تلاش، اعتمادبه‌نفس و تخصص؛ سرمایه کارآفرینی

پسماند‌ها امروزه به یکی از مشکلات حوزه زیست‌محیطی تبدیل شده‌اند. شیوه‌های مدیریت‌شان در کشورهای مختلف درجات مختلفی دارد. تا جایی که در کشورهای توسعه‌یافته این پسماند به امکانی برای اشتغال‌زایی و تولید انرژی تبدیل شده‌اند البته در کشورهای جهان‌سوم همچنان بحرانی هستند که کمتر شیوه‌های علمی برای مقابله با آنها اتخاذ شده است. اما بانوی کارآفرین این شماره روزنامه، با استفاده از شیوه‌های تخصصی و علمی در این زمینه کارهای موفقیت‌آمیزی کرده تا جایی که در سال 93 به‌عنوان کارآفرین برتر کشور انتخاب شده است.

هایده شیرزادی گیلانی‌، زاده گیلانغرب استان کرمانشاه است. معلم رشته حرفه و فن دوره راهنمایی بوده، ولی از آنجایی که قرار بوده آینده‌اش جور دیگری ساخته شود و آینده دیگرانی را بسازد، برای ادامه تحصیلات به آلمان رفته و در دو رشته کشاورزی بین‌المللی و اکولوژی حفاظت محیط‌زیست تحصیل کرده است. موضوع پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌های دوره دکترایش هم شاخص مدیریت پسماند بوده است. روند کاری‌اش را از زبان خودش بخوانید.

ایده ایجاد یک طرح الگوی تفکیک پسماندها در مبدا برای جلوگیری از آلودگی‌های زیست‌محیطی و تبدیل آن به کمپوست برای کشاورزی پایدار در سال 1988 (1376) که رشته کشاورزی بین‌المللی را در دانشگاه کاسل آلمان شروع کرده در ذهنش شکل می‌گیرد. در همین حال نخستین طرح تفکیک پسماندهای آلی (با استقرار مخازن سبزرنگ) برای تبدیل به کمپوست به‌صورت آزمایشی برای نخستین بار در دنیا در همان شهر زیرنظر دانشگاه انجام می‌گیرد. وقتی چنین اتفاقی در دانشگاه محل تحصیلش رخ می‌دهد، ذهنش جرقه‌ای می‌زند: با خودم گفتم که این کار سختی نیست. هم مشکلات زیست‌محیطی ناشی از دفن پسماند حل می‌شود و هم کشاورزی پایدار حمایت می‌شود. بنابراین وقتی بعد از اتمام تحصیلم به ایران برگشتم، با همسرم که آلمانی است و هم‌رشته تحصیلی هستیم پیشنهاد کار را به شهرداری کرمانشاه دادیم. ابتدا شهرداری کرمانشاه شرایط پذیرش چنین کاری را نداشت ولی پس از پنج سال با پیگیری‌های فراوان در سال 1377 با تغییرات مدیریتی و وجود افراد توسعه‌گرا در مسئولیت‌های استان به پیشنهاد شهردار و سپس حمایت‌های بعدی، شرکت بازیافت مواد و تولید کود آلی کرمانشاه با مشارکت شهرداری کرمانشاه و سازمان همیاری شهرداری‌های استان کرمانشاه به ثبت رسید.

اما کار که شروع می‌شود، موانع هم جلو می‌آیند. شیرزادی دل پری در این زمینه دارد: موانع بسیاری سر راه بود. بوروکراسی‌ اداری فراوان، نبود دیدگاه توسعه پایدار در مسئولان، تغییر مدیریت‌ها، نداشتن قانون پسماندها و عدم راهکار برای اجرای آن و... که اگر توضیح دهم چندین کتاب می‌شود. اما از آنجایی که سرمایه شیرزادی برای شروع کار تلاش و پیگیری، اعتمادبه‌نفس، تخصص و توانایی در کنار هم گذاشتن پتانسیل‌ها بوده است، از پا ننشسته است. در زمان دریافت وام سال 1379 سازمان صنایع، دانش فنی را به‌عنوان سهم آورده (20درصد) قبول کردند و شهرداری کرمانشاه زمین و امکانات عمرانی و... را فراهم کرد. درواقع تمام کارهای ما از نقطه صفر شروع شد.

قطع آلودگی محیط‌زیست

شیرزادی در مورد روند کارش چنین می‌گوید: من به‌عنوان یک کارآفرین شروع نکردم. بلکه به‌عنوان یک اکولوژیست یعنی یابنده راهی برای قطع آلودگی زیست‌محیطی ناشی از پسماندها کارم را آغاز کردم. زیرا 90درصد آلودگی‌های محل‌های دفن، ناشی از دفن پسماندهای آلی یعنی غذایی و باغچه‌ای است. با تفکیک این بخش از پسماندها و تبدیل آن به کمپوست هم آلودگی‌های زیست‌محیطی قطع می‌شود و هم کشاورزی پایدار تشویق می‌شود. لذا طرح از سال 1381 با آموزش تفکیک پسماندهای آلی در مبدا با توزیع سطل سبز و جزوه‌های آموزشی شروع شد و به دلیل کمبود اعتبار فقط 70هزار خانوار تحت پوشش قرار گرفت که حدود 70درصد خانوارها در طرح تفکیک همکاری داشتند. در سال 1382 نخستین طرح مکانیزه شدن پسماندها در ایران شروع شد.

همچنین در سال 1383 نخستین خط ماشین‌آلات پردازش پسماندهای مخلوط نیز خریداری شد. به‌طوری که روزانه 250تن پسماند در دو بخش تفکیک‌شده و مخلوط برای پردازش و بازیافت تحویل می‌شد. در سال 1385 خط دوم ماشین‌آلات پردازش نیز خریداری و از ابتدای سال 1386 تمامی پسماندهای شهر کرمانشاه یعنی روزانه 500تن جهت پردازش و بازیافت منتقل می‌شد. به‌طوری‌که 70درصد پسماندها بازیافت و 30درصد به محل دفن منتقل می‌شد، اما تغییرات مدیریتی در شهرداری کرمانشاه در سال 1387 طرح آموزش تفکیک پسماندها در مبدا را تعطیل کرد و تمامی پسماندها به‌صورت مخلوط به پروژه بازیافت انتقال یافت. در سال 1389 نخستین خط پردازش پسماندهای پس‌سرندی با هدف قطع کامل دفن پسماندها خریداری شد.

با اجرای این طرح پسماندهای پس‌سرندی به‌اصطلاح دفنی با استفاده از تکنولوژی خاصی جداسازی و مواد دارای ارزش حرارتی آن جداسازی شد. وی در ادامه و در مورد شرایط فعلی کارش می‌گوید: در شرایط موجود بخشی از این پسماندها (40000 تن در سال) که ارزش حرارتی برابر 25میلیون مترمکعب گاز است به محل دفن انتقال داده می‌شود. یک دستگاه پرس بزرگ خریداری شده در گمرک کرمانشاه در حال ترخیص است. قرار است این مواد به‌صورت فشرده نگهداری و انبار شود تا زمانی‌که راهکار مصرف آن در صنعت سیمان یا تبدیل آن به انرژی یا گازوییل فراهم شود. درواقع نخستین انبار انرژی جامد کشور به‌زودی در شهر کرمانشاه معرفی می‌شود.

درخشش یک طرح

و نتیجه این زحمات از زبان شیرزادی اینچنین است: در مجموع از سال 1380 حدود 8/1میلیون تن پسماند در محل کارخانه بازیافت کرمانشاه پردازش شده است. از آن حدود 450هزارتن کود کمپوست تولید شده و بخشی هم مواد قابل بازیافت (کاغذ، فلز، پلاستیک، شیشه) جداسازی شده است. حدود 20درصد هم مواد دارای ارزش حرارتی است که قابلیت جایگزینی سوخت در صنایع سیمان و ذوب‌آهن را دارد. همچنین طرح آموزش تفکیک پسماندهای بسته‌بندی، ویژه و خطرناک هم از فروردین‌ماه 1394 با حضور خانم دکتر ابتکار افتتاح شد که تاکنون 75هزار خانوار تحت پوشش قرار گرفته‌اند و مابقی شهر هم تحت پوشش قرار خواهند گرفت.

برای نخستین‌بار طرح بازیافت پسماندهای عمرانی و ساختمانی یعنی نخاله‌های ساختمانی برای ظرفیت 2000 تن در روز هم در شهر کرمانشاه در سال گذشته بهره‌برداری شده که برای ایران یک پروژه بسیار ضروری است زیرا روزانه در شهرهای ایران حدود 200هزار تن پسماند عمرانی- ساختمانی تولید می‌شود و حومه شهرها را آلوده کرده است.

تجربه طرح‌های کرمانشاه از ابتدا مورد بازدید اکثر مسئولان کشوری و استانی بوده و مطالعات حدود 100 شهر ایران را با کمک تیم کارشناسی آموزش داده‌ایم و در شهرهایی چون زاهدان، لنجان، اصفهان، نجف‌آباد، سنندج، انزلی و خمین به اجرا رسیده است. در تعدادی از شهرهای ایران مانند کرج، تهران، اصفهان و شیراز هم ماشین‌آلاتی برای تکمیل پروژه‌ها وارد و تحویل داده شده است.

اشتغال‌زایی به سبک بانوی کرمانشاهی

با شرحی که از کسب‌وکار خانم کارآفرین‌مان خواندید حتماً منتظر هستید که بدانید که از قبل چنین طرحی چند نفر صاحب شغل و درآمد شده‌اند. شیرزادی می‌گوید: در شرکت بازیافت کرمانشاه به‌طور مستقیم 250پرسنل در بخش‌های مختلف فعالیت دارند؛ تعداد 75 زن و 175 مرد. شرکت دیگری با مشارکت شهرداری کرمانشاه برای انجام خدمات جمع‌آوری پسماند و تنظیف شهری به نام شرکت خدمات شهری نوین در سال 83 تشکیل شده که در آن 630نفر مشغول به کار هستند. در بخش تفکیک پسماندها روی نوار نقاله از سال 1390 به‌طور امتحانی با پرسنل خانم شروع کردیم که نتیجه کار بسیار مثبت بود. به‌طوری که در حال حاضر، 40خانم در محل کارخانه در بخش تفکیک پسماندها در دو شیفت مشغول به کار هستند.

آینده این کسب وکار

روزانه 50هزار تن پسماند در ایران تولید می‌شود که تنها حدود10درصد آن بازیافت می‌شود؛ چرا؟ اگر این پروژه خلق پول می‌کرد الان زباله‌ها روی زمین نمانده بود. در کشورهای توسعه‌گرا براساس قوانین تولیدکنندگان هزینه‌های مدیریت پسماند را پرداخت می‌کنند و شهرداری‌ها از آن محل، هزینه‌های پردازش و بازیافت پسماندها را تأمین می‌کنند اما در ایران به دلیل نداشتن سود پولی کارآفرینان به ریسک‌کردن برای چنین کارهایی تمایل ندارند. چنانچه در آینده براساس قانون پسماندها اعلام می‌شود که هزینه‌های پردازش پسماند به کارآفرینان پرداخت می‌شود. قطعاً صدها کارآفرین می‌توانند با استفاده از اعتبارات شخصی یا بانکی اقدام به سرمایه‌گذاری در بخش‌های مدیریت پسماند کنند و از مشکلات زیست‌محیطی ناشی از دفن پسماند جلوگیری شود. اگر در ایران همانند کشورهای توسعه‌گرا برای پردازش و بازیافت روزانه 50هزار تن پسماند (سالانه 16میلیون تن)، برنامه‌ریزی شود می‌توان 4میلیون تن کمپوست تولید کرد.

از طرفی خاک‌های زراعی ایران نیاز به مواد آلی یعنی کمپوست دارند. زیرا مواد آلی 56درصد از 11میلیون هکتار زمین قابل کشت کمتر از یک درصد است. می‌توان یکصدهزار شغل در کشور ایران ایجاد کرد.

کمک به محیط‌زیست

با اجرای طرح پردازش و بازیافت پسماندها در کرمانشاه نه‌فقط سالانه از تولید 700هزار تن گاز گلخانه‌ای و 100 هزار مترمکعب شیرابه و نابودی شش هکتار زمین در سال جلوگیری می‌شود، سالانه 50 هزار تن کمپوست برای کشاورزی سالم و 20 هزار تن مواد دارای ارزش بازیافتی (کاغذ، فلز، پلاستیک، شیشه و لاستیک) جداسازی و به عنوان مواد اولیه استفاده می‌شود همچنین 40هزار تن مواد دارای ارزش حرارتی جداسازی می‌شود و باعث آگاه‌سازی جامعه از طریق آموزش‌های زیست‌محیطی برای توسعه اجتماعی، بازیافت پسماندهای عمرانی ساختمانی و ایجاد 250شغل پایدار شده است.

بازیافت یک پروسه 365روزه است

با توجه به اینکه تکنولوژی پردازش و بازیافت پسماندها در نوع خود از تکنولوژی‌های نوین در جهان است، در ایران هنوز تکنولوژی مناسبی وجود ندارد. تجربه نشان داده با تکنولوژی‌های داخلی فقط بخش سرندهای دوار و نوار نقاله که آن هم حداقل 40درصد پسماندها را می‌توان جداسازی کرد، امکان فعالیت دارد. با ماشین‌آلات غیراستاندارد نمی‌توان مشکل پسماندهای کشور را حل کرد. پروژه‌های پردازش و بازیافت پسماند باید 365روز سال کار کنند، باید از ماشین‌آلات تجربه شده استفاده کرد. لذا خطوط پردازش و بازیافت کرمانشاه غیر‌از کامیون‌ها و لودر تماما از کشورهای آلمان و اتریش وارد شده است.

مهم‌ترین موانع کارآفرینی‌اش

در ابتدای کار احساس می‌کردم که به کار زن باور ندارند ولی الان در استان کار من را باور دارند. سال‌های پیش یکبار خبرنگاری از من سوال کرد چه احساسی دارید وقتی در جلساتی که همه مرد هستند، شرکت می‌کنید؟ من واقعاً به این موضوع قبلا فکر نکرده بودم و گفتم که من با جنسیتم در جلسات حاضر نمی‌شوم بلکه به‌عنوان یک کارشناس در جلسات حاضر نمی‌شوم. بنابراین بخشی از این تفکرها بستگی به تفکر خود زنان دارد. در کنار تمامی موانع و مشکلات دیگری که ما زنان داریم، مردان در کنار یکدیگر می‌توانند راحت ارتباط ایجاد کنند دست دوستی می‌دهند و برای جذب اعتماد به چشم یکدیگر نگاه می‌کنند ولی ما باید ابتدا به مردان مسئول ثابت کنیم از هر نظر خوب هستیم تا به ما اعتماد کنند.

احساس شکست نکرده‌ام

وجود موانع بسیار در مسیر کسب‌وکارها در ایران نتوانسته موجب شود که شیرزادی احساس شکست کند: احساس شکست ندارم چون نوع کار من خرد جمعی و همکاری مسئولان را می‌طلبد. مواقعی هست که مسئولان به‌شدت موانع ایجاد می‌کنند. در این مواقع برای تقویت خود سعی می‌کنم مطالعه کنم و از کتاب و تجارب درس بگیرم. وقتی گزارش رقابت‌پذیری ایران در مجمع جهانی اقتصاد را مطالعه می‌کنید و می‌بینید رتبه کارایی نیروی کار ایران از 148کشور، 150 است، می‌فهمی مشکل کجاست. پس احساس می‌کنم مسئولیتم بیشتر است. زیرا محیط‌زیست نه وارداتی و نه صادراتی است و برای حفظ آن باید تلاش بیشتر کنم.