ویروس ها چگونه نام گذاری می شوند؟

جهان سال 2020 میلادی را با نسل تازه ای از «کرونا ویروس» با نام رسمی«کووید-19» آغاز کرده است. هرچند این ویروس تاکنون بیش از 50 کشور جهان را درنوردیده، اما همچنان منشأ آن مبهم و ناشناخته است. این ویروس اولین بار در ووهان چین مشاهده شد و دولتمردان چینی مدعی شده اند اولین مبتلایان به این ویروس با بازارهای بزرگ احشام زنده و غذاهای دریایی در این شهر در ارتباط بوده اند، هرچند که بعدها بسیاری از این بیماران تکذیب کردند که در معرض بازارهای حیوانات قرار داشته اند. در فرضیه ای دیگر نیز روزنامه «نیویورک پست»، روایت دیگری از چگونگی شیوع ویروس کرونا در چین مطرح کرده و گفته که منشأ این ویروس خفاش یا مار نبوده، بلکه کرونا از یکی از آزمایشگاه های تحقیقاتی بیولوژیک در ووهان به بیرون سرایت کرده است. به همین دلیل یک ژنرال عالی رتبه چینی به نام ژنرال «چن» از سوی مقامات ارشد دولت چین ماموریت یافته تا به شهر ووهان سفر کند و غول کرونا را به بطری بازگرداند.

نسل تازه «کرونا» و ماجرای نام گذاری ویروس ها

«کووید-19» نام نسل تازه ای از «کروناویروس» است که توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان نام رسمی این بیماری برگزیده شده است. این نام چندان نام شکیلی نیست و از مخفف کلمات «کووی» از کروناویروس، «د» از بیماری و 19 از سال 2019 گرفته شده است. پیش از این، ویروس «کووید-19» به نام های «آنفلوآنزای ووهان»، «ویروس کرونای ووهان»، «ویروس کرونا» و همین طور نام نسبتا بلند «ویروس ذات الریه بازار غذاهای دریایی ووهان» به کار برده می شد، تا اینکه در روز یازدهم فوریه، سازمان بهداشت جهانی در نشستی خبری «کووید-19» را به عنوان نام رسمی این ویروس برگزید.

اصولا حکایت نام گذاری ویروس ها، مثنوی هفتاد من کاغذ است، اما آنچه در این مقال می توان گفت، این است که نام گذاری ویروس ها بنا به یک سنت قدیمی براساس محل کشف یا پیدایش آنها انجام می شود. به عنوان مثال، وجه تسمیه ویروس ماربورگ (بیماری با علائم تب و خونریزی) به یک شهر دانشگاهی در آلمان برمی گردد. ویروس هندرا نیز به اسم منطقه ای در حومه شهر بریزبین استرالیا که اولین مورد ابتلا در آنجا پیدا شد، نام گذاری شده است. همچنین ویروس زیکا به نام جنگلی در اوگاندا، آنفلوآنزای فوجیان به نام ایالتی در چین و ابولا به نام یک رودخانه در جمهوری کنگو تعلق دارد.

همچنین وقتی یک دهه قبل، آنفلوآنزای خوکی شایع شد، به دلیل مشابهت آن با ویروسی که خوک ها را آلوده می کرد، به اسم آنفلوآنزای خوکی در جهان شناخته شد، اما از آنجا که این نام از نظر یهودیان و مسلمانان که به دلایل مذهبی از مصرف گوشت خوک پرهیز می کنند، توهین‎آمیز بود، به اسم آنفلوآنزای مکزیکی نام گذاری شد، چراکه این ویروس اولین بار در این کشور کشف شد، با این حال و با وجود اینکه این بیماری به زبان علمی، «H1N1» نامیده می شود، اما در میان مردم همچنان به نام آنفلوآنزای خوکی شناخته شده است.

به گزارش بی بی سی، اگرچه سازمان بهداشت جهانی، «کووید-19» را به عنوان نام رسمی این بیماری در یک نشست خبری معرفی کرده، اما هنوز این نشست خبری به پایان نرسیده بود که «کمیته بین المللی طبقه‎بندی ویروس ها» با انتشار مقاله ای، نام انتخابی خود را برای این ویروس مطرح کرد: «نشانگان تنفسی حاد ویروس کرونای ۲» که به اختصار «سارس-کرونا-2» گفته می شود. این نام گذاری به دنبال تحقیقاتی صورت گرفته که پیوندی نزدیک میان ویروس کرونا و ویروس سارس قائل است، با این حال سخنگوی سازمان بهداشت جهانی به مجله «ساینس» گفته که آنها از این نام استفاده نخواهند کرد، چون واژه «سارس» ممکن است باعث ایجاد وحشت مضاعف در مردم شود. در این میان، برخی از رسانه های خبری کماکان از این بیماری با اسم «ویروس کرونا» یاد می کنند و برخی دیگر نام علمی آن را به کار می برند.

تنوع زبان ها و چالش نام مشترک برای ویروس ها

روند رسمی نام گذاری ویروس ها اغلب به این صورت است؛ وقتی کشف گونه ای جدید از ویروس تایید شود، دانشمندانی که مسئول مطالعه روی آن هستند، معمولا چند اسم به «کمیته بین المللی طبقه بندی ویروس ها» پیشنهاد می دهند و این کمیته هم یکی از آنها را انتخاب می کند. مشکل اما اینجاست که ویروس ها می توانند دو اسم داشته باشند، درست همانند انسان ها که نام بشر را روی خودمان گذاشته ایم، در حالی که نام علمی گونه مان «هوموساپینس» به معنای «انسان خردمند» است، با این حال روندی رسمی و یکسان برای نام گذاری ویروس ها وجود ندارد. گاهی برای جلوگیری از پیچیده شدن اوضاع، درست مثل آنچه در حال حاضر برای ویروس کرونا اتفاق افتاده، این دو اسم ترجیحا به طور همزمان استفاده می شوند، اما همیشه هم اینطور نیست.

یکی از دلایلی که توافق عمومی بر سر نام گذاری ویروس ها را سخت می کند، آن است که علی رغم وجود 7 هزار و 111 زبان مختلف در دنیای امروز که در مجموع میلیاردها کلمه را دربرمی گیرد، پیدا کردن گزینه ای که به مذاق همه زبان ها خوش بیاید، به شکلی باورنکردنی سخت است. یک انتخاب اشتباه می تواند به بدنامی یک منطقه، ویرانی یک صنعت و یا حتی بحرانی سیاسی بینجامد، نظیر نام گذاری آنفلوآنزای مکزیکی به جای آنفلوآنزای خوکی که با اعتراض مکزیکی ها همراه بود.

همچنین در سال ۲۰۰۹ و در جریان شیوع آنفلوآنزای خوکی، پرورش‎د هندگان خوک علیه این نام گذاری اعتراض کردند، زیرا مردم به اشتباه فکر می کردند گوشت خوک ممکن است آلوده باشد و این مسأله خسارت زیادی به کسب و کار آنها وارد کرد. با اینکه ویروس آنفلوآنزای خوکی در بدن خوک وجود دارد، اما تصور بر این است که از طریق حیوانی دیگر (احتمالا پرندگان مهاجر) به انسان ها منتقل می شود بنابراین مشکل اصلی خود خوک ها نبودند، اما به رغم این نکته، دولت مصر دستور کشتار تمامی گله های خوک ها در این کشور را صادر کرد و حتی برخی از آنها زنده به گور شدند.

در برخی از موارد نیز یک نام گذاری ممکن است فاجعه آمیز باشد. در دهه ۱۹۸۰ ویروسی که حالا «اچ آی وی» نام گرفته، در ابتدا به نام «نقص ایمنی مرتبط با همجنس گرایی» شناخته می شد. اسمی که نه‎تنها توهین آمیز به حساب می آمد بلکه ممکن بود جلوی تلاش ها برای کنترل این بیماری را هم بگیرد بنابراین همه این واقعیت های تاریخی ما را به این نتیجه می رساند که گذاشتن نام یک منطقه جغرافیایی بر روی یک بیماری همه گیر اغلب کار اشتباهی است و به افزایش سوءتفاهم‎ها درباره بیماری کمک می کند.

چه شیوه هایی برای نام گذاری ویروس ها وجود دارد؟

در حال حاضر، حدود ۱۷ گونه ویروس، نام «ووهان» را روی خود دارند که بیشترشان برای انسان خطرناک نیستند. اگرچه ویروس کرونای جدید هم حالا نام رسمی خودش را دارد، اما باعث خسارت زیادی به شهر ووهان چین شده است. از آنجایی که طی هفته ها هزاران تیتر خبری در سراسر دنیا، ویروس کرونا را به این شهر ربط داده اند، تصور اینکه مردم در آینده، آن را با نامی غیر از ویروس ووهان بشناسند، بسیار سخت است، هرچند تنها گذشت زمان می تواند واقعیت را مشخص کند.

در تلاش برای جلوگیری از تکرار اتفاقات مشابه در آینده، مجموعه ای از سیستم های نام گذاری مختلف پیشنهاد شده است. یکی از این پیشنها دها، گذاشتن اسم آدم ها روی ویروس هاست، درست مثل نحوه نامگذاری توفان ها. تصور کنید به رئیس تان زنگ بزنید و بگویید: «نمی توانم سر کار بیایم چون به استیو مبتلا شده ام!»

اما گذاشتن نام انسان روی فجایع طبیعی، یک چیز است و پیوند دادن آن با ویروسی هولناک، چیزی دیگر. به عنوان مثال «نورو ویروس» را در نظر بگیرید؛ ویروسی که باعث اسهال و استفراغ می شود و به سرعت هم سرایت می کند. طبق گزارش ها در سال ۲۰۱۱ یک مرد ژاپنی به دلیل نام گذاری این ویروس از «کمیته بین المللی طبقه بندی ویروس ها» شکایت کرد، زیرا نام خانوادگی «نورو» در ژاپن بسیار متداول است و نزدیک به 19 هزار نفر در سرزمین آفتاب تابان، از این نام خانوادگی استفاده می کنند. در نتیجه، این کمیته نام «ویروس نورواک» را به جای آن پیشنهاد داد، اما این نام هم فایده ای نداشت، چون «نورو ویروس» دیگر در افکار عمومی جا افتاده بود.

گزینه دیگر، شماره گذاری ویروس هاست، اما این راه هم می تواند مشکل ساز باشد. به گفته ینس کوهن، عضو «کمیته بین المللی طبقه بندی ویروس ها»، «مطالعات زیادی ثابت کرده که ذهن بشر رابطه چندان خوبی با اعداد ندارد» بنابراین سازمان بهداشت جهانی برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، دستورالعمل هایی برای نام گذاری ویروس ها منتشر کرده است. این سازمان پیشنهاد داده در نام گذاری ویروس ها به جای استفاده از نام آدم ها، حیوانات و اماکن، تنها علائم بیماری توصیف شود. شاید باورش سخت باشد اما حتی این سیستم هم ممکن است در نهایت به دلخوری بینجامد.

داستان ویروس ها ابتدا از نام آنها شروع می شود

طبق یک مطالعه، دولتمردان هنگ کنگ برای توصیف بیماری «سارس» یا «نشانگان تنفسی حاد» که در سال ۲۰۰۲ همه گیر شد، از عبارت «ذات الریه ناهمگون» استفاده کردند و دلیلش هم شباهت کلمه انگلیسی «Sars» با «Hong Kong SAR» بود، زیرا این واژه اختصاری در زبان انگلیسی برای منطقه ویژه اداری هنگ کنگ به کار می رود. بنابراین احتمالا مردم این کشور از جا افتادن نام «Sars-Cov-2» برای ویروس کرونا خوشحال نخواهند شد.

البته برخی ها از اینکه نام شان روی یک ویروس گذاشته شود، مشکلی ندارند و حتی این مسأله ممکن است باعث افتخار و آرامش شان نیز شود، کما اینکه برخی از بیماران متقاضی، به این نام گذاری به چشم یک تسلای خاطر بعد از مدت ها تحمل رنج و بیماری نگاه می کنند. در طول تاریخ هم بیماری های زیادی، نام کاشفان یا قربانیان خود را گرفته اند، نظیر «تومور بوشکه لونشتاین» و «زخم کوشینگ». با این همه، به نظر می رسد وحدت رویه ای درخصوص نام گذاری ویروس ها وجود ندارد. گویا هر ویروس، داستان مخصوص به خود را دارد و این داستان ابتدا از نام آنها شروع می شود.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com