ایجاد ساختار جدید مدیریت آب چاره کار نیست

چندی است مسئله ایجاد یک ساختار مستقل برای مدیریت آب کشور در محافل مختلف مطرح می‌شود. پیشنهاددهندگان چنین طرحی بر این باورند که با ایجاد یک ساختار جدید، مشکلات فعلی حل می‌شود اما برخی کارشناسان معتقدند سیاست‌گذاری در زمینه آب با مشکلات جدی مواجه بوده و تغییر ساختارهای مدیریتی دردی از کشور دوا نمی‌کند. تشکیل یک ساختار جدید برای مدیریت آب کشور با عنوان «وزارت آب و غذا» نخستین بار توسط حسام‌الدین آشنا، معاون فرهنگی رییس‌جمهور در همایش «بهره‌وری و حکمرانی پایدار آب» که توسط دانشگاه امیرکبیر برگزار شده بود، مطرح شد.

این همایش در هفته پایانی دی‌ماه سال 93 در وزارت نیرو با حضور وزرای نیرو و کشاورزی و رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار شد. اگرچه آشنا پس از اتمام سخنرانی خود در جمع خبرنگاران تلویحا مسئله ایجاد وزارتخانه جدید را رد و تاکید کرد که فقط یک پرسش ساده برای تفکر بیشتر کارشناسان به روی این مسئله، مطرح کرده‌است اما گویا همین پرسش، سنگ بنای تشکیل وزارتخانه جدید را به زمین گذاشت. برای بار دوم مسئله تشکیل یک ساختار جدید برای مدیریت منابع آب کشور با عنوان وزارت «آب و محیط‌زیست» یا «آب و منابع طبیعی» از سوی هدایت‌الله فهمی، معاون برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در یکی از سلسله نشست‌های «باید درباره آب گفت‌وگو کنیم» مطرح شد.

این نشست‌ها با همکاری مرکز تحقیقات استراتژیک ایران و اندیشکده تدبیر آب برگزار می‌شود. در نشست هفته گذشته، فهمی حل مشکل آب را منوط به ایجاد دموکراسی آبی در کشور دانست. وی افزود: این مسئله فقط با حضور تمام دی‌نفعان، ذی‌مدخلان و بهره‌برداران و ایجاد یک حکمرانی خوب آب در کشور محقق می‌شود. این مقام مسئول در سخنان خود به این نکته اشاره داشت که بدنه وزارت نیرو پیر شده و احتیاج به تحولات جدی دارد، ضمن آنکه باید مدیریت آب از تصدی‌گری صرف وزارت نیرو خارج شود. در همین نشست معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو موضوع تشکیل وزارت آب و منابع طبیعی یا محیط‌زیست را مطرح می‌کند.

اعتقادی به تغییر ساختار ندارم

برخلاف هدایت‌الله فهمی که ایجاد یک وزارتخانه جدید را نسخه علاج‌بخشی برای مدیریت منابع آب ایران اعلام می‌کند، انوش اسفندیاری دبیر اندیشکده تدبیر آب اعتقادی به تغییر ساختارهای مدیریتی و ایجاد یک مجموعه جدید برای مدیریت منابع آب ندارد. وی به «فرصت‌امروز» می‌گوید: مشکل آب در ایران به دلیل دخیل نبودن مردم در کارهاست. در ایران نیاز به بازسازی حکمرانی آب داریم و این مسئله نسبت به تمام مسائل باید اولویت داشته باشد. اسفندیاری می‌گوید: باید مدیریت آب با مشارکت مردم انجام شود. شبکه‌های مردمی برای مدیریت منابع شکل گیرد و با اطلاع‌رسانی درست و با حضور بخش‌خصوصی، مسائل ساماندهی شود. وی تأکید می‌کند: بخش‌خصوصی بدون حضور مردم اگر بدتر از دولت کار نکند، مشابه دولت خواهد بود. بنابراین با هر تغییر و تحولی در ساختار مدیریت آب کشور، بدون توجه به اصل موضوع، یعنی مشارکت مردم مخالف هستم.

با الگوی فعلی راه به جایی نمی‌بریم

بابک ایقانیان، کارشناس آب زیرزمینی در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» به تشریح نکات مثبت و منفی ایجاد وزارتخانه جدید می‌پردازد. وی می‌گوید: ایجاد یک وزارتخانه جدید که مسئله آب به‌صورت کلی دغدغه آن باشد، یعنی تمام نیازهای جامعه و سایر بخش‌ها از جمله طبیعت را مورد توجه قرار دهد، مسئله مثبتی است. اما متأسفانه در شرایط کنونی به آب به‌عنوان منبعی که باید مصرف شود و مدیران باید مصرف آن را کنترل کنند، توجه می‌کنیم.

ایقانیان اضافه می‌کند: اگر ساختار جدید یک رابطه منطقی بین جامعه و آب ایجاد کند، تشکیل آن می‌تواند مثبت باشد. به اعتقاد وی، حکمرانی آب به یک مغز تصمیم‌گیر نیاز دارد. بنابراین ایجاد وزارت آب می‌تواند به تقویت حکمرانی آب کمک کرده و امکان ایجاد یک تصمیم واحد را فراهم کند. اما این کارشناس آب تاکید می‌کند که اگر وزارتخانه جدید مشابه ساختارهای قدیمی وزارت نیرو دارای بخش‌های مختلف، دفاتر استانی و غیره باشد، مسلما فقط به بوروکراسی در کشور اضافه شده و بدنه دولت بزرگ می‌شود. وی بیان می‌کند: در حال حاضر بیش از 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. فصل مشترک زیادی بین فعالیت‌های وزارتخانه آب با وزارت جهاد کشاورزی و منابع طبیعی وجود دارد. در نتیجه اگر یک وزارتخانه آب ایجاد شود، بدون شک درگیری‌های زیادی بین بخش دولتی کشاورزی و این وزارتخانه ایجاد خواهد شد. برای این مسئله باید تدبیری اندیشید.

وی با اشاره به تجربه تشکیل وزارت ورزش و جوانان که موضوع جوانان را به حاشیه راند، تاکید می‌‎کند: در صورت ادغام بخش آب با مقوله‌هایی مثل محیط‌زیست یا منابع طبیعی، به دلیل گسترده‌تر بودن موضوعات این مجموعه‌ها، بقیه اجزای وزارتخانه جدید تحت تاثیر منفی قرار می‌گیرند. البته ایقانیان بر این باور است که ساختار فعلی وزارت نیرو مبتنی بر سیاست‌های 50 سال پیش کشور است. یعنی زمانی که تمرکز سیاست‌گذاری‌ها بر تولید برق از آب بود. بنابراین، با توجه به تغییر رویکردها، نیاز به اصلاح ساختار تصمیم‌گیری در بخش آب وجود دارد. وی بر این باور است که اگر قصد ایجاد یک وزارتخانه جدید داریم، باید بدون موضع‌گیری و در نظر گرفتن منافع گروهی خاص، به این مسئله از نگاه کارشناسی توجه و جنبه‌های مثبت و منفی آن لحاظ شود، تا در نهایت به یک جمع‌بندی کلی برسیم.

بحران سکان‌داری

بحران آب و زمین از دیرباز در فرهنگ ایران زمین وجود داشته‌است. این نکته‌ای است که هادی کیادلیری، رییس انجمن جنگلبانی ایران به آن اشاره و ایجاد ساختاری به نام وزارت آب و منابع طبیعی را به دلیل ادغام دو مقوله بحرانی با یکدیگر، غیر‌منطقی توصیف می‌کند. وی به «فرصت‌امروز» می‌گوید: اساسا یافتن یک مدیر برای وزارت آب و منابع طبیعی کار بسیار دشواری است. زیرا چنین مدیری را حتی نمی‌توان به لحاظ ماموریتی هماهنگ کرد. نمی‌دانیم سکان چنین وزارتخانه‌ای را به یک متخصص آب، جنگل، یا غیره بدهیم.

به اعتقاد رییس انجمن جنگلبانی، طرح مسئله ادغام بخش آب با منابع طبیعی صحیح نیست. زیرا منابع‌طبیعی با مشکلات فراوانی درگیر است. اگر قرار است با ادغام مشکلی حل شود، پس جنگل‌ها که با معضل دام مازاد مواجه هستند باید با بخش دام وزارت جهاد کشاورزی ادغام شوند. وی ادامه می‌دهد: این چاره کار نیست. برای حل مشکلات آب باید سیاست‌گذاری‌ها در بخش کشاورزی تغییر کند. کیادلیری تاکید می‌کند: سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور باید نام خود را به سازمان جنگل‌ها، مراتع و کوهستان تغییر دهد تا در حیطه وظایفی که اکنون هم عهده‌دار آن است، برای مناطق کوهستانی که سرچشمه‌ رودخانه‌ها و یخچال‌ها در آن واقع شده، برنامه‌های مدونی داشته باشد. به این ترتیب در چارچوب وظیفه‌مندی خود، برای نجات منابع آب کشور نیز گام برخواهد داشت. وی می‌گوید: آبخیزداری یک عمل است که در ارتفاعات یا مناطق پست، براساس نیازهای منطقه باید انجام شود. در علم آبخیزداری باید هر قطره آب که از آسمان می‌بارد، به داخل زمین نفوذ داده شود. اما در حال حاضر فعالیت‌های آبخیزداری به نگهداری آب خلاصه شده و از اهداف اصلی خود فاصله گرفته است.