تولید ثروت از هر مترمکعب آب در ایران، کمتر از استاندارد جهانی است / اقتصاد محیط زیست در تنگنا

فرصت امروز: چند روز قبل بود که عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران در یک گفت وگوی تلویزیونی اطلاعات نگران کننده ای درباره بحران آب در ایران ارائه داد؛ صحبت هایی که نشان می دهد مسئله آب در ایران بسیار بیشتر از آنچه تصور می شود بحرانی است، کما اینکه اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور از آن به عنوان یکی از ابرچالش های ایران نام برده است.

کلانتری در این گفت وگوی تلویزیونی گفته مصرف آب تجدیدپذیر در ایران ۱۱۰درصد است، یعنی هر سال  10درصد بیشتر از سال قبل از منابع آب تجدیدپذیر ایران استفاده می شود، بنابراین ایران هر سال خشک تر می شود.

به گفته رئیس جدید سازمان محیط زیست، این بحران ناشی از نرسیدن آب به تالاب ها و همچنین تلاش برای خودکفایی در کشاورزی در سال های اخیر بوده است. انتقاد کلانتری از سیاست های خودکفایی در بخش کشاورزی درحالی است که او خود پیش از این سال ها وزیر کشاورزی بوده است و نوک پیکان انتقادات او در رابطه با بحران آب و نقش کشاورزی در این بحران به سیاست های خود او در سال های پیش نیز برمیگردد. با این همه سوال این است که چرا محیط زیست در راه توسعه و پیشرفت کشور قربانی می شود و درحالی که می تواند در چشم انداز توسعه ایران نقشی بی بدیل داشته باشد همواره در این سال ها به اقتصاد محیط زیست بی مهری شده است؟!

بنا به آمارها، تولید ثروت از هر مترمکعب آب در ایران بسی کمتر از استانداردهای جهانی است؛ درحالی که در جهان به طور متوسط به ازای مصرف هر مترمکعب آب حدود 2.2 دلار ثروت ایجاد می شود اما این رقم در ایران کمتر از 2 دلار است. هر چند توسعه و رفاه حق جامعه بشری است اما بی توجهی به بحث محیط زیست می تواند در طولانی مدت عوارضی بیش از مزایای توسعه به جوامع تحمیل کند.

این نکته ای است که سیدمحمد مجابی، مرد محیط زیستی دولت یازدهم بارها و بارها در لابه لای صحبتش به آن اشاره می کند. سیدمحمد مجابی، معاون پیشین حقوقی و پارلمانی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه حفظ محیط زیست ارتباط زیادی با موقعیت اقتصاد و فرهنگی هر جامعه ای دارد، در گفت وگو با خبرآنلاین به تشریح این ارتباط پرداخت و از منظری تازه، مسئله را مورد واکاوی قرار داد.

ارتباط تورم با حفظ محیط زیست، نحوه مراقبت از محیط زیست در مناطقی که از حداقل های لازم برخوردارند و در مناطقی که فاقد امنیت اقتصادی هستند و تاثیرات بلندمدت عوارض زیست محیطی و فشار آن بر اقتصاد از جمله مباحثی بود که او به آنها اشاره کرده است. به گفته مجابی، حفاظت از محیط زیست می تواند توسعه پایدار و رشد اقتصادی را فراهم کند.

او با تاکید بر اینکه جهان امروزه مفهوم توسعه پایدار را بیش از هر زمان دیگر درک کرده است، می گوید: «اگر قرار باشد توسعه و رفاه و افزایش درآمد سرانه همزمان با افزایش بیماری ها و تحمیل هزینه هایی بابت سلامت جامعه اتفاق بیفتد، در عمل مردم نفعی از این وضعیت نمی برند؛ در عین حال که باید توجه داشت برخی ضرباتی که به محیط زیست وارد می شود، غیر قابل جبران است.»
او با تاکید بر اینکه محیط زیست به هیچ عنوان مانعی در برابر رشد و توسعه اقتصادی ایجاد نمی کند، اضافه کرد: «اتفاقا توجه به مولفه محیط زیست می تواند توسعه را در جوامع پایدار کند.»

مجابی در پاسخ به این سوال که آیا برآوردهایی که درباره هزینه های اقتصادی ناشی از آلودگی هوا و گرد و غبار صورت گرفته، نزدیک به واقعیت است، یا خیر، گفت: «این دست آلودگی ها عوارض بلند مدت دارد و جمعیت انسانی و پوشش گیاهی را درگیر خود می کند، البته برآوردهایی در این حوزه صورت گرفته، اما نمی توان رقم مشخصی را مورد اشاره قرار داد.»

اقتصاد مانع است یا محیط زیست

مجابی با تاکید بر اینکه محیط زیست با تمامی حوزه های اصلی در جامعه پیوندی انکارنشدنی دارد، داده های اقتصادی را در برخورد مردم با مسئله محیط زیست به شدت موثر می داند. او در توضیح این مطلب «آب» را مورد اشاره قرار داد و گفت: «بررسی ها نشان می دهد حجم تولید ثروت در ایران از یک مترمکعب آب بسیار کمتر از استانداردهای دنیاست.» هر چند او این رقم را به طور دقیق مورد اشاره قرار نداد، با این حال اضافه کرد: «در جهان به طور متوسط به ازای مصرف هر مترمکعب آب حدود 2.2 دلار ثروت ایجاد می شود اما این رقم در ایران پایین تر از 2 دلار است.»

او ادامه داد: «چه تعداد از مردم ایران حتی در زمان خرید ماشین ظرفشویی و ماشین لباسشویی و شیرآلات و... میزان مصرف آب این دستگاه ها را مورد بررسی قرار می دهند؟ طبیعی است وقتی آب فاقد ارزش اقتصادی است، کسی این مولفه ها را مورد بررسی قرار نمی دهد.»

این کارشناس ارشد محیط زیست معتقد است: «در حوزه مصرف بنزین و برق و سایر حامل های انرژی نیز همین وضعیت وجود دارد، حتی مردم در زمان خرید خودرو نیز چندان به این مسئله توجه نمی کنند. دلیل این بی توجهی نیز شکل و نظام قیمت گذاری است. در حوزه کشاورزی نیز این بی قیمتی آب کار دست محیط زیست داده و ما شاهد کشت محصولاتی در برخی نقاط هستیم که خودشان از نظر منابع آبی تحت فشار هستند.»

او ادامه داد: «به عبارت دیگر برخی مواد غذایی که از ایران صادر می شود، آن هم در احجام پایین، با احتساب قیمت واقعی آب مصرفی شان برای کشور بازدهی ندارند و شاید اگر همین آب به طور مستقیم صادر شود، درآمد بیشتری برای کشور ایجاد کند.»

این کارشناس ارشد محیط زیست با تاکید بر ضرورت برنامه ریزی برای مدیریت انرژی و منابع در ایران، عنوان کرد: «در کشور ما نیمی از دشت ها دشت ممنوعه اعلام شده و برداشت آب از این مناطق نباید صورت گیرد، اما می بینیم بخش عمده ای از کشت آبی اتفاقا در این پهنه قرمز صورت می گیرد. این عملکرد موجبات نشست زمین را فراهم می کند. نعمت خدادادی سرزمین، یعنی خلل و فرج زمین یا سدهای پنهان در زیر زمین را از بین می برد. همین مسئله می تواند موجبات تغییر اقلیم در کشور را فراهم آورد.»

غذای 13 میلیون نفر در زباله

او سپس مبحث اقتصاد را از منظری دیگر مورد توجه قرار داد و گفت: «در ایران غذای 13میلیون نفر در زباله قرار می گیرد. برای هر گرم از این غذایی که در سطل زباله قرار می گیرد، منابع آبی و انرژی مصرف شده است اما می بینیم شکل قیمت گذاری، فرهنگ مصرف مانعی بر سر راه دور ریختن مواد غذایی نیست. همه مسئله هم فقط به اقتصاد بر نمی گردد، ما ملتی بودیم که با دیدن یک تکه نان روی زمین، آن را از سر راه بر می داشتیم و در جایی قرار می دادیم که غذای پرندگان شود اما متاسفانه این فرهنگ درست به فراموشی سپرده شده است در حالی که فرزندان ما باید این فرهنگ را از نو بیاموزند.»

او در پاسخ به این سوال که آیا دولت یازدهم ورودی به مسئله کشت و ممنوعیت هایی که اشاره شد، داشته است یا خیر؟ گفت:  «وزیر جهاد کشاورزی بخشنامه ای را ابلاغ و کشت یک سری از محصولات را در برخی استان ها ممنوع کرد.»

وی وظیفه اصلی سازمان حفاظت محیط زیست را ریل گذاری دانست و تاکید کرد:  «اگر شما در حرف از مسئولان و مردم بپرسید که علاقه ای به حفظ محیط زیست دارند یا خیر، بدون فوت وقت پاسخ مثبت می دهند اما در عمل می بینیم که برای منفعت زودگذر اقتصادی دیگر توجهی به محیط زیست نشان نمی دهند. در یک پکیج باید همه بخش ها مورد اصلاح قرار گیرند و در این میان سازمانی مانند محیط زیست باید ریل گذاری لازم را انجام دهد والا با امکانات و تجهیزاتی که در اختیار دارد قادر نیست همه امور را سامان دهد.»

مجابی ابلاغ سیاست های کلی محیط زیست از سوی مقام معظم رهبری را در راستای ریل گذاری مناسب دانست و یادآور شد: «اقتصاد ایران باید کشش زیست محیطی شدن را در خود ایجاد کند و خوشبختانه گام هایی جدی در این حوزه برداشته شده است.»

مالیات سبز و دولت محیط زیستی

مجابی در پاسخ به این سوال که از کدام اهرم های اقتصادی برای حفظ محیط زیست استفاده شده است، اصلاح قانون مالیات های مستقیم را مورد اشاره قرار داد و گفت:  «با تصویب این لایحه برای نخستین بار مولفه محیط زیست در امر پرداخت مالیات مدنظر قرار می گیرد. در این اصلاحیه فصل محیط زیست در نظر گرفته شده و طبیعی است که مالیات بر پایه عملکرد محیط زیستی مورد محاسبه قرار خواهد گرفت.»

او دولت یازدهم را دولتی زیست محیطی خواند و گفت: «خوشبختانه این مسئله در دولت دوازدهم نیز مدنظر است و اتفاقا ما می بینیم بسیاری از سیاست های اقتصادی در چهار سال گذشته در خدمت حفظ محیط زیست بوده است.»

مجابی با بیان اینکه بررسی ها نشان می دهد در چهار سال گذشته کنترل نرخ تورم، آرامشی را در حوزه محیط زیست نیز ایجاد کرده است، متذکر شد: «به عبارت دیگر با کنترل نرخ تورم زمین خواری ها کاهش یافته و حتی هزینه برای زیست محیطی شدن بسیاری از واحدهای تولیدی نیز کاهش یافته است.»

وی تاکید کرد: «باید سیاست های تشویقی و تنبیهی همزمان برای زیست محیطی شدن تولید در ایران به کار گرفته شود. در بسیاری از کشورها تولید ناخالص داخلی سبز مورد محاسبه قرار می گیرد اما ممکن است اعلام عمومی نشود ولی به هر روی این محاسبه سیاست گذار را متوجه می کند که به ازای افزایش تولید ناخالص داخلی چه میزان فشار بر محیط زیست وارد کرده است.»