13 سال، حداقل انتظار برای خانه‌دارشدن

سرمایه اصلی خانوار؛ این شاید بهترین تعریف ممکن از جایگاه مسکن در ایران باشد. از این رو شاخص دسترسی به مسکن به شکلی متفاوت مطرح می‌شود. برداشت سرمایه محور مردم ایران از واحدهای مسکونی باعث شده خرید خانه بین شاخص‌های اقتصادی کشور از اهمیت بالایی برخوردار باشد. به گزارش «فرصت امروز»، در کنار آن الزام دولت به تامین حداقل امکانات مسکونی لازم برای تمام شهروندان باعث شده بحث خانه‌دار کردن مردم شکلی قانونی و فرا‌ اقتصادی به خود بگیرد. با این وجود در سال‌های گذشته، شرایط نه‌چندان مطلوب اقتصادی کشور به شکلی مداوم و افزایش قابل‌توجه قیمت خانه باعث کاهش قدرت خرید مردم در بازار و البته تغییرات گسترده در شاخص دسترسی خانوار ایرانی به خانه شده است.

تا جایی که معاون وزیر راه و شهرسازی در یکی از آخرین موضع‌گیری‌های خود اعلام کرده با وجود اجرای چند طرح موازی در سال‌های گذشته همچنان شاخص دسترسی مسکن در ایران در یکی از بالاترین سطوح خود قرار داشته و همچنان نیاز به بهبود دارد. این آمار حکایت از رسیدن شاخص به 13سال بین اقشار متوسط و نزدیک به 30 سال بین اقشار کم درآمد دارد. این یعنی حتی خانواده‌هایی که از توان مالی نسبی برای پس‌انداز درآمدهای خود برخوردارند نیز در صورت ثابت ماندن قیمت‌ها و شرایط بازار به بیش از 10‌سال تلاش احتیاج دارند تا واحد مسکونی حداقلی مدنظر خود را به دست آورند. این شرایط بیش از هر عاملی نشان‌دهنده ضرورت اجرای طرح‌هایی مانند مسکن‌اجتماعی یا حمایتی است؛ طرح‌هایی که شاید اجرای بدون اشکال و با قدرت آنها بتواند حداقل برای زمانی کوتاه بار مالی سنگین به وجود آمده بر شانه‌های اقشار کم درآمد جامعه را کم کند. 

هرچند ریشه‌کن کردن این مشکل نه با اجرای طرح‌هایی کوتاه‌مدت و دفعتی که با اجرای برنامه‌ای بلند‌مدت و البته به جریان انداختن طرحی است که کفاف نیازهای جدید کشور را در حوزه مسکن بدهد. همان‌طور که تجربه واحدهای مسکونی ساخته شده از سوی شرکت‌های ساختمانی متخصص در کشورهای خارجی نشان از آن دارد که می‌توان تمام نیازهای اجتماعی خانواده را نیز در کنار سامان دادن به بازار مسکن رفع کرد، به وجود آوردن چنین شرکت‌هایی در ایران نیز شاید عاملی راهگشا باشد. شرکت‌هایی که هرچند به وجود آمدن آنها به مقدمات گسترده نیاز دارد اما نگاه مثبت وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم به حفظ کیفیت ساختمان‌ها، تخصصی شدن نگهداری و بهره‌برداری از واحدهای مسکونی می‌تواند امیدها را برای تغییر بنیادین شرایط شاخص دسترسی مسکن در ایران زنده کند.

شاخص دسترسی به مسکن برای هر دهک

براساس گزارش‌های وزارت راه و شهرسازی، هزار واحد مسکونی در سال ۸۵ با زیربنایی به مساحت مجموعا شش میلیون مترمربع با قیمت میانگین تمام شده ۲۲ میلیون تومان برای هر واحد مسکونی ساخته شد؛ درحالی‌که شش سال بعد (در سال ۹۱)، ۷۵۴ هزار واحد مسکونی در مجموع با زیربنایی حدود ۱۰میلیون مترمربع و با قیمت تمام شده بیش از ۱۰۲ میلیون تومان در هر واحد ساخته شده است. این در حالی است که درآمد هر خانوار شهری (به‌طور متوسط) در سال ۸۲ کمی بیش از 3 میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و در سال ۹۱، حدود ۱۳میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بوده است؛ ولی خانواده‌های شهری در سال ۸۲، ۹ ساله خانه‌دار می‌شدند و در سال ۹۱، به‌طور متوسط هر خانواده بعد از ۱۲ سال انتظار می‌توانست خانه‌دار شود. نکته جالب توجه اینکه قیمت زمین در تمام این سال‌ها حدود ۵۰ درصد هزینه خرید مسکن هر خانوار را تشکیل می‌داده است.

در سال ۸۴ برای تولید هر واحد مسکونی به‌طور متوسط ۳۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان از سوی خانواده‌های شهری با درآمد میانگین 5 میلیون تومان و هشت سال زمان انتظار خانه‌دار شدن، باید هزینه می‌شد، در سال ۹۱ هر خانواده شهری با درآمد میانگین ۱۳میلیون و ۲۷۰ هزار تومان در سال، ۱۲سال زمان انتظار خانه‌دار شدنش بود و باید ۱۰۲ میلیون تومان برای تولید خانه هزینه می‌کرد.

در سال ۸۴، دهک اول بعد از ۳۱ سال، دهک دوم ۱۹ سال، دهک سوم حدود ۱۴ سال، دهک چهارم ۱۱ سال، دهک پنجم ۹ سال و سه ماه، دهک ششم ۸سال، دهک هفتم ۷ سال، دهک هشتم ۶ سال، دهک نهم ۴ سال و دهک دهم نیز پس از سه سال پس‌انداز می‌توانستند خانه‌دار شوند؛ اما در سال ۹۲ خانواده‌های دهک اول جامعه اول پس از ۳۶ سال انتظار، دهک دوم ۲۵ سال، دهک سوم ۲۱ سال و 2 ماه، دهک چهارم ۱۸ سال و 9 ماه، دهک پنجم ۱۶ سال، دهک ششم ۱۱ سال، دهک هفتم ۱۰ سال، دهک هشتم ۸ سال و 9 ماه، دهک نهم ۷ سال و سه ماه و دهک دهم نیز پس از ۴ سال و 5 ماه پس‌انداز وجوه خود می‌توانستند خانه‌دار شوند.

یکی از نخستین اظهارات وزیر راه و شهرسازی پس از انتصاب، درباره کاهش مدت زمان دسترسی مردم به مسکن بود. آخوندی هرچند در ابتدا یکی از راهکارهای خانه‌دار شدن را پس‌انداز خانواده‌ها اعلام کرد اما مدت زمان میانگین 12 سال پس‌انداز را برای خرید خانه نامناسب اعلام کرد و گفت: درحالی‌که خانواده‌های ایرانی باید 12 سال درآمد خود را پس‌انداز کنند تا بتوانند یک واحد مسکونی تهیه کنند در کشورهای دیگر این شاخص 3تا 5 سال است.

یکی از مهم‌ترین اهداف و برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی از اجرای طرح‌های مسکنی از جمله طرح جامع مسکن، مسکن اجتماعی، مسکن حمایتی که شامل وام 60 و 80 میلیون تومانی و تسهیلات بافت فرسوده می‌شود، کاهش شاخص دسترسی به مسکن از 12 سال به 8 سال است که طبق گفته مسئولان این هدف در برنامه‌های مسکنی که در طول6 سال به اجرا می‌رسد، محقق می‌شود.