بذر وابستگی با واردات آبیاری می‌شود

کشاورزی، خاک می‌خواهد و آب و دانه (بذر). این سه عنصر اصلی برای کشت و زرع محسوب می‌شوند اما کیفیت و کمیت هر یک از این سه ماده اساسی و مهم، رشد و پیشرفت کشاورزی هر کشوری را تعیین می‌کند. بذر یا همان تخم و دانه، به تولید انبوه و تکثیر گیاهان در زراعت و باغبانی منجر می‌شود و نسل دیگری از گیاه را به وجود می‌آورد که در مجموع، غذای جمعیت هفت میلیاردی جهان را تامین می‌کند. 

با رشد فزاینده دانش و تکنولوژی بشر، دانش و تکنولوژی بذر نیز در دنیا با پیشرفت‌های بسیاری همراه بوده است. به‌طوری‌که تولید انواع بذرهای پرمحصول، مقاوم به آفات و بیماری‌ها، هیبریدی و تراریخته، در کنار سایر پیشرفت‌ها (ماشین‌آلات و روش‌های آبیاری مدرن) افزایش چند برابری محصولات کشاورزی را در پی داشته است. 

کشاورزی سنتی در عصر فراصنعتی

 به این ترتیب کشاورزی از صنعتی و مکانیزاسیون به مرحله فراصنعتی رسیده است. این موضوع اما در کشور ما هنوز محقق نشده و شوربختانه در بسیاری از بخش‌های کشاورزی همچنان به‌صورت سنتی عمل می‌کنیم و نه تنها از کشاورزی فراصنعتی خبری نیست، بلکه در ابتدای راهی هستیم که کشورهای پیشرفته در یک صد سال پیش پیموده‌اند. یکی از این موارد عقب ماندگی در کشاورزی، تولید بذر است. 

در زمینه بذرهای استاندارد و هیبریدی، چنان وابسته به واردات هستیم که تنها یک شرکت در کشور مدعی تولید بذرهای هیبریدی است. با ادامه این روند باید تا ده‌ها سال دیگر نیز وابسته به واردات بذر از آمریکا و اروپا باشیم چون این نوع بذر، با دستکاری‌های ژنتیکی که کشورهای تولیدکننده روی آن انجام می‌دهند تنها یک بار قابل باروری است و نمی‌توان از دانه‌های آن برای کشت سال آینده استفاده کرد. اگرچه استفاده از بذرهای هیبریدی و اصلاح شده موجب افزایش تولید محصول در واحد سطح می‌شوند اما وابستگی شدید کشور به واردات آن، با توجه به بحران‌های منطقه‌ای و جهانی، تهدید جدی برای امنیت غذایی و امنیت ملی ما به شمار می‌آید. 

مخالف واردات صرف هستم

حسین علی عظیمی، مشاور وزیر جهاد کشاورزی در امور آب و خاک، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» و در انتقاد به وابستگی کشور به واردات بذر، اظهار می‌کند: در زمینه بذرهای اصلاح شده و هیبریدی باید به تولید انبوه در کشور برسیم. من مخالف واردات صرف این نهاده هستم. اینکه درهای واردات را این گونه باز بگذاریم و در تولید کالای استراتژیکی مانند بذر که غذای ما را تولید می‌کند تا این اندازه وابسته باشیم خطرناک است. 

وی تصریح می‌کند: شاید استفاده از بذرهای هیبریدی با افزایش تولید ما را به خودکفایی در تولید برساند اما وابستگی به پیش نیاز تولید محصول کشاورزی (بذر) پیامدهای بدتری برای کشور خواهد داشت. با توجه به تحریم‌های اقتصادی که سال‌هاست با آن درگیر هستیم، اگر این فشارها افزایش یابد راهی برای مقابله نخواهیم داشت. بنابراین به‌شدت با واردات بذرهای خارجی مخالفم. 

ضعف عملکرد در تحقیقات کشاورزی

اسناد بالادستی کشور در دهه‌های اخیر بر خودکفایی محصولات کشاورزی تاکید فراوان دارند و دولت‌ها نیز تلاش می‌کنند در شعار هم شده حتی با ارائه آمارهای نادرست یا به‌صورت مقطعی کارنامه خود را موفق‌تر جلوه دهند. پیش نیاز رسیدن به خودکفایی در محصولات کشاورزی و غذایی، دستیابی به دانش و تکنولوژی و زیرساخت‌های توسعه پایدار است که هنوز خبری از عزم جدی مسئولان برای اجرای قوانین بالادستی ملی و بین‌المللی توسعه پایدار نیست. 

در زمینه بذر، وزارت جهاد کشاورزی با در اختیار داشتن سازمان‌هایی مانند سازمان ترویج و تحقیقات، موسسه اصلاح بذر و نهال و غیره مسئولیت دارد با استفاده از متخصصان، مهندسان، دانــش‌پژوهــان و استـادان دانشگاهی، دانش و تکنولوژی کشاورزی کشور را توسعه دهند. 

عظیمی، مشاور وزیر جهاد کشاورزی، در این زمینه با ابراز تاسف از نتایج و عملکرد ضعیف ترویج و تحقیقات بخش کشاورزی، می‌گوید: وضعیت نامطلوب ما در بخش تولید بذر، کود و سم، نشان می‌دهد که دولت‌های پیشین در این زمینه خوب عمل نکرده‌اند و این مایه شرمندگی است. البته ناگفته نماند که بودجه‌های تخصیصی نیز برای تحقیقات و ترویج کافی نبوده است. وی تاکید می‌کند: باید در زمینه تولید بذر خودکفا شویم و چاره‌ای جز این نداریم. امنیت غذایی کشور حتی مهم‌تر از دستیابی به پیشرفت‌های هسته‌ای است. بذر نه تنها تامین‌کننده پروتئین‌های گیاهی و تولید‌کننده محصولات کشاورزی است، بلکه نقش اصلی در تولید پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت مرغ، گوشت قرمز، ماهی و میگو و شیر و لبنیات نیز دارد. 

بذرهای قاچاق سبز نمی‌شوند

قاچاق بذر و واردات غیر‌قانونی این نهاده مهم به کشور مشکل دیگری است که کشاورزی ما را تهدید می‌کند. بذرهای نامطلوبی که قوه نامیه (رشد) ندارد و پس از کشت دانه، کشاورز هرچه منتظر می‌ماند، شاهد سبز شدن زمین خود نخواهد بود چون بذرهای ارزان و بی‌کیفیت هیچ‌گاه سر از خاک بر نمی‌آورند و پروسه کشت باید از سر گرفته شود. 

نوید سلطان پور، مدیرعامل شرکت برسم بالنده امرتات (صـــادرکننده محصولات کشاورزی)، به «فرصت امروز» می‌گوید: یکی از مشکلات ما بذرهای تقلبی است که قوه نامیه ندارد و به عمل نمی‌آید. گاهی از ابتدای سال زراعی، دانه را در مزرعه یا گلخانه می‌کاریم و با گذشت زمان مورد نظر، دانه سر از خاک بر نمی‌آورد. در این صورت مجبور می‌شویم در زمان دیگری بذر را بکاریم که هم زمان‌بر و هم هزینه بر است و در ضمن کیفیت لازم را برای نشا در مزرعه نخواهد داشت. 

وی در خصوص نظارت‌ها بر واردات و تولید بذر در کشور می‌گوید: وزارت جهاد کشـــاورزی، کــارشناسان و مهندسان بسیار خبره و توانایی در اختیار دارد که بسیاری از آنان از نظر علمی و دانش فنی در سطح بین‌المللی هستند. باید دید که چرا تاکنون از دانش و تجربیات این مهندسان و متخصصان برای توسعه و پیشرفت کشاورزی کشور استفاده نشده است. این نشان از وجود یک چرخه معیوب و بیمار در کشاورزی ما دارد و باید اصلاح شود. 

فروش تکنولوژی با بذر هیبریدی

این کارشناس کشاورزی درباره بذرهای هیبریدی وارداتی، اظهار می‌کند: کشورهای صاحب این فناوری، با دانشی که دارند این گونه بذرها را تنها برای یک بار کشت و تولید می‌کنند و این یعنی، فروش تکنولوژی که کار نادرستی هم نیست. منتها ما سیستم نظام‌مندی نداریم و تا به خودمان بیاییم، دیگر دیر شده است. وی همچنین در زمینه بذرهای داخلی و اصلاح ژنتیکی آنها تصریح می‌کند: شوربختانه در بخش بذرهای اصیل خودمان نیز کاری نکرده‌ایم یا اشتباهاتی را مرتکب شده‌ایم که اروپا در 80، 90 سال پیش انجام داد. ما چیزهایی را از دست می‌دهیم که یا قابل بازگشت نخواهند بود یا برگرداندن دوباره آنها زمان‌بر و هزینه‌بر خواهد بود. 

سلطان‌پور ادامه می‌دهد: تا زمانی که قسمت‌های مولد کشور مورد حمایت قرار نگیرند، وضعیت بدتر از این هم خواهد شد. ناگفته نماند که تولیدکنندگان همیشه به حمایت‌های مادی نیاز ندارند بلکه به نیازهای معنوی مانند جلوگیری از واردات بی‌رویه، برخورد با متقلبان و متخلفان و غیره باید توجه شود. نکته مهم دیگر اینکه تولید و رسیدن به نتایج خوب، افزون بر حمایت‌های مادی و معنوی، صبوری هم می‌خواهد. وی می‌گوید: تا زمانی که تفکر دلالی و واردات بر اقتصاد کشور حاکم باشد و رسیدن به نتایج مطلوب، آنی و یک روزه تعریف شود، نه تنها پیشرفتی حاصل نمی‌شود، بلکه باید منتظر اوضاعی بدتر هم باشیم.