کاهش شاخص های رفاه اقتصادی در ایران

اگر بخواهیم دلایل کاهش رتبه ایران از نظر شاخص های رفاه را بررسی کنیم، باید به چند نکته توجه کنیم. یک نکته این است که در دوره های گذشته و از زمانی که جنگ تحمیلی آغاز شد، تقریبا رشد اقتصادی کشورمان نسبت به کشورهای در حال توسعه افت کرد و متوسط رشد اقتصادی کشور ما بسیار کمتر از متوسط رشد اقتصادی کشورهای جنوب خلیج فارس و کشورهای همسایه و بخش قابل توجهی از خاورمیانه شد.

این پایین آمدن رشد اقتصادی نسبی به معنای آن بود که وضعیت اقتصادی سایر کشورها بیش از کشور ما بهبود پیدا می کند. به هر ترتیب در این مورد ما تاحدودی درجا زدیم و آنها پیشرفت کردند و این موضوع موجب شد رتبه شاخص های اقتصادی مان به طور نسبی عقب برود. البته در برخی شاخص ها مانند آموزش و بهداشت، میزان رشد بد نبود اما در شاخص هایی مانند درآمد و احساس رضایت مردم، وضعیت بدتر شد.

اما افت رشد اقتصادی کشورمان دلایل مختلفی دارد و مهم ترین علت این است که مسئولان رده بالای کشورمان درک درستی از اقتصاد نداشته و هنوز هم ندارند و سیاست های درستی برای رشد اقتصادی در کشور اجرا نمی شود. اما بخش دیگر از اینکه وضعیت ما افت کرده است، به حکمرانی برمی گردد.

حکمرانی بخشی از شاخصی است که در دنیا محاسبه و اندازه گیری می شود و بحث فساد موضوعی است که در حکمرانی دخالت دارد، این در حالی است که میزان فساد طی سال های گذشته به شدت بالا رفته و وضعیت ما بدتر شده و رتبه ما از این زاویه افت پیدا کرده است.

چند سال پیش هم که تحریم های اقتصادی رخ داد، وضعیت رشد اقتصادی را بدتر کرد و میزان رشد به منفی هفت رسید و هم بحث فساد و رانت و مسائل حاشیه ای و دخالت بیشتر دولت و تحکم دولت و مشابه اینها را افزایش داد و در واقع تحریم ها وضعیت را در هر دوی این بخش ها بدتر کرد.

عامل مهم دیگری که در اندازه گیری شاخص ها مدنظر قرار می گیرد، رضایت مردم از زندگی شان است. این در حالی است که در سال های گذشته به ویژه پس از پیروزی انقلاب، به تدریج فرهنگ پرتوقعی گسترش یافت و مردم متوقع تر شدند و فکر کردند که باید دست روی دست بگذارند و دولت تسهیلات به آنها ارائه کند و این تلقی در میان اقشاری از مردم به وجود آمد که با هر وضعیت اقتصادی که دارند باید بیشترین میزان مصرف و بیشترین رفاه را داشته باشند و واقع گرایی را کنار گذاشتند. در نهایت به تدریج این فرهنگ توسعه پیدا کرد و به تبع آن فرهنگ مصرف گرایی گسترش یافت. بر این پایه میزان توقعات افزایش یافت و این موضوع موجب نارضایتی بیشتر مردم شد.

شاخص دیگری که اندازه گیری می شود بحث احساس آسایش و احساس رضایتمندی از اطراف و محیط است که پرتوقعی ایجاد شده در جامعه و تخریب هایی که توسط مسئولان در مورد سرمایه گذاران و تولیدکنندگان در سال های پس از پیروزی انقلاب انجام شد، این احساس را تحت ا لشعاع قرار داد.

در همین حال برخوردهای منفی با سرمایه گذاری و تولید و از بین بردن فرهنگ کارآفرینی و مشابه اینها که سستی و تنبلی را توسعه می داد، موجب شد نگاه مردم به فعالیت اقتصادی نگاه صرفا طلبکارانه باشد و برای برخی افراد این توقع ایجاد شود که با کار کم، پول زیادی بگیرند.

در همین حال قوانین و مقرراتی مانند قانون کار و مشابه اینها که در برخی موارد از کارگران و کارمندان حمایت های غیر منطقی می کند، ناکارآمدی اقتصاد و پایین بودن بهره وری را تشدید و به افزایش توقعات و کاهش رشد اقتصادی و موارد مشابه این کمک کرد.

بنابراین منطقی است که شاخص های رفاه اقتصادی در ایران به تناسب شاخص هایی که در سطوح بین المللی اندازه گیری می شود، کاهش پیدا کرده باشد که این کاهش به ویژه از نظر رتبه ای بیشتر خود را نشان می دهد. البته طی سال های گذشته رشد متوسط اقتصادی دو سه درصدی را داشتیم اما دنیا به طور متوسط رشد اقتصادی 5درصدی کرده است و آنها بیش از ما جلو رفته  و کشورهای بسیاری از ما سبقت گرفته اند.

در مورد کاهش رتبه در شاخص فضای کسب و کار در کشورمان هم که در گزارش اخیر یک موسسه تحقیقاتی انگلیسی در مورد میزان رفاه در کشورهای جهان به آن اشاره شده است، یک بخش اساسی موضوع به دولت مربوط می شود.

در واقع دولتی شدن و توسعه فعالیت های دولت، مبارزه با سرمایه گذار به جای مبارزه با افراد فاسد، از بین رفتن بخش خصوصی و به وجود آمدن موانع زیاد بر سر راه فعالیت های بخش خصوصی، به ویژه در اوایل انقلاب موجب تخریب فضای کسب و کار شد. در واقع دخالت بیش از حد دولت در فعالیت های اقتصادی و حذف نقش بخش خصوصی موضوعی است که اثر خود را بر میزان رفاه گذاشته است.

کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه