صعود 2 پله ای ایران در سال 2025

آخرین گزارش شاخص توسعه انسانی سازمان ملل، نشان دهنده صعود 2 پله ای ایران در سال 2025 است. ایران در گزارش توسعه انسانی 2025 که بر پایه آمار و اطلاعات سال 2023 تهیه شده است، با ثبت امتیاز 0.779 در رتبه 75 جهان قرار گرفته و در گروه کشورهای با «توسعه انسانی بالا» جای گرفته است. ایران در گزارش پیشین سازمان ملل در رتبه 77 جای گرفته بود و حال با صعود 2 پله ای به رتبه 75 جهان رسیده است. ایران در حال حاضر در گروه کشورهای با «توسعه انسانی بالا» قرار دارد و در صورت صعود یک پله ای می‎تواند به گروه «توسعه انسانی بسیار بالا» وارد شود.

 در گزارش سازمان ملل، کشورهای جهان از نظر میزان توسعه انسانی به چهار گروه تقسیم می شوند؛ گروه نخست، کشورهای با «توسعه انسانی بسیار بالا» هستند که 74 کشور را شامل می شوند. گروه دوم، کشورهای با «توسعه انسانی بالا» هستند که 50 کشور را دربر می گیرند. گروه سوم، کشورهای با «توسعه انسانی متوسط» هستند که 43 کشور را شامل می شوند و نهایتا گروه چهارم، کشورهای با «توسعه انسانی پایین» هستند که از 26 کشور تشکیل می شوند. ایران درحالی در گروه دوم، یعنی کشورهای با «توسعه انسانی بالا» ایستاده است که با آخرین کشور گروه نخست، یعنی کشورهای با «توسعه انسانی بسیار بالا» فقط یک پله فاصله دارد. گزارش سازمان ملل نشان می دهد که ایران با وجود چالش های اقتصادی و تحریم های خارجی توانسته است در حوزه های توسعه انسانی، پیشرفت قابل توجهی داشته باشد و به یک قدمی کشورهای با «توسعه انسانی بسیار بالا» برسد. با این حال، ایران همچنان با چالش های زیادی در زمینه نابرابری، آموزش و درآمد روبه رو است.

 چالش درآمد سرانه و نابرابری جنسیتی

گزارش «توسعه انسانی 2025؛ مسئله انتخاب، مردم و امکانات در عصر هوش مصنوعی» چند هفته پیش از سوی سازمان ملل منتشر شد و تصویری دقیق از وضعیت کشورهای جهان در مسیر پیشرفت انسانی به نمایش گذاشت. یافته های این گزارش نشان می دهد که ایران با ثبت امتیاز 0.779 در رتبه 75 جهان قرار گرفته و در گروه کشورهای با «توسعه انسانی بالا» ایستاده است. با وجود آنکه ایران در شاخص توسعه انسانی (HDI)، روند نسبتا مطلوبی را پشت سر گذاشته، اما در سالیان گذشته همچنان در گروه کشورهای با «توسعه انسانی بالا» ثابت مانده است. به نظر می رسد تحریم ها، رکود اقتصادی، همه گیری کرونا و ضعف سرمایه گذاری در زیرساخت های انسانی، مهمترین موانعی هستند که حرکت ایران در مسیر توسعه را کند کرده اند. به عنوان نمونه، شاخص نابرابری جنسیتی (GII) در ایران، عدد 0.482 را نشان می دهد که کشورمان را در رتبه 123 جهان قرار می دهد. این شاخص نشان می دهد که ایران در زمینه عدالت جنسیتی، مخصوصا در بازار کار و مشارکت سیاسی، با چالش های بزرگی مواجه است. براساس گزارش سازمان ملل، سهم زنان از کرسی های مجلس در ایران فقط 5.6 درصد است. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی زنان 13.6 درصد و نرخ مشارکت مردان 67.3 درصد است. از سوی دیگر، مرگ ومیر مادران در هر 100 هزار تولد، 26.2 مورد گزارش شده است. بنابراین یکی از جدی ترین موانع توسعه در ایران، شکاف جنسیتی است که نیاز به سیاستگذاری های جامع دارد.

 در حوزه آموزش اما ایران وضعیت نسبتا مناسبی دارد و سیستم آموزشی ایران توانسته در گسترش پوشش تحصیلی، موفق عمل کند. با این حال، تمرکز صرف بر افزایش سال های تحصیل، بدون ارتقای کیفیت آموزش، کافی نیست و در عصر هوش مصنوعی، مهارت هایی نظیر تفکر انتقادی، خلاقیت، سواد دیجیتال و قدرت یادگیری مستقل باید در کانون برنامه های آموزشی قرار گیرند. از دیگر نقاط ضعف ایران در گزارش توسعه انسانی 2025، درآمد سرانه (براساس قدرت خرید) است که این رقم برای ایران 16 هزار دلار اعلام شده است؛ درحالی که کشورهای با شاخص توسعه انسانی مشابه، همچون مالزی و ترکیه، درآمد سرانه 25 تا 35 هزار دلار را ثبت کرده اند. این شکاف درآمدی، که بخشی از آن به ساختار اقتصادی غیرمولد، وابستگی به منابع طبیعی و بهره وری پایین بازمی گردد، باعث شده تا توسعه انسانی در ایران با فشارهای اقتصادی بر خانواده ها همراه شود. این موضوع در شرایط تورم مزمن، نرخ بالای بیکاری جوانان و نوسان شدید ارزی، تشدید شده است.

از شکاف دیجیتال تا نابرابری بین نسلی

سازمان ملل در گزارش توسعه انسانی 2025، بخش ویژه ای را به بررسی اثرات هوش مصنوعی بر زندگی مردم در کشورهای مختلف اختصاص داده است. هرچند در این بخش، هیچ داده آماری از ایران در زمینه هوش مصنوعی آورده نشده است، اما نتایج منطقه ای نشان می دهد که کشورهای با «شاخص توسعه انسانی بالا» همانند ایران، انتظارات بالایی از استفاده هوش مصنوعی در حوزه های آموزش، سلامت و کار دارند. در همین حال، چالش هایی مانند دسترسی نابرابر به فناوری، پایین بودن سواد دیجیتال در بخش هایی از جامعه، نبود سیاست های اخلاقی برای هوش مصنوعی و تمرکز قدرت در پلتفرم های خارجی، موجب شده اند که ایران در مسیر بهره گیری حداکثری از هوش مصنوعی با موانعی جدی مواجه باشد. گزارش توسعه انسانی 2025 همچنین نسبت به شکاف دیجیتال در کشورها، هشدار داده و نشان می دهد که شکاف دیجیتال در کشورهایی مانند ایران، به شکل گیری نابرابری های جدیدی دامن می زند. برای نمونه، نسل جوان بیش از دیگران در معرض آسیب های روانی ناشی از شبکه های اجتماعی و استفاده افراطی از موبایل و اینترنت قرار دارد. همزمان بزرگ سالان و سالمندان، احساس کنترل کمتری بر زندگی خود در عصر فناوری دارند. این پدیده های اجتماعی، نیازمند نگاه چند بعدی هستند؛ نگاهی که آموزش، سیاست، خانواده و فناوری را در کنار هم ببیند.

در مجموع، گزارش سازمان ملل، تصویری چند بعدی از وضعیت توسعه انسانی در ایران ارائه می دهد؛ از یکسو، ایران طبق نتایج گزارش توسعه انسانی 2025، دستاوردهایی در زمینه آموزش، سلامت و دسترسی به خدمات اجتماعی داشته است. اما از سوی دیگر، با چالش های ساختاری در حوزه اقتصاد، نابرابری جنسیتی، درآمد سرانه و بهره گیری از فناوری های نوین مواجه است. بر همین اساس، سازمان ملل توصیه می کند که ایران برای پیشبرد مسیر توسعه باید در سه جبهه سرمایه گذاری کند؛ توصیه نخست، استفاده از اقتصاد مکملی است. به عنوان مثال، استفاده از هوش مصنوعی برای افزایش توانمندی نیروی انسانی و نه جایگزین کردن آنها با هوش مصنوعی. دوم، نوآوری هدفمند؛ یعنی هدایت تحقیقات و فناوری به سوی منافع اجتماعی و سوم، توانمندسازی انسان ها از طریق آموزش مهارت های جدید، ارتقای سلامت روانی و گسترش سواد دیجیتال آنها. طبق گفته سازمان ملل، به نظر می رسد آینده توسعه ایران، بیش از آنکه به فناوری وابسته باشد، به انتخاب های سیاستگذاران و مردم بستگی دارد.

کرونا، فقرا را از توسعه عقب انداخت

درحالی که جهان در مسیر بهبود از بحران کرونا گام برمی دارد، به نظر می رسد روند توسعه انسانی در بسیاری از کشورها یا متوقف شده و یا با کندی بی سابقه ای مواجه است. داده های سازمان ملل نشان می دهد که استانداردهای زندگی در بسیاری از کشورها پس از بحران کرونا همچنان پایین تر از سطح پیش از پاندمی باقی مانده و شکاف میان کشورهای ثروتمند و فقیر دوباره در حال گسترش است. براساس شاخص توسعه انسانی که ترکیبی از امید به زندگی، میزان آموزش و درآمد سرانه است، روند پیشرفت انسانی در بسیاری از نقاط جهان متوقف شده یا به شدت کند شده است.

طبق گزارش «اکونومیست»، کشورهای ثروتمند طبق روال همیشگی در رتبه های بالای جدول قرار دارند. ایسلند که پیش از این رتبه دوم را داشت، حالا با اختلافی اندک از سوئیس پیشی گرفته و در جایگاه نخست قرار گرفته است. امید به زندگی در ایسلند بیش از 82 سال، میزان تحصیلات حدود 18 سال و درآمد سرانه نزدیک به 70 هزار دلار است. کشورهای شمال اروپا همواره در رتبه های بالای کیفیت زندگی دیده می شوند. به گفته «آکیم اشتاینر» مدیر برنامه توسعه سازمان ملل، 97 درصد کشورهای ثروتمند توانسته اند سطح توسعه انسانی خود را به قبل از کرونا بازگردانند یا حتی از آن فراتر بروند، اما تنها کمتر از 60 درصد کشورهای کم درآمد به سطح پیشین خود رسیده اند. این نابرابری در روند بهبود پس از بحران، بیانگر آسیب پذیری عمیق کشورهای فقیر در برابر شوک های جهانی است. در انتهای فهرست نیز کشورهای منطقه جنوب صحرای آفریقا قرار دارند. سودان جنوبی با امید به زندگی کمتر از 58 سال، کمتر از 6 سال تحصیلات و درآمد سالانه تنها 688 دلار، پایین ترین جایگاه را دارد. با وجود آنکه شکاف میان کشورهای ثروتمند و فقیر به تدریج طی دهه های گذشته در حال کاهش بود، اما حالا چهار سال پیاپی است که این شکاف دوباره در حال عمیق تر شدن است.

ارتباط با نویسنده: [email protected]