ايران از 4 آبان در جمع اوراسيايی ها

ایران از چهارم آبان ماه امسال رسما عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا می شود و 862 قلم کالا از ایران بدون تعرفه به پنج کشور عضو این اتحادیه صادر خواهد شد. چرايي شكل گيري اتحاديه اوراسیا به حوادث بين المللي بازمي گردد كه پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي رخ داد و جمهوري هاي كوچك منطقه آسياي ميانه از منظر اقتصادي ضعيف شدند. پس از اين زلزله سياسي، كشورهاي پساشوروي دست به اصلاحات اقتصادي و ترويج خصوصي سازي زدند.

نخستین بار نورسلطان نظربايف، رئيس جمهور قزاقستان در سال 1994 و طی یک سخنرانی در دانشگاه ملي مسكو، ايده تشكيل بلوك اقتصادي منطقه اي را به منظور افزايش نرخ تبادل تجارت آسيا و اروپا مطرح كرد. اين ايده به دليل تمركز بر افزايش تجارت و سرمايه گذاری در منطقه و به نوعي، مقابله با اتحاديه هاي چندجانبه و پيوسته اروپايي از همان ابتدا با استقبال روبه رو شد، اما نزدیک به یک دهه زمان برد تا كار رسمي خود را از ژانويه 2015 آغاز كند. كشورهاي روسيه، ارمنستان، قزاقستان، قرقيزستان و بلاروس عضو اتحادیه اوراسيا هستند و ایران نیز به تازگی به آن پیوسته است.

پیش از این ایران در سال ۱۳۹۵ به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا، پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را مطرح کرده بود؛ پیشنهادی که از سوی اوراسیا مورد استقبال قرار گرفت و طی دو سال مذاکرات و ارزیابی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره این موافقتنامه در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید. سپس مجلس شوراي اسلامي با تصويب قانوني در هفتم بهمن ۱۳۹۷ با پيوستن ايران به اين اتحاديه موافقت كرد كه براساس آن، ايران به مدت سه سال به صورت آزمايشي به عضويت اين اتحاديه درمي آيد و پس از آن در صورت توافق انجام شده با ذي نفعان، امكان عضويت دائمي ايران در اين منطقه آزاد تجاري فراهم خواهد شد. حالا با سفر اخیر حسن روحانی به اجلاس اوراسیا، ایران یک گام دیگر به این اتحادیه نزدیک شده و از هفته نخست آبان ماه، تجارت ترجیحی ایران با کشورهای اوراسیا آغاز می شود.

اتحاديه اقتصادي اوراسیا با بازار مصرف ۱۸۱ ميليون نفري و توليد ناخالص داخلي 1.9تريليون دلاري، حدود ۵۴۸ ميليون دلار به كشورهاي دنيا صادرات داشته و از سوي ديگر 318.5 ميليارد دلار كالا از كشورهاي مختلف وارد كرده است. در ميان كشورهاي اتحاديه، فدراسيون روسيه بيشترين ميزان جمعيت، توليد ناخالص داخلي و حجم تجارت با جهان را دارد و بيشترين نرخ تورم متعلق به قزاقستان با ۶درصد و بيشترين نرخ بيكاري نيز مربوط به ارمنستان با 18.1درصد بوده است. قرقيزستان هم با تورم 1.5درصدي و توليد ناخالص داخلي 8.1 ميليارد دلاري، كمترين نرخ تورم و توليد ناخالص داخلي و كشور بلاروس با 0.8درصد كمترين نرخ بيكاري را داشته است.

بهبود توسعه پايدار و ارتقاي كيفيت سطح زندگي كشورهاي عضو، مهمترین دليل شكل گيري اتحاديه اقتصادي اوراسيا بوده است. از ويژگي هاي مهم مدل تجاري این اتحاديه آن است كه تعرفه گمركي در تجارت كالايي بين اعضاي اتحاديه صفر است، اما اعضاي اتحاديه اقتصادي اوراسيا، تعرفه خارجي مشتركي را براي كالاهايي كه از خارج از اتحاديه وارد مي شود، اعمال مي كنند.

استفاده از تعرفه هاي تجاري، فرصت های سرمايه گذاری و تسهيل روابط اقتصادي با كشور هاي عضو اتحاديه، خلاصه اي از فوايد عضويت ايران در اتحاديه اقتصادي اوراسيا است. به گفته اقتصاددانان، تراز تجاري ايران با مجموع كشور هاي عضو اين اتحاديه منفي است، اما عضويت در اين اتحاديه مي تواند فرآيند صادرات ايران را تسهيل كرده و بازارهاي جديدي براي كالاهاي ايراني فراهم كند. در حالي كه بازگشت تحريم هاي آمريكا با قابليت تنبيه فرامرزي، اقتصاد ايران را تحت تاثير قرار داده و بر همكاري اقتصادي كشورها با تهران سايه انداخته، ميزان كارايي عضويت ایران در اوراسیا در روزگار تحريم بايد در گذر زمان و به تجربه مشخص بشود، اما به گفته كارشناسان، يكي از اصلي ترين مزاياي پيوستن ايران به اين اتحاديه را بایست در تسهيل رابطه تجاري با روسيه در قالب فرصت هاي بيشتر و بهتر ديد.

براساس این گزارشي كه خبرگزاري صداوسيما منتشر كرده يكي از مزاياي پیوستن به اين موافقتنامه، تخفيف هاي تعرفه اي براي صادر كنندگان به اتحاديه اقتصادي اوراسيا شامل كشور هاي روسيه، قرقيزستان، قزاقستان، بلاروس و ارمنستان است. با اجرايي شدن پيوستن ايران به اتحاديه اوراسيا در مرحله نخست، تعرفه ۸۰۰ قلم كالا هاي صادراتي ايران به كشور هاي عضو اين اتحاديه كاهش خواهد يافت و اين موفقيت خوبي براي صادرات كالا هاي غيرنفتي ايران به این اتحاديه است. جذب سرمايه قابل ملاحظه در مناطق شمالي و جنوبي كشور، بهره مندي از بازار هاي ترجيحي و بازار هاي هدف، استفاده از مسير ترانزيتي شمال-جنوب براي انتقال غلات به كشور هاي روسيه و قزاقستان از ديگر فوايد همكاري ايران با اتحاديه اقتصادي اوراسيا است.

در حالي كه بيشتر نگاه ها به آغاز همكاري هاي عملي ايران و اتحاديه اقتصادي اوراسيا بيشتر جنبه اقتصادي به خود گرفته، اما نمي توان از حاشيه هاي سياسي ورود ايران به اين بازار اقتصادي به سادگي عبور كرد. در حالي كه خاورميانه گرفتار منازعات بي شمار شده، اتحادیه اروپا با حاشيه هاي بحران اقتصادي در بيشتر كشورهاي عضو و تقلاي بريتانيا براي خروج از اتحاديه و موج مهاجرت دست و پا مي زند و آمريكاي ترامپ مي گويد آنچه بيرون از مرزهاي ایالات متحده مي گذرد به ما ارتباطي ندارد، اهميت مناطق آسياي مركزي و قفقاز بيش از پيش به چشم مي آيد. به گفته كارشناسان، پررنگ تر شدن اين منطقه در رقابت هاي تجاري، همسايگي اين منطقه با چين، نقش غيرقابل انكار چين در سازمان همكاري هاي شانگهاي، نياز اروپا به مسيري براي رسيدن به قلب شرق بر اهميت اين منطقه در تحقق اهداف ژئوپليتيك ايران مي افزايد.

تعميق ارتباط هاي تجاري ايران با منطقه اوراسيا به گونه اي كه نوعي از درهم تنيدگي منافع اقتصادي ميان ايران و كشورهاي عضو اين اتحاديه ايجاد بشود، مي تواند به خودي خود و در يك روند نامحسوس فوايد سياسي هم براي ايران به دنبال داشته باشد. يكي از نقطه ضعف هاي ايران در مراوده با كشورهاي عضو اتحاديه اوراسیا، پايين بودن حجم مراوده هاي اقتصادي و تجاري است كه به نظر مي رسد همكاري رسمي و قاعده مند ايران با اتحاديه اقتصادي اوراسيا بتواند تا حدودي اين عقب ماندگي را جبران كند. در حالي كه آمريكا تلاش مي كند با سياست فشار حداكثري، تهران را منزوي كند و هزينه هرگونه رابطه اقتصادي و تجاري با ايران را بالا ببرد، ايران بايد از نقش كليدي كه در شاهراه هاي منطقه اي مانند جاده ابريشم و كريدور شمال و جنوب دارد، براي توسعه روابط اقتصادي و سياسي با كشورهاي اين منطقه استفاده كند. از سوي ديگر، كارشناسان معتقدند ايران مي تواند با ابزار عضويت در اتحاديه هاي منطقه اي، نوعي از وابستگي متقابل را ايجاد كند كه همين مساله در ميان مدت منجر به كاهش آسيب پذيري اقتصادي ایران خواهد شد. براساس گزارشي كه خبرگزاري صداوسيما در خردادماه امسال و در گرماگرم بحث ها در مجلس شوراي اسلامي پيرامون همكاري رسمي با اتحاديه اقتصادي اوراسيا منتشر كرد، اتحاديه اقتصادي اوراسيا در بازار نفت جهاني، جايگاه قابل توجهي دارد، بنابراین پيوستن ايران به اتحاديه اوراسیا و ايجاد يك سوآپ نفتي مشترك با كشور هاي عضو اين اتحاديه، مي تواند در شرايط تحريمي، فروش نفت ايران را تسهيل كند.
پرونده «فرصت امروز» درباره فرصت هاي عضويت ايران در اتحاديه اقتصادی اوراسيا (EAEU) را در ادامه می خوانید.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com