سیاست ضد رکودی صنعت گردشگری؛ آری یا خیر؟

چندی پیش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از طرح یارانه سفر برای توزیع سفر در مناطق ناشناخته و کمتر شناخته‌شده خبر داد. در این طرح استان‌های سیستان و بلوچستان و مسیر زاهدان، زابل، چابهار و تهران به‌عنوان نخستین مقصد جدید به گردشگران داخلی مطرح شد و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعلام کرد که یک‌سوم هزینه‌ سفر به این مقاصد را در سال 95 می‌پردازد.

مرتضی رحمانی‌موحد، معاون گردشگری کشور درباره‌ جزییات بیشتر این طرح گفته بود سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در چارچوب حمایت از مقاصد جدید و توزیع مکانی سفر، تصمیم گرفته است به بسته‌های سفر به مقصد استان‌هایی که دارای جاذبه‌ها و قابلیت‌های ناشناخته‌ای هستند، یارانه بدهد. این بسته‌ها را آژانس‌های گردشگری تهیه می‌کنند و قرار نیست یارانه مستقیم به مردم داده شود.

وی درباره‌ مبلغ یارانه‌ اختصاص یافته به این سفرها گفته بود که یک سوم هزینه سفر مردم را تامین خواهند کرد. اما تا مشخص نشدن جزییات بیشتر این طرح نمی‌توان درباره آن نظر مناسبی ارائه کرد. طرحی که گفته شده است مبلغ یارانه آن به فراخور هر استان و مسیر متفاوت خواهد بود.

معاون گردشگری کشور همچنین درباره‌ محل تامین اعتبار این یارانه با توجه به محدودیت‌های بودجه در دولت عنوان کرده بود که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری این اعتبار را از محل بودجه‌ حمایت و پشتیبانی از صنعت گردشگری تامین خواهد کرد. طبق اخبار منتشر شده، آغاز این طرح از تابستان و اجرای تورهای یارانه‌دار از پاییز امسال خواهد بود.

با توجه به جزییات خبر طرح یارانه سفر می‌توان این طرح را در ادامه سیاست ضدرکودی دولت در حوزه‌های مختلف ارزیابی کرد؛ مقوله‌ای که سعی شده حوزه گردشگری نیز از آن بی‌نصیب نماند.

اما حقیقت امر این است که حداقل حوزه گردشگری بیش از سیاست ضدرکودی نیاز به فراهم آمدن زیرساخت‌ها دارد و اغلب فعالان گردشگری معتقدند این سیاست در حوزه گردشگری جواب نمی‌دهد و بهتر آن است بودجه‌ای که به این طرح اختصاص داده می‌شود در تامین زیرساخت‌ها هزینه شود. باید منتظر ماند و دید که دولت مسیر خود را می‌رود یا به پیشنهاد فعالان گردشگری بودجه‌اش را در تامین زیرساخت‌ها هزینه می‌کند.

***

امین طباطبایی:

مقصد گردشگری نیاز به جذابیت دارد

امین طباطبایی، فعال گردشگری معتقد است تا جذابیت و محتوای مناسب برای مقصد گردشگری فراهم نشود یارانه سفر کمکی به جذب گردشگر نمی‌کند.

با توجه به طرح یارانه سفر برای استان‌هایی که کمتر مقصد گردشگری قرار می‌گیرند، ارزیابی شما از این طرح چیست و آیا معتقدید چنین یارانه‌هایی به افزایش گردشگر به این استان‌ها کمک می‌کند یا خیر؟

وقتی استانی به‌عنوان کم بهره‌مند و کم گردشگر مطرح می‌شود به این معناست که ما چند نکته را در این مقوله مطرح کرده‌ایم. اگر استانی گردشگر ندارد شاید به آن معناست که آن استان جاذبه لازم را برای جذب گردشگر ندارد.

وقتی ما می‌گوییم استانی نیاز به حمایت دارد پس خود به خود برای آن استان‌ها ضعف قائل شده‌ایم. حال آنکه استانی مانند استان سیستان و بلوچستان که در این رده‌بندی آمده یا بندر چابهار هیچ‌کدام ضعف جاذبه گردشگری ندارند و حتی این استان تنها استانی است که با اقیانوس در ارتباط است و جذابیت‌های خاص خود را برای جذب گردشگر دارد و اگر اخباری که این استان را ناامن معرفی می‌کند، از بین برود هیچ کاستی متوجه این استان‌ها برای سفر نیست.

اگر نگاهی به مقاصد گردشگری پر مخاطب کشور بیندازیم می‌بینیم که این مناطق با همه گرانی سفر باز هم گردشگر خود را دارند. پس اگر استانی مخاطب و گردشگر ندارد به دلیل عدم توان مالی گردشگران نیست بلکه به این دلیل است که نیازهای اولیه گردشگر در این استان‌ها فراهم نشده است. اینکه ما یارانه‌ای به گردشگر بپردازیم تا به فلان استان سفر کند، این امر کمکی به جذب گردشگر نمی‌کند.

اگر گردشگر بخواهد به استان خاصی سفر کند، اما محل اقامت مناسبی در آن استان وجود نداشته باشد، آن یارانه چه کمکی به او می‌کند. یارانه وقتی موثر است که راحتی و آسایش مسافر در مقصد گردشگری فراهم باشد. در استان‌های مختلف در فصل‌های مناسب سفر شما اگر از قبل برای سفر برنامه نداشته باشید و جایی برای اقامت در نظر نگرفته باشید، خواهید دید که میزان گردشگر آنقدر زیاد است که نمی‌توانید محل اقامت پیدا کنید. بنابراین دلیل عدم سفر مخاطب یا گردشگر گرانی نیست.

باید دید چه عواملی سبب شده که گردشگر استان‌های خاصی را به‌عنوان مقصد گردشگری انتخاب نکند. بنابراین زیرساخت‌ها مهم است. اگر زیرساخت‌ها فراهم شود، آنگاه یارانه سفر به‌عنوان یک بسته تبلیغی برای جذب گردشگر ارزشمند محسوب می‌شود. اما اینکه یارانه سفر پیش از زیرساخت ارائه شود بی‌شک کمکی به جذب گردشگر نخواهد کرد.

همان‌طور که اشاره کردید این یارانه سفر پیش‌نیازی مانند فراهم بودن زیرساخت دارد و به نوعی این امر می‌تواند یک بسته تشویقی یا تبلیغی باشد. در این میان تهران نیز به‌عنوان یکی از استان‌هایی که یارانه سفر در آن تعریف شده معرفی شده است، آیا یارانه سفر در این استان می‌تواند شکل تشویقی و تبلیغی داشته باشد؟

بله. نکته جالبی که مطرح است. تهران یکی از شهرهای شلوغ است که جمعیت آن در روز به 22میلیون نفر می‌رسد و این نشان می‌دهد که تردد به این استان چقدر بالاست اما همان‌طور که دوستان در اداره گردشگری درست تشخیص داده‌اند این افراد گردشگر محسوب نمی‌شوند زیرا میزان گردشگر از تعداد افرادی که برای بازدید از موزه‌ها و اماکن تاریخی مراجعه کرده‌اند مشخص می‌شود، بنابراین تعداد مراجعه گردشگر به تهران محدود است و نیاز به سیاست تشویقی دارد.

بنابراین مسئله مهم در این میان ایجاد جذابیت در مقصد گردشگری است که در همه استان‌های مورد اشاره مطرح است. زمانی که مقصد گردشگری جذابیت کافی برای سفر داشته باشد و گردشگر احساس امنیت و راحتی داشته باشد بی‌نیاز به یارانه، خود به خود آن استان یا شهر را به‌عنوان مقصد گردشگری انتخاب می‌کند.

در کنار ایجاد جذابیت، این امر نیاز به برنامه‌ریزی و جذب مشارکت اهالی محلی دارد و کلا یک مقوله فراگیری است که اگر فراهم می‌شد، از آنجا که گردشگر به دنبال تنوع است، بی‌شک اگر شرایط سفر و جذابیت‌های لازم در هر استانی فراهم شود با یک معرفی ساده، آن استان مقصد گردشگری قرار خواهد گرفت. بنابراین مسئله اصلی در این میان عدم تدارک محتوای مناسب برای گردشگر است. بنابراین به‌جای یارانه سفر بهتر است شرایط گردشگری در آن استان‌ها مورد بازبینی قرار گیرد.

بنابراین شما پرداخت یارانه سفر را در جذب گردشگر به خودی خود موثر نمی‌بینید؟

خیر، من این امر را موثر نمی‌بینم و یارانه سفر به تنهایی نمی‌تواند کمکی به جذب گردشگر کند. مثلا در سونامی که در شرق آسیا رخ داد و سبب کاهش شدید گردشگر شد، تایلند و کشورهای دیگر با کاهش هزینه‌های سفر، گردشگران را تشویق کردند که دوباره تمایل پیدا کنند به آن کشورها سفر کنند.

بنابراین یارانه سفر تنها یک بسته تشویقی است. گردشگر علاوه بر جیبش به زمانی که به سفر اختصاص می‌دهد نیز فکر می‌کند و اگر احساس کند زمانی که به سفری اختصاص داده محتوای جدیدی به او نداده، احساس بیهودگی می‌کند و نه‌تنها این یارانه کمکی به جذب گردشگر نمی‌کند بلکه اگر محتوا فراهم نباشد یک تبلیغ منفی نیز برای مقصد گردشگری به حساب می‌آید.

***

ابراهیم‌پورفرج:

در سفر بایدی وجود ندارد

ابراهیم پورفرج، عضو جامعه تورگردانان معتقد است اگر زیرساخت‌های لازم در استان‌های مدنظر فراهم شود، طرح یارانه سفر می‌تواند موثر باشد.

با توجه به طرح یارانه سفر که برای استان‌های کم گردشگر مطرح شده، به نظر شما این طرح تا چه میزان در جذب گردشگر موثر است و ارزیابی کلی شما از این طرح چیست؟

طرح یارانه سفر طرح خوبی است اما برای عملیاتی شدن ابتدا نیاز به دو پیش‌نیاز دارد؛ یکی از آن پیش‌نیازها اقامت و دیگری جذابیت محل است. بنابراین اگر مسئله اقامتگاه مناسب برای این استان‌ها تعریف نشده باشد اگر یارانه هم به این گردشگران پرداخت شود و نخستین فاکتور سفر که همان اقامتگاه است برای این افراد فراهم نباشد تمایلی برای سفر ایجاد نخواهد کرد. سفر به معنای آسایش و راحتی است.

حال اگر محل اقامت فراهم نباشد آسایش و راحتی نیز معنا ندارد. سفر هیچ‌گاه در شرایط سخت و اجبار روی نمی‌دهد بلکه زمانی که محمل لازم برای لذت و آرامش فراهم باشد مکانی به‌عنوان مقصد گردشگری قرار می‌گیرد. بایدی در سفر وجود ندارد.

اگر زیرساخت‌های لازم در مقصد گردشگری فراهم باشد بی‌شک گردشگر برای سفر تمایل پیدا می‌کند و بدون نیاز به یارانه آن مقصد را به‌عنوان مقصد گردشگری انتخاب می‌کند. اگر زیرساخت‌ها فراهم باشد بی‌شک خود گردشگر به آن مقصد تمایل نشان خواهد داد وگرنه ارزانی به تنهایی هیچ‌گاه فاکتوری برای سفر محسوب نشده است.

بنابراین شما معتقدید تا شرایط و زیرساخت‌های لازم فراهم نباشد، یارانه سفر کمکی به جذب گردشگر نمی‌کند و این طرح بدون پیش نیاز بی‌اثر است؟

بله تا پیش نیاز و زیرساخت‌ها فراهم نباشد حتی اگر سفر رایگان هم ارائه شود، سفر صورت نمی‌گیرد. چنانچه مقصدی به‌عنوان مقصد گردشگری مطرح شود اما شرایط سفر و زیرساخت آن فراهم نباشد، سفر سخت می‌شود و انگیزه لازم برای گردشگری از بین می‌رود.

اما اگر زیرساخت‌ها در استان‌های مورد بحث فراهم شد، شرایط سفر کارشناسی شده و این طرح یارانه سفر شکل تشویقی دارد و طرح خوبی است و باید گزارش‌های کارشناسی به دست اهالی جامعه تورگردانان و آژانس‌های گردشگری برسد تا با این طرح تشویقی گردشگران را به سمت این مقاصد گردشگری هدایت کنند. تورگردان تولید‌کننده سفر است و وقتی می‌تواند این تولید را انجام دهد که مواد اولیه تولید فراهم باشد. گردشگری نیز مانند هر مقوله تولیدی دیگری بدون مواد اولیه قابل اجرا نیست.

حال اگر زیرساخت‌ها تا حدی فراهم باشد با توجه به اینکه فصل اجرای طرح پاییز است و زمانی است که مردم کمتر سفر می‌کنند، فکر می‌کنید این طرح موثر عمل کند؟

باید تا پاییز صبر کنیم که میزان یارانه‌ها مشخص شود، پکیج‌ها بسته شود و در عمل استقبال مردم را بسنجیم. تا این طرح اجرا نشود نمی‌توان درباره چرایی و چگونگی آن نظر داد. فکر می‌کنم اکنون برای نظر دادن درباره این طرح زود است. باید صبر کنیم در تابستان ساختار طرح با گزارش‌های کارشناسی ارائه شود. پس از آن وقتی ساختار طرح را مشاهده کردیم ببینیم که این طرح‌ها تا چه حد می‌توانند موثر عمل کنند.

ارتباط با نویسنده: sarabouromand@gmail.com