رکود کارگزاری‌ها مقطعی است

طبیعی است زمانی که بحث رکود و کاهش قیمت‌ها مطرح می‌شود، حجم معاملات بورس که عمده درآمد کارگزاری‌ها را تشکیل می‌دهد نیز کاهش می‌یابد. در حال حاضر حجم معاملات بورس به‌شدت کاهش یافته و اکنون این حجم به یک‌پنجم زمان اوج خود رسیده است یعنی اگر در گذشته حجم این معاملات 500 میلیارد تومان بود اکنون این معاملات به 100 میلیارد تومانرسیده است. در کل هزینه کارگزاری‌ها یک هزینه ثابت است که شامل پرسنل، مکان و هزینه‌هایی از این دست می‌شود. از 120 کارگزاری که در ایران می‌شناسیم، 80 درصد این تعداد در شرایط رکود کنونی با زیان عملیاتی روبه‌رو بوده‌اند. 

در اصل، کارگزاری‌ها یک واسطه معاملاتی و مشاور برای سرمایه‌گذاران هستند که وجوه و دارایی مردم را مدیریت می‌کنند. در شرایطی که معاملات بورس رو به کاهش است و درآمدها به یک‌پنجم حد معمول خود رسیده است و حتی میزان بازدهی معاملات در حال حاضر پایین‌تر از سودی است که بانک‌ها در قبال سپرده‌گذاری به مردم می‌پردازند، بعید است که کارگزاری‌ها بتوانند به سرمایه‌گذاران تضمینی برای سودی معادل و حتی بالاتر از بانک‌ها بدهند.

 این داستان به این دلیل است که عوامل زیادی در بازدهی بازار سرمایه سهیم و موثر هستند و این امر از کنترل کارگزاری‌ها خارج است و نمی‌توانند در افزایش آن نقش مستقلی داشته باشند. تنها کاری که کارگزاری‌ها می‌توانند در این زمینه انجام دهند این است که در جایگاه تحلیلگر و واسطه معاملات بازار بهترین گزینه‌ها را برای سرمایه‌گذاری معرفی کنند تا سرمایه‌گذار براساس اینکه کدام سهام سهم بیشتری را به‌دنبال دارد روی آن سرمایه‌گذاری کند. در غیر‌این‌صورت سهام و اوراق بهادار سود مشخصی دارند که کارگزاری‌ها در کاهش یا افزایش آن نقشی ندارند. در حال حاضر با اتفاقاتی که پیش آمد، کارگزاری‌ها از نوسانات بازار درس گرفته‌اند و می‌دانند اطلاعات و تحلیل‌هایی را که باید در اختیار سرمایه‌گذاران بگذارند چگونه مدیریت کنند. 

اینکه کارگزاری‌ها برای جبرای کسری هزینه‌ها و افزایش درآمد خود بخواهند راه جایگزینی را در پیش بگیرند به دلیل اساسنامه و مقرراتی که قانون بازار سرمایه برای آنان وضع کرده نمی‌توانند چنین کاری انجام دهند. کارگزاری‌ها در بازار بورس فعالیت‌شان محدود به بازار سرمایه است و نمی‌توانند فعالیتی خارج از آن داشته باشند اما در مجموع به این دلیل که بازار بورس در بلند‌مدت بازدهی بالاتری نسبت به سایر فعالیت‌های سرمایه‌گذاری مانند ساخت‌و‌ساز دارد، فارغ از اینکه یک یا دو دوره فضای رکود بر این بازار حاکم شود، فضای سودآورتری برای سرمایه‌گذاران است و از همین منظر نگرانی زیادی برای کارگزاران بورس و به دنبال آن سرمایه‌گذاران وجود ندارد. 

اینکه بخواهیم برای جبران کسری هزینه‌ها قوانین و اساسنامه‌ها تغییر کند، خواسته نامناسبی است. این خواسته مانند این است که دندانپزشکی در شرایطی که مریض‌هایش کم شوند، درخواست کند که بتواند در آن زمان دست به جراحی قلب بزند تا جبران کاهش درآمدش شود. بنابراین این اساسنامه‌ها و قوانین نه محدود‌کننده بلکه لازمه کار کارگزاری‌هاست و بی‌شک کارگزاران نیز دوست ندارند درآمدهای‌شان را از منابع دیگر تامین کنند. 

آنها می‌دانند دیر یا زود دوره رکود سپری می‌شود و دوباره سهام و اوراق بهادار، سود واقعی خود را به دست می‌آورند. فعالیت کارگزاری‌ها به‌تنهایی پاسخگوی هزینه‌های آنهاست و نیازی به تغییر قوانین و تغییر فعالیت‌های کارگزاری‌ها وجود ندارد. افرادی که پرداختن به تحلیل بازار را پیشنهاد می‌دهند، در واقع کاری را از کارگزاری‌ها می‌خواهند که تناسبی با کار آنها ندارد.

 تحلیل بازار یک کار تخصصی است که در مقیاس وسیع توسط گروه‌های متخصص فعال در این زمینه صورت می‌گیرد و نتیجه تحلیل این گروه‌ها توسط کارگزاری‌ها تهیه می‌شود و در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد. این کار، مقوله‌ای نیست که کارگزاری‌ها به آن بپردازند. البته برخی کارگزاری‌های بزرگ هستند که در کنار خود موسسه‌ای برای تحلیل بازار تاسیس کرده‌اند و با بهره از افراد متخصص این تحلیل‌ها را تهیه می‌کنند اما این موسسه جدا از کارکرد اصلی است که کارگزاری‌ها دارند و نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای تامین هزینه کارگزاری‌ها باشد. 

در نهایت می‌توان گفت که رونق کارگزاری‌ها هیچ جایگزینی ندارد و فروش اطلاعات و کارهایی از این دست تاثیری در روند کار کارگزاری‌ها نمی‌تواند داشته باشد. فضای محدودیت و تحریم‌ها بی‌شک یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تردید در میان سرمایه‌گذاران است که سبب شده حجم بالایی از بازار سرمایه راکد بماند. طبیعی است که با تغییر این فضا، سردرگمی و تردید در میان سرمایه‌گذاران از بین می‌رود و بازار سرمایه دوباره رونق پیدا می‌کند. جدای از آنکه نفس رفع تحریم‌ها باعث رونق در بازارهای مختلف می‌شود. 

به هرحال نمی‌توان زیان‌دهی کارگزاران در شرایط فعلی را که ناشی از رکود بازار است نادیده گرفت، اما همان‌طور که گفتم در بلند‌مدت این سود بسیار بالاتر از آن است که سرمایه‌گذاران بخواهند از آن صرف‌نظر کنند و سرمایه‌های خود را در بانک‌ها بی‌تحرک بگذارند. 

* مدیرعامل شرکت کارگزاری بانک اقتصاد نوین