تاریخی جهانی به نام حبوبات

سازمان جهانی غذا(فائو) سال 2016 را «سال جهانی حبوبات» (International Year of Pulses)  نامگذاری کرده، این کار با هدف افزایش آگاهی عموم مردم درباره ارزش غذایی حبوبات و اهمیت آن در بخش کشاورزی برای مقابله با بحران کم آبی و افزایش حاصلخیزی خاک و ارتقای سلامت جامعه صورت گرفته است.

حبوبات پس از غلات، دومین منبع پراهمیت غذایی در جهان است. حبوبات دانه های خشك خوراكی متعلق به خانواده بقولات (Fabaceae) تعریف می شود. بذر رسیده و خشك این گیاهان از ارزش غذایی قابل توجهی برخوردار است و از دیدگاه قابلیت نگهداری، از جمله مهم ترین منابع غذایی سرشار از پروتیین به شمار می رود.

بیش از 50درصد؛ افزایش تولید حبوبات در جهان

در طول تاریخ به ویژه زمان معاصر، با توجه به افزایش جمعیت آدمی، کشت و کار و مصرف این محصولات هم روندی رو به افزایش داشته است. بررسی آماری نشان می دهد که تولید جهانی حبوبات در دوره 1980 تا 2010 حدود 53درصد افزایش نشان می دهد و از 40میلیون تن در سال های اولیه دهه 80میلادی به بیش از 60میلیون تن در سال های پایانی دهه اول هزاره سوم افزایش یافته، در دهه اول قرن بیست ویکم، سطح زیر کشت حبوبات حدود 13درصد گسترش یافت و از 65میلیون هکتار به بیش از 75میلیون هکتار افزایش یافت و این آمار در سال های اخیر روند افزایشی خود را حفظ کرده است.

براساس مطالعات و تحقیقات به عمل آمده توسط سازمان خواربار جهانی (FAO)، سطح زیر كشت و تولید حبوبات در جهان در دوره های زمانی 25ساله تا سال 2100 پیش بینی شده است. بر این اساس سطح زیر كشت حبوبات بین سال های 1990 تا 2010 افزایشی، 2010 تا 2025 ثابت و پس از آن کاهشی خواهد بود. پیش بینی روند تولید جهانی حبوبات نیز حاكی از روند افزایشی تولید كشورهای در حال توسعه تا سال 2050 و سپس روند كاهشی تولید محصول طی 50سال بعدی (2100-2050) است.

قاره آسیا با بیش از 37میلیون هکتار بالای نیمی از کل سطح زیر کشت حبوبات را به خود اختصاص داده و كشورهای صنعتی تولیدكننده حبوبات نقش اساسی را در میزان تولید و عرضه جهانی این محصول به عهده دارند. سهم ایران از تولید جهانی حبوبات حدود 1 تا 1/5درصد است.

مصرف جهانی حبوبات در دو دهه 1990 تا 2010 از رشد سالانه 1/41درصدی برخوردار بوده و از حدود 30میلیون تن به حدود 40میلیون تن افزایش یافته است. كشورهای شبه قاره هند و در رأس آنها هندوستان از جمله بزرگ ترین مصرف كنندگان حبوبات در جهان هستند؛ 27درصد مصرف جهانی حبوبات به این کشور تعلق دارد.

65 تا 70درصد كل تولید حبوبات در جهان به مصرف انسان می رسد و باقی مانده مورد مصرف دامی است كه عمدتا به كشورهای توسعه یافته در آمریكا، اروپا و استرالیا مربوط است. مقدار صادرات حبوبات در جهان از 4/5میلیون تن در اواسط دهه 80میلادی به حدود 11میلیون تن در سال 2010 میلادی رسیده یا به عبارت دیگر بیش از 16درصد تولید روانه بازارهای بین المللی شده است.

از دیدگاه اقتصادی و شاخص تمرکز، به نظر می رسد ساختار تولید جهانی حبوبات به سمت انحصار چندجانبه متمایل است و كشورهای هند، چین، كانادا و برزیل كشورهای مسلط در تولید جهانی هستند. به طور كلی تولیدات كشورهای در حال توسعه عمدتا در جهت تامین نیاز های مصرف داخلی بوده و بازار جهانی محصول در اختیار آن دسته از كشورهای توسعه یافته ای است كه از تولیدات صادراتی برخوردارند و سالانه بخشی از تقاضای حبوبات كشورهای درحال توسعه را برآورده می سازند.

بازیگران اصلی بازار

پاکستان، كانادا، میانمار، استرالیا، چین، آمریكا، آرژانتین و فرانسه از صادركنندگان عمده حبوبات در جهان هستند. از دیدگاه آماری هندوستان بزرگ ترین تولیدکننده حبوبات است، اما به دلیل مصرف بالای داخلی این کشور سهم هند از بازار صادرات حبوبات قابل توجه نیست. واردات جهانی حبوبات از 2/5میلیون تن در سال 1980 به 10/8میلیون تن در سال 2006میلادی افزایش نشان می دهد.

حجم قابل توجهی از واردات حبوبات در جهان توسط كشورهای درحال توسعه انجام می گیرد. میزان تولید داخلی در هر سال زراعی، قیمت های بازار جهانی، قیمت سایر كالاهای جانشین، نرخ ارز ومكانیسم های تامین مالی از جمله مهم ترین عواملی هستند كه تقاضای واردات را در كشورهای درحال توسعه تحت تاثیر قرار می دهند.

كشورهای هند، پاكستان، چین، بنگلادش، اسپانیا، مصر و آمریكا از بزرگ ترین واردكنندگان حبوبات در جهان به شمار می روند. هند بزرگ ترین واردكننده حبوبات در جهان است كه سالانه به طور میانگین حدود 1/5 تا 2میلیون تن واردات حبوبات دارد. كشورهای عمده وارد كننده حبوبات در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و سهم هریك از واردات عبارتند از مصر (36درصد)، الجزایر (16درصد)، امارات متحده عربی (8درصد)، ترکیه (8درصد) و عربستان سعودی (7درصد).