آیا حذف 4 صفر از پول ملی منفعتی دارد؟

قبل از صفرزدایی از اسکناس ها ابتدا این سوال پیش می آید که: چرا صفرهای روی اسکناس اضافه می شوند؟ دلیل آن ساده و یک مشکل تکراری سالانه است یعنی کسری بودجه دولت. هرگاه مخارج دولت بیشتر از درآمدش باشد، ساده ترین راه برای جبران آن، چاپ اسکناس است که سبب می شود حجم اسکناس در گردش و قیمت کالاها (تورم) متناسب با هم افزایش پیدا کنند. دولت ها مشکل افزایش حجم اسکناس در گردش را با چاپ اسکناس درشت تر (افزایش صفر روی اسکناس) حل می کنند ولی تورم ایجادشده، سهم مصرف کنندگان می شود. با تکرار سال به سال این داستان، وقتی اسکناس ها خیلی درشت شدند و تعدد صفرهای روی اسکناس ها، مشکل محاسبه در معاملات ایجاد کرد، دولت ها وارد عمل می شوند و تعدادی از صفرهای روی اسکناس ها را که به تدریج طی چندین سال اضافه کرده اند به ناگهان حذف می کنند و گاهی هم واحد پول را عوض می کنند و این داستان تا دولت کسری بودجه داشته باشد و نمایندگان مجلس با پولی کردن آن (چاپ اسکناس) موافق کنند، تکرار می شود، اما داستان کسری بودجه، بزرگ شدن عدد روی پول در گردش و ایجاد تورم، مختص اسکناس و دوران ما نیست.

نمونه های متعدد تاریخی گزارش شده است که سلاطین هرگاه کسری بودجه داشتند، با کاهش وزن سکه ها و یا کاهش خلوص آنها بر تعداد سکه های رایج می افزودند و گرانی (تورم) ایجاد می کردند و برای کنترل گرانی، نانوا و قصاب و بقال را فلک می کردند. آمدن اسكناس به جای سكه سبب آسان تر شدن این تقلب با اضافه کردن صفر روی اسکناس شد. پول رایج در ایران بعد از اسلام سکّه دینار بوده که به احتمال زیاد به تقلید از ساسانیان ضرب شده است. روند کم ارزش شدن دینار به دلیل تقلب در وزن و خلوص آن تا دوران قاجاریه ادامه داشته است (اضافه کردن صفر). ابتدا سامانیان اقدام به تعویض پول رایج کردند و یک شاهی را معادل 50 دینار به گردش انداختند (حذف یک و نیم صفر). نادرشاه سکه نادری را معادل 10 شاهی ضرب کرد (حدف یک صفر). در دوران قاجاریه ابتدا قران را معادل 1000 دینار ضرب کردند (حذف سه صفر) و در ادامه، ناصرالدین شاه که مخارج ارگ سلطنتی را سنگین کرده بود و همواره با کسری بودجه دست به گریبان، حذف صفر را با چاپ اسکناس یک تومانی به جای 10000 دینار شروع کرد (حذف چهار صفر) و سپس با اضافه کردن صفر تا اسکناس 50 تومانی ادامه داد که تورم قیمت کالاها به خصوص نان را سبب شد و برای مبارزه با آن، دستور داد نانواها را فلک کنند.

در ادامه، آمدن ریال به جای قران و افزایش صفرها و بزرگ شدن اعداد آن هم داستان کسری بودجه دولت و تامین آن از محل چاپ اسکناس است و تا دولت کسری بودجه داشته باشد و نمایندگان مجلس هم آن را تایید و بودجه دولت را با کسری تصویب کنند، اضافه کردن صفر و صفرزدایی از اسکناس ها و به تبع آن، تورم قیمت کالاها نیز ادامه خواهد داشت. قابل درک است که دولت با اضافه کردن تدریجی صفر روی اسکناس ها و سپس حذف یکجای آنها، دست در جیب مردم می کنند برای پرداخت حقوق و مزایای کارکنانش ولی جای سوال دارد که نمایندگان مردم در مجلس شورا چرا با دولت در برداشت پول از جیب موکلین شان همراهی می کنند؟

اما حذف صفر از پولی ملی اثر اقتصادی قابل ملاحظه ای ندارد یعنی بر نرخ رشد اقتصاد ملی، قدرت خرید پول ملی، نرخ تورم، نرخ ارز و ... و در نهایت بر زندگی شهروندان تقریبا بی تاثیر است. استدلال هواداران «صفرزدایی از پول ملی» شامل کاهش حجم اسکناس های در گردش، کاهش هزینه چاپ و نوسازی اسکناس در گردش، کاهش مشکل حمل و نقل، محاسبه و شمارش پول برای فعالین بازار، مردم و کسبه و بانک ها بر سر شمارش صفر ها، مبادلات آسان تر، حساب ها و ترازنامه های قابل فهم تر، بازگرداندن اعتبار به پول ملی در نظر شهروندان کشور و طرف های خارجی معامله با ایران می شود، اما منافع ذکرشده، هزینه هایی شامل مخارج جمع آوری و امحای اسکناس ها و مسکوکات موجود، چاپ و توزیع اسکناس و مسکوکات جدید، تغییر نرم افزار های موجود در بانک ها و حسابداری شرکت ها و واحد های تولیدی، مسائل و مشکلات حقوقی در دعاوی برای قراردادها و اسناد مالی به ریال قبل از صفرزدایی به بعد از آن و ... قابل پیش بینی است.

حذف صفر اسکناس ها و گاهی تغییر واحد پول ملی پس از چند دهه تورم دورقمی و درشت شدن اسکناس های در گردش از سر ناگزیری است، اما زمان مناسب برای صفرزدایی از پول ملی پس از ایجاد ثبات و رونق در اقتصادی ملی است تا هزینه دولت از محل مالیات ها تامین شود که در چشم انداز کوتاه مدت اقتصاد ایران قابل تصور نیست. لازم به ذکر است که پیدایش صفرها روی اسکناس ها و اسناد مبادلات پولی، پیامد ضعف و ناکارآمدی اقتصاد ملی و چاپ بی ضابطه اسکناس توسط بانک مرکزی جهت تامین کسری بودجه دولت است و نه عامل آن و تا زمانی که دولت به بی انضباطی مالی خود ادامه دهد، حذف صفر از ریال، سریال تکراری خسته کننده ای خواهد بود.

ارتباط با نویسنده: sa.jannat@gmail.com