شمشیر دو لبه کسب و کارهای خانوادگی

چرا برخی از پایدارترین و مورد احترام ترین برندهای تاریخ (از لگو و والمارت گرفته تا فورد و هرمس) ریشه در یک خانواده دارند؟ در حالی که همزمان تنها ۳۰ درصد از کسب و کارهای خانوادگی به نسل دوم و کمتر از ۱۰ درصد به نسل سوم می رسند!

این پارادوکس قلب تپنده یکی از پیچیده ترین مدل های کسب وکار در جهان است. ما عادت کرده ایم این موضوع را به یک لیست ساده از مزایا و معایب تقلیل دهیم، اما این نگاه تنها علائم یک بیماری را توصیف می کند، نه علت ریشه ای آن را. حقیقت عمیق تر این است که هر کسب و کار خانوادگی، صحنه یک نبرد حماسی و دائمی بین دو قانون اساسی و متضاد است: قانون نانوشته هسته خانواده و قانون بی رحم بازار. ما در این مقاله این دو نیروی باستانی را به دادگاه استراتژی خواهیم کشید تا بفهمیم راز بقا و تعالی در این خطرناک ترین و در عین حال، پربارترین مدل کسب وکار چیست.

منطق خانواده: پیمان نانوشته وفاداری

اولین و قدرتمندترین نیرویی که یک کسب و کار خانوادگی را شکل می دهد، از خانه می آید. این یک منطق مبتنی بر احساسات، تاریخ مشترک و یک پیمان نانوشته است. ارز رایج در این اقتصاد وفاداری است و قوانین آن بر پایه حمایت بی قید و شرط، فداکاری و نگاهی که نه به فصل مالی بعدی، بلکه به نسل های بعدی دوخته شده بنا گردیده است. وقتی این منطق به درستی عمل کند، مزیت های رقابتی ای خلق می کند که تقلید آن برای رقبای غیرخانوادگی تقریبا غیرممکن است.

مطلب مرتبط: کسب و کارهای خانوادگی؛ مرز باریک فرصت ها و چالش ها

اعتماد به مثابه یک ابرقدرت اقتصادی

در یک شرکت سنتی زمان و هزینه زیادی صرف ساختن اعتماد از طریق قراردادهای پیچیده حقوقی و فرآیندهای نظارتی می شود. در یک کسب و کار خانوادگی سالم اعتماد یک پیشفرض است. این سرمایه اعتماد ذاتی سرعت تصمیم گیری را به طرز چشمگیری افزایش و هزینه های معاملاتی را کاهش می دهد. 

صبر، سلاح استراتژیک

بازار سهام شرکت های سهامی عام را مجبور می کند که بر روی نتایج سه ماهه بعدی تمرکز کنند. این کوته بینی استراتژیک اغلب به قیمت فدا کردن نوآوری های بلندمدت تمام می شود، اما کسب و کار خانوادگی، برای نوه هایی که هنوز به دنیا نیامده اند، برنامه ریزی می کند. 

شرکت لگو را در نظر بگیرید. در اوایل دهه ۲۰۰۰ این شرکت در آستانه ورشکستگی قرار داشت. مشاوران خارجی اصرار داشتند که شرکت باید با برون سپاری تولید به چین و ساده سازی آجرهای لگو هزینه ها را کاهش دهد، اما کیلد کرک کریستیانسن، نوه بنیانگذار لگو، با این تصمیم مخالفت کرد. او معتقد بود که این کار به روح لگو و تعهد بی قید و شرط خانواده به کیفیت، خیانت می کند. 

او یک سرمایه گذاری بلندمدت و دردناک بر روی کیفیت و نوآوری را انتخاب کرد. این تصمیم که از منطق بازار کوتاه مدت تبعیت نمی کرد، شرکت را نجات داد و آن را به یکی از قدرتمندترین برندهای جهان تبدیل کرد. این، قدرت منطق اجاق خانواده است.

فرهنگ به مثابه دی ان ای

فرهنگ در یک شرکت سنتی چیزی است که باید به صورت فعال ساخته شود. در یک کسب و کار خانوادگی فرهنگ اغلب یک میراث است. ارزش های بنیانگذار به صورت طبیعی و از طریق داستان های خانوادگی و شام های دورهمی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. این فرهنگ ارگانیک، یک چسب قدرتمند است که کارمندان غیرخانوادگی را نیز به خود جذب می کند و حس تعلق عمیقی را ایجاد می نماید.

مطلب مرتبط: بایدها و نبایدهای کسب و کار خانوادگی

منطق بازار: نقاط ضعف کسب و کارهای خانوادگی

نیروی دوم از دنیای بیرون می آید. این منطق بی احساس و بی طرف بازار است. ارز رایج در این اقتصاد، عملکرد است و قوانین آن بر پایه رقابت، شایسته سالاری، داده های عینی و سازگاری بی رحمانه با تغییر نوشته شده است. این منطق برای بقای هر کسب و کاری ضروری است. 

تراژدی بزرگ کسب و کارهای خانوادگی زمانی رخ می دهد که منطق خانواده به طور کامل بر منطق بازار غلبه می کند و بزرگ ترین نقاط قوت آنها را به بزرگ ترین نقاط ضعف شان تبدیل می نماید.

فقدان شایسته سالاری

منطق خانواده می گوید «ما باید از فرزندان مان مراقبت کنیم». وقتی این منطق به صورت ناسالم به دنیای کسب و کار ترجمه می شود، به این معنا خواهد بود: فرزند من باید مدیرعامل بعدی باشد، صرف نظر از اینکه شایستگی لازم را دارد یا خیر. 
این بزرگ ترین دلیل فروپاشی کسب و کارهای خانوادگی است. منطق بازار می گوید بهترین فرد، صرف نظر از نام خانوادگی اش، باید رهبر باشد. درگیری بین این دو، می تواند کل سازمان را فلج کند.

درگیری های عاطفی 

در یک شرکت سنتی اختلافات حرفه ای معمولا حرفه ای باقی می مانند، اما در یک کسب و کار خانوادگی یک اختلاف نظر درباره استراتژی بازاریابی می تواند به سرعت به دعوای خانوادگی 30 سال پیش بر سر یک اسباب بازی گره بخورد. 
احساسات حل نشده خانوادگی به سم مهلکی تبدیل می شوند که تصمیم گیری های منطقی را غیرممکن می سازد. داستان فروپاشی امپراتوری گوچی، که پر از خیانت، طمع و حتی قتل در میان اعضای خانواده بود، یک نمونه افراطی اما آموزنده از این است که چگونه منطق ویرانگر احساسات می تواند منطق سالم بازار را ببلعد.

مقاومت در برابر تغییر

خانواده به طور ذاتی یک نهاد محافظه کار است که برای حفظ ثبات و سنت ها تلاش می کند. این ویژگی در خانه یک نقطه قوت است، اما در بازار یک حکم اعدام است. بسیاری از کسب و کارهای خانوادگی به دلیل احترام بیش از حد به «روشی که پدر همیشه کارها را انجام می داد»، از پذیرش تکنولوژی های جدید یا ایده های نوآورانه از کارمندان جوان تر، سر باز می‎زنند. منطق خانواده، به یک لنگر در گذشته تبدیل می شود، در حالی که کشتی بازار با سرعت به سمت آینده در حرکت است.

رأی دادگاه: هنر ترکیب دو منطق!

پس کدام منطق باید پیروز شود؟ پاسخ این است: هیچ کدام و هر دو. موفق‎ترین کسب و کارهای خانوادگی در جهان آنهایی هستند که به جای اجازه دادن به یک منطق برای نابودکردن دیگری یک ترکیب هوشمندانه ایجاد کرده اند.

در این مدل منطق خانواده نقش خود را به عنوان حافظ ارزش های بلندمدت، روح، چشم انداز و قانون اساسی شرکت ایفا می کند. خانواده قطب نمای اخلاقی و استراتژیک سازمان است.

اما منطق بازار اجازه پیدا می کند تا عملیات روزمره را براساس اصول شایسته سالاری، داده ها و عملکرد، اداره کند. این به معنای استخدام مدیران حرفه ای غیرخانوادگی در پست های کلیدی، ایجاد یک هیأت مدیره با اعضای مستقل که بتوانند خانواده را به چالش بکشند و مهمتر از همه، تدوین یک منشور خانوادگی است؛ سندی که به وضوح قوانین بازی را برای مواردی مانند استخدام اعضای خانواده، معیارهای جانشین پروری و حل و فصل اختلافات، مشخص می کند.

برندهایی مانند والمارت (خانواده والتون) با سپردن نقش مدیرعاملی به مدیران حرفه ای و در عین حال حفظ کنترل بر هیأت مدیره و چشم انداز بلندمدت این مدل را به خوبی پیاده سازی کرده اند. آنها بهترین های هر دو جهان را با هم ترکیب کرده اند: قلب یک خانواده و مغز یک شرکت مدرن.

مطلب مرتبط: راه اندازی کسب و کاری خانوادگی

بی شک مدیریت یک کسب و کار خانوادگی کمتر شبیه به مدیریت یک شرکت و بیشتر شبیه به مدیریت یک رأکتور هسته ای است. این رأکتور، پتانسیل تولید انرژی پاک، پایدار و تقریبا نامحدود را برای نسل های آینده دارد، اما اگر هسته مرکزی آن به درستی مدیریت نشود، می تواند به یک انفجار فاجعه بار منجر گردد که نه تنها کسب وکار، بلکه خود خانواده را نیز از درون متلاشی کند.