40منطقه ویژه روی دستمان مانده

قانون تاسیس مناطق ویژه اقتصادی هدف از ایجاد این مناطق را پشتیبانی از فعالیت‌های اقتصادی، برقراری ارتباط تجاری بین‌المللی، تحرک دراقتصاد منطقه‌ای، تولید وپردازش کالا، انتقال فناوری، صادرات غیر‌نفتی، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و. . . عنوان کرده و ایجاد آنها را در استان‌هایی لازم دانسته که استعداد و توان لازم را برای تحقق این اهداف دارند. به‌ظاهر بر همین اساس ایجاد 64منطقه ویژه اقتصادی تا به حال به تصویب رسیده است، اما چقدر از این اهداف در مناطق ویژه محقق شده است موضوع گزارشی بود که چندی پیش در همین صفحه به چاپ رسید. حرف و حدیث کم نبود. معاون امور مناطق ویژه اقتصادی دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد معتقد است تاسیس برخی از این مناطق بدون در نظر گرفتن مزیت نسبی بوده است. جعفر آهنگران در گفت‌وگوی زیر به سوالات ما در خصوص نقش این مناطق در صادرات کالاهای غیر‌نفتی و مشکلات و موانع رشد آنها پاسخ داده است. 

 تاسیس مناطق ویژه اقتصادی در یک دهه اخیر سیر صعودی داشت وتعدادشان تقریبا سه برابر شد و از 16 منطقه به 48 رسیدند. با توجه به اینکه مناطق ویژه، با هدف رونق تولید، ایجاد اشتغال و در اهدافی بلندتر، صادرات و ورود به بازارهای جهانی کار شان را آغاز کردند، چقدر موفق بودند؟ 

ابتدا لازم می‌دانم توضیح دهم که همه این مناطق فعال نیستند. 16 منطقه که قدیمی هستند، فعالیت دارند و از 48 منطقه هم که در یک دهه اخیرمصوب شدند، تقریبا هشت منطقه فعال هستند و از تعداد باقی مانده، مناطق بسیاری هستند که مزیت نسبی ندارند، تکلیف‌شان روشن نیست و ما هم امیدی به تغییر وضعیت‌شان نداریم. این مناطق راکد هستند و امکان لغو مجوزشان دور از ذهن است. به نظر می‌رسد این مناطق عجولانه مصوب شده است. ما در دولت در حال تلاش هستیم که برخی از مناطق را که دارای مزیت نسبی هستند، از طریق تعیین سازمان مسئول فعال کنیم.

اما در پاسخ به سوال شما اینکه چقدر موفق بوده‌اند، باید بگویم که کاملا موفق بودند. آمار و اطلاعات به ما نشان می‌دهد که مناطق ویژه اقتصادی در تامین اهداف‌شان گام برداشتند. یکی از مهم‌ترین مسائل هدف‌گذاری شده برای این مناطق صادرات بود که خوشبختانه آمارها در سال 92 نشان می‌دهد، سهم مناطق ویژه اقتصادی در کل صادرات غیرنفتی کشور 60 درصد بوده است. به عبارت دیگر میزان صادرات غیر‌نفتی کل کشور در سال 1392 حدود 31 میلیارد دلار بوده که از این مقدار حدود 5/18میلیارد دلار صادرات تولیدات مناطق ویژه اقتصادی به کشورهای خارجی بوده که 5/59 درصد صادرات کل کشور است. همین‌طور میزان واردات در همین سال 6/49 میلیارد دلار بود که 8/11 دلار از گمرکات مناطق ویژه اقتصادی وارد شده و 6/23 از کل واردات کل کشور را تشکیل می‌دهد. 

 این سهم چه جایگاهی برای مناطق ویژه اقتصادی رقم می‌زند، آیا شما چشم‌اندازی برای صادرات و واردات از طریق این مناطق دارید؟ 

این رقم بسیار قابل توجه است و ما امیدواریم بتوانیم این رقم را افزایش دهیم. با برنامه ریزی‌هایی که در خصوص فعال کردن برخی مناطق ویژه در دستور کار داریم و با تغییر شرایط اقتصادی به رشد این رقم خیلی امیدوار هستیم و سهم 60 درصدی مناطق ویژه نشان دهنده اهمیت و جایگاه موفق این مناطق در صادرات است. اما نیاز داریم اقدامات اصلاحی انجام شود که سرمایه‌گذاران بیشتری جذب این مناطق شوند. ما در یک‌سال اخیر رشد داشتیم و در جهت استانداردهای بین‌المللی حرکت کردیم، اما به آنها هنوز نزدیک نشدیم.

مهم‌ترین مشکل ما این است که این مناطق مزیت‌هایی خاص یا بیشتری نسبت به سرزمین اصلی ندارند. در حالی که در مقایسه با سرزمین اصلی باید برتری‌هایی داشته باشند. اقتصاد داخلی مزیت‌هایش افزایش پیدا کرده و مزایای اقتصاد ملی با مزایای این مناطق یکی شده است و الان نیاز داریم که در رشد مزیت‌هایشان تغییراتی حاصل شود تا در جذب سرمایه‌گذار موفق باشند. در حال حاضر در این مناطق در بخش تولید و صنعت معافیت‌هایی داده می‌شود اما در بخش خدمات مزیت و معافیتی وجود ندارد. 

 مناطق ویژه اقتصادی دولتی و غیر‌دولتی هستند، امکانات و مزایایی که به این دو بخش تعلق می‌گیرد چقدر متفاوت است؟ 

مناطق ویژه ما اعم از دولتی یا غیر‌دولتی به هر حال تلاش‌هایشان را می‌کنند، اما در مناطق غیر‌دولتی بحث تملک زمین مطرح است که ما در حال تلاش برای رفع این تمایز هستیم. برای حل این مسئله یک اصلاحیه به مجلس داده‌ایم. چون طبق قانون اراضی ملی، این اراضی نمی‌توانند در تملک و اختیار بخش غیر‌دولتی قرار گیرند و امیدواریم این اصلاحیه صورت گیرد و کمک کند که بحث تملک زمین توسط بخش خصوصی در مناطق ویژه حل شود. پیش‌بینی ما این است که بحث تملک توجه سرمایه‌گذاران زیادی را به مناطق ویژه اقتصادی جلب خواهد کرد و موجب رونق بیشتر این مناطق خواهد شد، چه بسا کمک کند استانداردهای بین‌المللی نیز بیشتر لحاظ شود. 

 آیا ضوابط و شرایط تاسیس مناطق ویژه به روز هستند و اهدافشان را تامین می‌کنند؟ در روزنامه فرصت امروز اخیرا گزارشی از مناطق اقتصادی داشتیم و آنها اذعان می‌کردند مناطق اقتصادی شروع کردند، کمی جلو رفتند و آنطور که انتظار می‌رفت و در اهداف‌شان بود رشد نکردند. 

البته ما در حال تلاش هستیم تا به تمام اهدافمان برسیم و باید با برنامه‌ریزی و کارشناسی شده پیش برویم. همان‌طور که گفتم باید اصلاحاتی انجام شود تا مشکلات هم حل شوند. به اعتقاد من مهم‌ترین ویژگی این مناطق نزدیک بودن مواد اولیه و قطعات به واحدهای تولیدی است. مناطق ویژه مناطقی صنعتی - تولیدی هستند که اشتغال نیز ایجاد می‌کنند و کنارش دستیابی به بازارهای هدف در جهان را در چشم‌انداز دارند. تاسیس این مناطق دستورالعمل‌ها و ضوابط مشخصی دارد که اگر مناطق فعال ما همه این ویژگی‌ها را دارند- ما جایی این منطقه را ایجاد نمی‌کنیم که زیرساخت‌ها فراهم نباشد - در صورتی که زیرساخت فراهم باشد، فقط مشخص شدن محدوده کافی است تا برای جذب سرمایه‌گذار آماده شود. زیرساخت‌ها شامل برق، آب و سوخت است و یک سازمان مسئول فعال که کار را شروع کند.

مناطق ویژه اقتصادی باید طبق ضوابط جدید یعنی براساس مزیت‌های نسبی استانی که درآن قرار گرفته‌اند، تعریف شوند. منطقه‌ای بدون مزیت نسبی برای ایجاد منطقه ویژه اقتصادی هیچ معنایی ندارد. مثلا ما می‌توانیم منطقه ویژه اقتصادی دوغارون را در مرز با کشور افغانستان ایجاد کنیم که مزیت نسبی‌اش تزانزیت و حمل‌و‌نقل است. یا مثلا سلفچگان نزدیک به بازار داخل است و مزیت نسبی‌اش صنعتی است. باید مزیت نسبی داشته باشید که منطقه را ایجاد کنید. 

 در حال حاضر چند واحد تولیدی، خدماتی در این مناطق فعالیت دارند و میزان سرمایه‌گذاری در این مناطق چطور است؟ 

درپایان سال 1392 تعداد 386 واحد تولیدی مشغول به فعالیت، 168 واحد در حال ساخت و 176 واحد نیز غیر‌فعال بوده‌اند. تا همین زمان 138 واحد خدماتی مشغول به فعالیت، 76 واحد در حال ساخت و 41 واحد غیر‌فعال بودند. میزان اشتغال هم تا پایان سال ذکر شده 148 هزار و 324 نفر بوده است. ما در حال پیگیری برای فعال کردن واحدهای غیر‌فعال هستیم. سرمایه‌گذاری داخلی در سال 1392 حدود 100 هزار میلیارد ریال بود که نسبت به سال 1391 حدود 270 درصد رشد داشته است و سرمایه‌گذاری خارجی در سال 1392 در مناطق ویژه 755میلیون دلار بود. 

 موفق‌ترین مناطق ویژه اقتصادی در کشور کدام مناطق هستند؟ 

پتروشیمی ماهشهر، پارس عسلویه، منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس در بندرعباس، منطقه ویژه اقتصادی شیراز، همین‌طور سلفچگان در قم و ارگ جدید در بم که هر دو غیر‌دولتی هستند از موفق‌ترین مناطق هستند که البته مناطق ویژه بندری که عرض کردم در بالای این فهرست قرار می‌گیرد.