را به صلاح کشور و دولت و مردم نمی‎دانم. هرچند بحث درستی است و جایگاه خاص خود را دارد اما ساختار اقتصاد ما اصلا آمادگی این کار را ندارد. فعلا در شرایط تحریم این اقدام نمی‎تواند مفید واقع شود، برخی کشورها چون ونزوئلا و روسیه نیز که در دوران بحرانی اقتصاد و تورم این اقدام را کردند نتوانستند موفقیتی به دست بیاورند.

تاریخچه صفر درمانی در جهان

از سال 1923 تا سال 2009 میلادی، نزدیک به 50 كشور جهان به صفرزدايي يا همان حذف صفر از واحد پولي خود دست زده اند. در اين 50 كشور 84 سياست صفرزدايي به مرحله اجرا رسيد كه طي آن 272 عدد از صفرهاي پول ملي كنار گذاشته شد. نخستين كشوري كه اقدام به حذف صفر كرد، کشور آلمان در سال 1923 و پس از جنگ جهاني اول بود. اين كشور با ابرتورمي دست به گريبان بود كه منجر به حذف 12 صفر از پول كشورش شد، اما آخرين كشوري هم كه دست به سياست صفرزدايي زده، زيمبابوه است، هرچند اقتصاددانان تجربه زيمبابوه براي اين كار را يك شكست ارزيابي مي كنند. تورم بسيار بالاي اين كشور باعث شد تا رابرت موگابه، رئيس جمهوري از سال ۲۰۰۶ تاكنون در سه مقطع مختلف دستور حذف ۲۵ صفر از واحد پول اين كشور را صادر كند. در دهه 90 ميلادي و همزمان با اقدام دولت اين كشور در تصاحب زمين هاي شخصي كشاورزان و مزرعه داران، تورم در اين كشور به شدت بالا رفت. تورم بين سال هاي ۲۰۰۸ تا ۲۰۰۹ ميلادي در اين كشور باز هم بالا رفت؛ چنانكه اين كشور بالاترين نرخ تورم را اواخر ۲۰۰۸ ميلادي ثبت كرد. عددي نزديك به ۸۰ ميليارد درصد. يك سال بعد در سال ۲۰۰۹ زيمبابوه چاپ اسكناس را متوقف كرد.

اما از تركيه عموما به عنوان يكي از تجربه هاي موفق در حذف صفر از پول ملي در اقتصاد جهانی ياد مي شود. هنگامي كه در سال ۲۰۰۳ رجب طيب اردوغان نخست وزير تركيه شد، وعده داد كه با حذف صفرها، ليره تركيه را به جايگاه «شايسته» خود برگرداند. در سال ۲۰۰۵ و پس از دو سال نرخ تورم در اين كشور از بيشتر از ۸۰درصد به ۷درصد كاهش يافت. هنوز تغيير واحد پولي به عنوان يكي از مهم ترين دستاوردهاي اردوغان و حزب عدالت و توسعه محسوب مي شود.

این درحالی است که كشورهاي در حال توسعه و نوظهور با حذف 211 صفر در رتبه اول سياست هاي صفرزدايي قرار دارند. 61 صفري كه حذف شد به ترتيب مربوط به كشورهاي توسعه و تازه استقلال يافته است.كشورهاي صربستان، زيمبابوه، برزيل، كنگو، آلمان، آرژانتين و پرو هم به ترتيب با حذف 28، 22، 19، 14، 13، 13 و 12 صفر از پول ملي تنها كشورهايي هستند كه بيش از 10صفر از پول ملي خود را حذف كرده اند و از اين حيث ركورددار هستند. همچنین كشورهاي آلمان و كره جنوبي در كنار حذف صفر سياست هاي ضد تورمي نيز اجرا كردند به همين دليل است كه توانستند بر مشكلات تورمي خود غلبه كنند، اما كشورهايي مانند زيمباوه و كنگو با وجود حذف بيش از 10صفر از پول خود هنوز نتوانسته اند به ثبات اقتصادي دست یابند.

بازتاب صفرزدایی در فضای مجازی

اما تصویب لایحه حذف چهار صفر از پول ملی در انتهای هفته گذشته، کافی بود تا به موضوعی برای بحث و جدل در میان کاربران فضای مجازی تبدیل شود؛ چنانچه کاربران ایرانی شبکه اجتماعی توئیتر به صورتی گسترده به مصوبه هیات دولت برای تغییر واحد پولی واکنش نشان دادند و حذف صفرها به موضوع داغ هشتگ های کاربران در 48 ساعت گذشته بدل شد.

به گزارش ایرنا، بسیاری از کاربران بر روی موضوع غیرکارشناسی بودن این اقدام تمرکز کردند و معتقد بودند که چنین اقدامی، چندان مفید به فایده نخواهد بود. کاربری نوشت: «اگر حذف چهار صفر از پول ملی کارشناسی شده است، در رسانه توضیح بدهید وگرنه این پوپولیسم تبدیل می‏شود به سردگمی و ناامیدی مردم از شما.»

کاربر دیگری نیز چنین توییت کرد: «با کاهش 37درصدی ازدواج در کشور، حذف صفر از پول ملی، کدام یک از این مشکلات رو حل می کند؟ معیشت درست می شود؟ یا سطح فرهنگ ارتقا پیدا می‏کند؟» کاربر دیگری نیز نوشت: «کسی می‏تواند شفاف بگوید حذف چهار صفر از پول ملی چه تاثیری در اقتصاد دارد؟»

اما بحث بر سر نام تومان و ریال نیز دیگر موضوع مورد توجه کاربران شبکه توئیتر بود. حسین دهباشی، فعال رسانه ای در توئیتی کنایه‎آمیز نوشت: «تومان واژه ای مغولی است به معنای 10هزار. مثلا فرمانده لشکری با 10 هزار سرباز را می گفتند امیرتومان! و تا حالا به معنای 10 هزار دینار (واحد قدیم پول ایران) بود و حالا که بنای بر حذف چهار صفر است، لابد یعنی 10هزار ریال! زین پس اختلاس ۳۰۰۰میلیارد تومانی فعلی می شود ۳۰۰ملیون تومان!»

کاربر دیگری نیز استفاده از اصطلاح «تومان» به عنوان واحد پول ملی را نقد کرد و نوشت: «حالا که قرار است در پول رایج مملکت تغییر دهند، کاش اسم خوب برایش بگذارند. تومان لفظ مغولی و بی معنایی است؛ ریال هم اجنبی و بیخودی. اسم «قِران» خوب و مقبول و مرغوب و خوش یُمن است و سابقه تاریخی دارد. هر قران را هم معادل یکصد دینار قرار دهند. خود دینار هم سابقه تاریخی دارد.»

کاربر دیگری نیز توئیت کرد: «حالا که قراره چهار تا صفر از پول ملی حذف شود، به جای واحدهای مغولی تومان و اسپانیایی/پرتغالی ریال (که هیچ‎وقت مردم استفاده نکردند)، بهترین وقت است که نام واحد پول را هم ایرانی بگذاریم.» در مجموع کاربران بیش از هر اسم دیگری، نام‏های «دریک»، «دینار» و «قِران» را به عنوان جایگزینی برای واحد تومان پیشنهاد دادند.

تجربه مشابه دیگر کشورها در جهان

تجربه مشابه تغییر صفرهای واحد پول ملی نیز موضوع مورد توجه بسیاری از کاربران بود. برخی کاربران با مثال زدن تجارب مشابه دیگر کشورها، به این نتیجه رسیدند که چنین اقدامی ممکن است با ریسک همراه باشد. کاربری در همین ارتباط توئیت کرد: «در کشورهایی که رفرم پولی موفق بوده است: اقتصادشان شرایط زیر را داشته است؛ یعنی ثبات پولی، ثبات اقتصادی و تورم رو به کاهش.»

کاربر دیگری نیز به همین موضوع اشاره کرده و در توئیت خود نشان داد که به این طرح خوشبین نیست: «برزیل ۷بار اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرد و هر بار شکست خورد. سیاست حذف صفر از پول ملی روسیه در دهه ۹۰ موجب تورم ۹۰۰درصدی در این کشور شد. حذف چهار صفر در برهه زمانی فعلی در ایران موجب رشد انتظارات تورمی و تحمیل هزینه چاپ اسکناس های جدید خواهد شد.»

در مقابل کاربر دیگری نیز مثالی از کشور ترکیه زد و نوشت: «حذف صفر از واحد پول ملی زمانی باعث رشد اقتصادی می‎شود که تورم مهار و تک رقمی باشد راهی که سال‎ها پیش ترکیه رفت و موفق شد.»

برخی کاربران نیز موفقیت یا عدم موفقیت در این طرح را بسته به نحوه اجرای آن دانستند. به طور مثال کاربری چنین نوشت: « هلندچهار صفر و ترکیه شش صفر را حذف کردند و با اصلاح ساختار اقتصادی توانستند موفق باشند. ایران هم قصد دارد چهار صفر از پولش حذف کند، اما آیا فایده‎ای دارد؟ کشورهایی که سیاست‎های اقتصادی را تغییر ندادند، با اجرای این طرح موجب تورم بیشتر شدند آرژانتین ۱۱صفر، برزیل ۱۸ صفر، زیمبابوه سه صفر ونزوئلا پنج صفر را حذف کردند و شکست خوردند.»

کنایه بر سر تغییر واحد پولی و کاهش بار روانی اختلاس ها و فسادهای مالی، از موضوعات دیگری بود که اغلب کاربران به آن توجه نشان دادند و معتقد بودند که این اقدام تنها باعث کاهش ارقام و در نتیجه کاهش بار روانی فساد بر ذهن مردم خواهد بود. به طور مثال کاربری نوشت: «اینقدر صفرها و پول های گمشده زیاد شده بود که حالا با حذف چهار صفر اقلا می توانیم ساده تر این ارقام را هضم کنیم.»

گروهی از کاربران نیز این اقدام را تنها برای ایجاد پرستیژ برای دولت و اقدامی تبلیغاتی خواندند. کاربری نوشت: «تغییر اسمی پول ملی یا همان حذف صفر، برای زمانی است که اقتصاد از تلاطم ها عبور و به ثبات رسیده باشد و دولت برای احیای پرستیژ پول ملی که در دوره تلاطم آسیب دیده، چنین هزینه ای را انجام دهد. هیچ عقل سلیمی نمی پذیرد که نیاز امروز اقتصاد ایران «پرستیژ» یا آسان سازی حساب و کتاب باشد.»

کاربرانی نیز این اقدام را اقدامی انتخاباتی دانستند. به طور مثال کاربری نوشت: «چهار صفر ریال حذف شد. این کار صرفا برای حذف ریال که دیگر عملا هیچ گونه کاربردی نداشت، صورت گرفت. حالا نزدیک انتخابات بازهم می‏توانند آمار بدهند و بگویند تورم کم شده و با عملیات روانی از وضعیت مطلوب حرف بزنند.»

اما طبق معمول، طیف گسترده‎ای از توئیت‎های کاربران، شوخی با این تغییر بود. کاربری در توئیتی طنزآمیز نوشت: «حالا تلفن عمومی که یک قرونی بخورد از کجا پیدا کنیم.» همچنین بسیاری از کاربران نیز با احتمال بروز وضعیت «واحد پولی قدیم» و «واحد پولی جدید» شوخی کردند.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com