از یارانه معیشتی تا معیشت یارانه ای

«یارانه معیشتی» درحالی به فهرست یارانه های پیدا و پنهان اقتصاد ایران پیوسته است که عمری به اندازه دو ماه دارد. در آخرین روزهای آبان ماه امسال بود که به موازات افزایش قیمت بنزین از لیتری هزار تومان به 3 هزار تومان، سر و کله «یارانه معیشتی» در اقتصاد ایران پیدا شد. دولت دوازدهم تصمیم گرفت تا از یک سو، با اصلاح قیمت بنزین و واقعی سازی نرخ سوخت، زمینه قاچاق بنزین را از بین ببرد و از سوی دیگر، منابع ایجاد شده را در قالب «بسته معیشتی» میان 60 میلیون نفر توزیع کند.

اما از همان فردای افزایش قیمت بنزین، اعتراض ها به این سیاست اقتصادی آغاز شد و بسیاری از کسانی که کار و شغل شان به نحوی با قیمت بنزین در ارتباط بود، از افزایش سه برابری قیمت بنزین انتقاد کردند. به موازات مردم، بسیاری از اقتصاددانان و صاحب نظران اقتصادی نیز این تصمیم را برنتافتند و با وجود پذیرش واقعی سازی قیمت سوخت، از منش یارانه ای و روش پول پاشی دولت انتقاد کرده و آن را مصداق «پول هلی کوپتری» و «پول‎پاشی بر آتش بنزین» تعبیر کردند.

دولت حسن روحانی اما کوشید تا با تسریع در پرداخت «یارانه معیشتی»، کمی از هجمه اعتراض ها کم کند و تاکنون در این فاصله دو ماهه، دو مرحله از «یارانه معیشتی» به حساب سرپرستان خانوارها واریز شده است. همچنین «ستاد شناسایی مشمولان بسته حمایت معیشتی» در سازمان برنامه و بودجه تشکیل شد و آیین نامه ای نیز به همین منظور تدوین و از سوی دولت ابلاغ شد. در این آیین نامه، ضوابط دریافت «یارانه معیشتی» مشخص شده و همینطور دولت این مجوز را پیدا کرده تا برای شناسایی خانوارهای مشمول به حساب های بانکی مردم سرک بکشد.

پرسش های پرتکرار شهروندان درباره «یارانه معیشتی»

در حالی که مهلت ثبت نام متقاضیان «یارانه معیشتی» تا روز 24 دی ماه اعلام شده بود، اما این مهلت تا پایان دی ماه تمدید شد. در نتیجه، متقاضیان «یارانه معیشتی» که یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی دریافت نمی کنند، یک هفته دیگر فرصت یافتند تا در این سامانه ثبت نام کنند. این مهلت اما امروز با پایان دی ماه، به اتمام می رسد و مرحله پایش ثبت نام ها و درخواست ها رسما کلید می خورد.

به گفته حسین میرزایی، سخنگوی ستاد شناسایی مشمولان بسته حمایت معیشتی، علاوه بر تمدید مهلت ثبت نام در سامانه معیشتی تا پایان دی ماه، افرادی که در آذرماه اعتراض خود را ثبت کرده اند نیز می توانند وارد سایت شده و نتیجه اعتراض خود را مشاهده کنند. این دسته افراد تا پایان ۳۰ دی ماه می توانند اعتراض کرده و درخواست بازبینی مجدد دهند. همچنین آن دسته از افرادی که درخواست بازبینی داده اند و حالا قصد انصراف دارند، امکان لغو درخواست بازبینی تا آخر دی ماه برای شان در سامانه فراهم شده است.
مبلغ «یارانه معیشتی» البته اندکی از میزان یارانه نقدی 45 هزار و 500 تومانی بیشتر است، به طوری که مبلغ «یارانه معیشتی» برای خانوارهای تک نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهارنفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان است، اما سوال این است که چه کسانی مستحق دریافت «یارانه معیشتی» شناخته می شوند؟

برآوردهای اولیه نشان می دهد با افزایش قیمت بنزین، حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان در هر ماه و تا ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال درآمدزایی می شود، اما اینکه چه کسانی این کمک معیشتی را دریافت می کنند، از همان ابتدای شروع طرح، از سوالات مهم افکار عمومی بود. با اینکه دولت از همان بدو شروع طرح، از واریز «یارانه معیشتی» برای 60میلیون ایرانی خبر داد، اما بسیاری از سرپرستان خانوارها و یارانه بگیران نقدی اعلام کردند که «یارانه معیشتی» را دریافت نکرده اند. سوال آنها این بود که چگونه و بر چه مبنایی مشمول این یارانه شناخته نشده اند؟

از 3 سفر غیرزیارتی خارجی تا خودرو و وام بانکی

در پاسخ به این پرسش ها، «ستاد شناسایی مشمولان بسته حمایت معیشتی» در قالب یک بسته سؤال و جواب، به تمام ابهام ها و ایهام ها در این زمینه جواب داده است. ازجمله سوال هایی که در افکار عمومی مطرح شده، این است که «یارانه معیشتی» شامل چه کسانی می شود؟ در پاسخ گفته شده «یارانه معیشتی» شامل کسانی است که یارانه نقدی دریافت می کنند و جزو دهک های درآمدی پایین جامعه هستند.

سوال پرتکرار دیگری که این روزها در سطح جامعه مطرح شده، زمان واریز «یارانه معیشتی» است. در پاسخ به این سوال، «ستاد شناسایی مشمولان بسته حمایت معیشتی» اعلام کرده مبلغ این یارانه به صورت ماهانه در دهم هر ماه واریز خواهد شد. پرسش دیگر این است که کسانی که کد ملی خود را به سامانه #۶۳۶۹* ارسال کرده اند و پیامک دریافت بسته برای آنها ارسال شده، اما مبلغی به حساب شان واریز نشده، چه باید بکنند؟ در پاسخ آمده است که این گونه مشکلات به بانک ها ارتباط پیدا می کند و سرپرست خانوار باید به بانک مربوطه مراجعه کند. وزارت رفاه تنها مسئول شناسایی و اعلام فهرست مشمولان به سازمان هدفمندسازی یارانه ها است. دستور پرداخت از سوی این سازمان انجام می شود و مشکلاتی مانند مسدودی حساب، فوت سرپرست و یا دلایل دیگر می تواند ازجمله دلایل عدم پرداخت باشد.

در این میان، هیات دولت نیز در ابتدای هفته گذشته، آیین نامه «نحوه شناسایی خانوارهای مشمول یارانه معیشتی» را ابلاغ کرد. طبق این آیین نامه، درآمد ماهانه بالاتر از 4 میلیون تومان در خانوار تک نفره، 5 میلیون در خانوار دو نفره، 6 میلیون در خانوار سه نفره، 7 میلیون در خانوار چهار نفره و درآمد ماهانه 8 میلیون تومان در خانوار پنج نفره و بیشتر، مشمول دریافت «یارانه معیشتی» شناخته نمی شوند.

البته فارغ از سقف درآمدی، معیارهای دیگری هم برای «یارانه معیشتی» مشخص شده است. این معیارها از سه سفر غیرزیارتی خارجی تا خانوارهایی که به طور همزمان دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو هستند را شامل می شود. طبق آیین نامه «نحوه شناسایی خانوارهای مشمول یارانه معیشتی»، خانوارهای دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو به طور همزمان یا خانوارهای دارای دو واحد ملکی؛ خانوارهای دارای املاک و مستغلات با ارزش یک میلیارد و 200 میلیون تومان در تهران و کلانشهرها و 900 میلیون تومان در سایر شهرستان ها؛ خانوارهای دارای خودروهای سواری با ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون تومان یا خودروهای عمومی با ارزش بیش از ۴۰۰ میلیون تومان؛ کارفرمایان دارای بیش از سه بیمه پرداز؛ خانوارهایی که بیش از سه سفر خارجی غیرزیارتی داشته اند و همچنین گیرندگان تسهیلات بانکی جمعا به مبلغ بیش از ۳۰۰ میلیون تومان که در حال بازپرداخت اقساط باشند، مشمول دریافت «یارانه معیشتی» شناخته نمی شوند.

تاوان سیاست های عوام گرایانه در اقتصاد ایران

در مجموع، با رسمی شدن مصوبه دولت برای پرداخت کمک های معیشتی، رفته رفته معیارهای پرداخت «یارانه معیشتی» نیز مشخص شد، به طوری که هم اکنون مجموعه ای از معیارهای درآمدی و سقف دارایی، تعیین‎کننده دریافت این کمک ماهانه است. در این بین، سوال مهم این است که پرداخت «یارانه معیشتی» تا چه زمانی قرار است ادامه پیدا کند؟ آن هم در شرایطی که دولت دوازدهم با کسری بودجه قابل توجهی در سال آینده روبه روست و با کاهش امکان صادرات نفت ایران، دستش از همیشه بسته تر است!

از سوی دیگر، اقتصاد دستوری و یارانه ای با نقد قاطبه اقتصاددانان روبه روست. پر واضح است که نظام یارانه ای، بزرگ ترین تهدید در حیات و ممات یک اقتصاد است و یارانه از همان ابتدا نیز با فهمی اشتباه در جامعه ایران، پدید آمده است. به عبارت بهتر، سیاست پرداخت یارانه به عنوان یکی از مصادیق پول هلی کوپتری (پول پاشی) شناخته شده و ذیل سیاست های عوام گرایانه اقتصاد کلان قرار می گیرد. از رکود و نابرابری شدید درآمد و ثروت، یا دست کم احساس آن، به عنوان زمینه های بروز عوام گرایی یاد می شود. در این سیاست، سیاست گذاران تنها بر رشد و توزیع درآمد متمرکز می شوند، اما ریسک های ناشی از تورم، کسری بودجه و واکنش عوامل اقتصادی به دخالت های دستوری و غیربازاری را در نظر نمی گیرند.

تجربیات جهانی نشان می دهد اجرای این دست سیاست ها، گرچه در گام نخست، رضایت جامعه و اقناع افکار عمومی را در کوتاه مدت به دنبال دارد، اما در بلندمدت و با بروز ریسک تورمی، کمبود در طرف عرضه و تشدید کسری بودجه، کنترل شرایط و اوضاع از دست دولت خارج می شود و تورم فزاینده، دستمزدهای واقعی را در مسیر سرازیری قرار می دهد. نقطه پایان این سیکل مخرب نیز همانا بازگشت به نقطه شروع است، با این تفاوت که افزون بر رکود، حالا تورم شدید نیز قدرت خرید مردم را تا حدود زیادی کاهش داده است. در یک کلام، فرجام «پول پاشی هلی کوپتری»، نه سعادت و رفاه جامعه را به دنبال دارد و نه به توفیق دولت در مدیریت اقتصاد می انجامد.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com