سرمایه گذار بورسی، استارت آپ شفاف می خواهد

مدیرعامل فرابورس ایران که با همکاری معاونت علمی در راستای بورسی کردن استارت آپ ها قدم های قابل توجهی برداشته است، گفت: نخستین چیزی که در بازار سرمایه، یک سرمایه گذار از یک سرمایه پذیر طلب می کند، صورت مالی است. طبیعی است وقتی شفاف نباشد، این زبان مشترک که اصل شکل گیری یک مراوده است به وجود نخواهد آمد.

به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، به نقل از هفته نامه شنبه، استارت آپ ها در چرخه رشد خود از یک جایی به بعد دست به دامان سرمایه های مردمی می شوند، بعد از رسیدن به یک حد معقولی از بزرگی که در دنیا معمولا همان حد و مرز میلیارد دلاری شدن یا یونیکورن شدن است، وارد مرحله عرضه عمومی اولیه (IPO) می شوند تا امکان خرید و فروش سهام آنها برای همه فراهم شود؛ اتفاقی که اگرچه هنوز در اکوسیستم استارت آپی ایران رقم نخورده، اما صحبت ورود صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیربه فرابورس راه را برای طرح بحث درباره چگونگی ورود اعضا و اجزای مختلف اکوسیستم استارت آپی به بازار سرمایه داغ کرده است.

امیر هامونی از مدیران جوان و آشنا با ادبیات استارت آپی سکاندار شرکت فرابورس ایران است؛ مدیری که از قضا با رویداد فین استارزی که در دو سال گذشته توسط فرابورس برگزار شده، آشنایی خوبی با اکوسیستم استارت آپی دارد و می توان او را در ردیف نخست طیف حامیان تصمیم ساز این اکوسیستم نشاند. هامونی مدرک کارشناسی آمار از دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسی ارشد اقتصاد از دانشگاه تهران دارد و این روزها درگیر تز دکترای خود در رشته اقتصاد مالی دانشگاه تهران است.

تامین سرمایه کسب وکارهای ایرانی

وی در راستای فعالیت های فرابورس گفت: فرابورس در نخستین گام برای تحقق چنین نقشی، صندوق های جسورانه را در قالب ETF وارد بازار سرمایه کرده است. تقریبا سه صندوق، لیست و پذیره نویسی و کارشان شروع شده است. ۱۷ صندوق دیگر هم با سرمایه ای بالغ بر ۷۰۰میلیارد تومان مجوز و موافقت اصولی گرفته اند که وارد فرابورس شوند. با این حال باید اذعان کنم که در ارتباط با صندوق های جسورانه با محدودیتی مواجه هستیم که در برنامه ششم توسعه توسط بانک مرکزی گنجانده شده است.

هامونی بیان کرد: صندوق ها و وی سی های بانکی اگر بخواهند صندوقی تأسیس کنند، علاوه بر سازمان بورس باید از بانک مرکزی هم مجوز بگیرند که این یک مانع و مقاومت محسوب می شود. دلیل آن هم جدید بودن ماهیت این صندوق ها برای بانک مرکزی است. ما ۹ وی سی بانکی داریم که بالغ بر۵۰۰میلیارد تومان سرمایه دارند و به دنبال سرمایه گذاری در این حوزه هستند که این محدودیت برای آنها وجود دارد. البته ما در پی رفع این محدودیت هستیم. اما درباره اینکه سرمایه وجود دارد، ولی امکان جذب آنها توسط استارت آپ ها فراهم نمی شود، باید بگویم که این اتفاق معلول دو علت اساسی است؛ یکی نبود شفافیت در کسب و کار ها و دیگری مسئله حاکمیت شرکتی. در این دو مورد هم همه بنگاه های کشور و نه تنها استارت آپ ها دچار مشکلاتی هستند.

وی خاطرنشان کرد: تحقق شفافیت و حاکمیت شرکتی، پیش شرط شکل گیری نظام IR یا همان روابط سرمایه گذاری است. برای تحقق شفافیت مالی و حاکمیت شرکتی همه باید کمک کنند. از خود استارت آپ ها گرفته تا قانونگذار. واضح است که ما با قانون تجارت مصوب ۱۳۴۵ نمی توانیم حاکمیت شرکتی مناسبی را محقق کنیم، بنابراین برای مثال، سازمان امور مالیاتی در مورد این فضا باید قانونگذاری مناسبی انجام دهد تا اکوسیستم استارت آپی به گونه ای رشد کند که در آستانه ورود به بازار سرمایه هیچ استارت آپی مشکل شفافیت مالی و حاکمیت شرکتی نداشته باشد. از آن طرف ساختار استارت آپ ها و فرهنگ مالی آنها باید از همان بدو تأسیس منطبق با این دو مسئله اساسی شکل بگیرد و رشد کند. من معتقدم سرمایه خطرپذیر وجود دارد و اتفاقا سرمایه گذارها هستند که از کمبود ایده های خوب گلایه دارند.

مدیرعامل فرابورس ایران افزود: من در سمتی از بازار که سرمایه در آن حضور دارد، ایستاده ام. برای نمونه یک صندوق جسورانه در حوزه مسکن با اینکه ۱۰۰ میلیارد تومان آورده بود که از فرابورس مصوبه بگیرد، اما نتوانست به چند ایده نوآور برسد که ظرفیت لازم برای سرمایه گذاری روی آنها وجود داشته باشد. به عبارتی، پول هست اما سرمایه گذار نمی داند آن را باید کجا خرج کند. زبان مشترک بین سرمایه گذار و سرمایه پذیر هم در بازار سرمایه بر همان دو اصلی که اشاره کردم، استوار است. نخستین چیزی که در بازار سرمایه، یک سرمایه گذار از یک سرمایه پذیر طلب می کند، صورت مالی است. طبیعی است وقتی شفاف نباشد، این زبان مشترک که اصل شکل گیری یک مراوده است به وجود نخواهد آمد.

ضرورت بورسی شدن استارت آپ ها و وی سی های استارت آپی

وی در راستای ضرورت بورسی شدن استارت آپ ها و وی سی های استارت آپی بیان کرد: این را نه به دلیل سمت اجرایی ام، بلکه براساس مطالعاتی که انجام شده، می گویم که هیچ شرکتی نمی تواند بزرگ شود مگر اینکه وارد بازار سرمایه شود. اینکه فکر کنید شرکتی چندهزار میلیارد تومانی بتواند در بازار شکل بگیرد، بدون اینکه مسیرش از بورس بگذرد، مطمئن باشید آینده بلندمدتی برای آن نمی توان متصور شد. شرکت های خانوادگی و بزرگ دنیا که چندین نسل دوام آورده اند همه در بورس حضور دارند. چرا بنگاه های بزرگ عمومی ما مثل شرکت های زیرمجموعه بنیاد مستضعفان و یا تأمین اجتماعی به فکر ورود به بورس افتاده اند؟ چون مسئله Principle Agent یا تئوری نمایندگی دارند. وقتی وارد بورس می شوند، نظارت ها و نورافکن بورس، باعث بقا و بزرگی آنها می شود.

هامونی توضیح داد: مسئله تئوری نمایندگی که شامل دو بال مهم یعنی «مخاطرات اخلاقی» و «انتخاب وارون» است، به راحتی در بورس محقق خواهد شد. از طرفی با ورود به بورس، شرکت ها می توانند در بازار شریک بگیرند. شما اگر بتوانید به جای اینکه۱۰۰درصد یک شرکت ۱۰۰میلیون تومانی را داشته باشید، ۱۰درصد یک شرکت ۱۰میلیارد تومانی را تصاحب کنید، درست است که همه تصمیم گیری ها با شما نیست، اما خلق ثروت و ارزش بیشتری کرده اید. یا وی سی هایی که در استارت آپ ها سرمایه گذاری می کنند، نیاز دارند که امکان فروش آنها در قالب سهام و برگشت پول شان را داشته باشند.

وی ادامه داد: یعنی همزمان که در حال سرمایه گذاری هستند، بتوانند از طریق فروش سهام، سرمایه جذب کنند؛ یعنی استارت آپ ها، وی سی ها و Private Equityها - که البته هنوز راه نیفتاده اند و باید راه بیفتند- در بازار بورس است که می توانند به بزرگ شدن و حیات بلندمدت فکر کنند. پس دلیل اول اینکه بتوانند شریک بگیرند و رشد کنند و دوم اینکه با نظارت پذیری بیشتر بقای خودشان را تضمین کنند.

هامونی تأکید کرد: تابلوی دانش بنیان فرابورس ایران لزوما شرکت هایی که با تعریف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری دانش بنیان هستند را شامل نمی شود؛ یعنی اینگونه نیست که فقط ۳هزار شرکت دانش بنیانی که کارگروه ویژه معاونت آنها را تأیید کرده، می توانند با این تابلو وارد بورس شوند، بلکه استارت آپ ها و هر شرکت دیگری با تعریفی که ما از این واژه داریم، می توانند وارد بورس شوند.

کراودفاندینگ ها

مدیرعامل فرابورس ایران بیان کرد: در ایران کراودفاندینگ مفهوم جدیدی نیست. مفهوم مشارکت جمعی که مثلا تعدادی پول بدهند تا یک بیزینس راه بیفتد، در تجارت ما وجود داشته و اتفاقا اشتباه هم وجود داشته. در قانون تجارت، پذیره نویسی یک شرکت عام در شرف تأسیس را داریم که یعنی همان کراودفاندینگ. ما تجربیات تلخ بسیاری در زمینه سرمایه گذاری جمعی داشته ایم. در دروه ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد، در سفرهای استانی طرح هایی داشتیم و در آنها کلنگ هایی زده می شد که مردم باید پول می آوردند. در فرابورس هم بسیاری از این شرکت ها را داریم که به بهره برداری هم نرسیده اند.

وی مثال زد: ۹۰هزار نفر پول داده اند و فقط ۵۰میلیارد تومان برای یک طرحی که ۲هزار میلیارد تومان نیاز داشته، پول جمع شده است. بعد از ۱۵ سال هنوز هیچ اتفاقی برای طرح نیفتاده و سرمایه گذاران هم از این وضعیت خسته شده اند. آن هم طرحی که قرار بود دوساله راه اندازی شود! هیچ کدام از این طرح ها به انجام نرسیده و به همان شکل اولیه مانده است. بحث مقررات زدایی به این دلیل در این حوزه لازم است که تجربه های تلخ این چنینی داشته ایم. اگر برای چنین پروژه هایی سقف نبندیم، به راحتی باز هم همان تجربه ها تکرار خواهد شد. حتی اگر ریشه بحران های مالی دنیا را هم بررسی کنید، در بیشتر موارد مربوط به تجمع سرمایه بیش از n نفر بوده است که به صورت غیرقانونی و بدون اینکه تحت نظارت باشند، فعالیتی انجام شده و بحرانی شکل گرفته است.

به گفته هامونی، بعد از بحران سال ۲۰۰۸ آمریکا، تجمع پول سرمایه گذاران بیش از یک تعداد مشخص ممنوع شد که این تعداد در کشورهای مختلف عدد متفاوتی است. برای مثال، در کشور ایتالیا تجمع سرمایه بیش از ۱۰۰ نفر ممنوع است، مگر اینکه یک نهاد ناظر، قوانین و سازوکار این تأمین مالی جمعی را چک کند و صلاحیت بانیان آن تأیید شود و روی تابلو معامله کنند. ما در فرابورس هم این مسئله را برای دوستانی که در کارگروه کراودفاندینگ بودند، تشریح کردیم و همه آن را پذیرفتند.

ملاحظات استارت آپ

وی بیان کرد: توصیه من به دوستانی که مالک استارت آپ های بزرگ هستند، این است که خیلی به کسانی که می آیند در شرکت ها را می زنند و می گویند ما در بازار سرمایه کاره ای هستیم و کارتان را به دست ما بدهید تا شما را بورسی کنیم، توجه نکنند. به هر کسی اعتماد نکنند، چون از این دست ادعاها زیاد داشته ایم که بعداً برای شرکت ها، دردسرهای بزرگی درست شده است. باید بگویم مسیر بورسی شدن، مسیر سختی است، ولی سختی آن ارزشمند است.

هامونی ادامه داد: من همیشه این مثال را می زنم که بورسی شدن شبیه درد زایمان است. برای یک شرکت و سهامداران عمده اش اینکه مقررات زیادی را رعایت، فرم های زیادی را پر کنند و بسیاری دوندگی های دیگر را انجام دهند، شاید کار راحتی نباشد، اما نتیجه آن به نفع شرکت خواهد بود. اما به هرکسی به عنوان مشاور بورسی نباید اعتماد کرد. ما در قانون «شرکت های مشاور پذیرش و عرضه» را داریم که فرابورس سالی یک بار به لحاظ کیفیت، کار آنها را رتبه بندی می کند.

وی در آخر افزود: باید به این شرکت ها یا شرکت های تعیین سرمایه مراجعه کنند. اگر شرکتی یونیکورن یا یک استارت آپ بزرگ است و می خواهد وارد بورس شود. اگر واقعا فکر می کند که اینقدر بزرگ شده که باید وارد بورس شود، به نظر من باید با مشاوران سرمایه گذاری درجه یک وارد مذاکره شود و برای بورسی شدن قرارداد ببندد.