استویا، نو ظهور در بازار جهانی

استویا یک گیاه چند ساله علفی است. استویا به طور طبیعی در آمامبای هیگلندو نزدیک سرچشمه رودخانه ماندی (یک منطقه باریک بین برزیل و پاراگوئه) رشد می کند. نمو گیاه در شرایط دمای متوسط بین 20 تا 30درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی در حدود ۸۰درصد صورت می گیرد. این گونه به طور گسترده برای برگ های شیرین آن کشت می شود.

مزه استویا به عنوان شیرین کننده و جایگزین شکر، ‏ در دهان دیررس تر و دیرپا تر از شکر است، هر چند برخی از فرآورده های استخراجی از آن ممکن است پس مزه ای تلخ یا شیرین بیان مانند داشته باشند. برگ های استویا دارای تجمع مخلوطی از حداقل هشت گلیکوزاید مختلف است که از استویول تتراسایکلیک دی ترپن مشتق شده اند.

در مقایسه با گیاه چغندر قند و نیشكر برگ های استویا 30بار شیرین تر هستند و پس از فرآوری در کارخانه، پودر شیرین استویا 150 تا 300 مرتبه شیرین تر از شكر عادی است. مقدار كالری موجود در این گیاه یک سیصدم در مقایسه با شكر خانگی است، به همین دلیل توجه زیادی را از سمت متقاضیان جایگزین های خوراکی کم کربوهیدرات به خود معطوف کرد. استویا اثر ناچیزی بر فشار خون دارد و افرادی که باید کربوهیدرات خوراک خود را کنترل کنند، به آن روی خوش نشان داده اند.

این گیاه برای نخستین بار در دهه ۱۸۰۰ میلادی به اروپا آورده شد ولی چندان مورد استفاده قرار نگرفت تا اینکه در انگلستان طی جیره بندی شکر در جنگ جهانی دوم، تحت کشت قرار گرفت. حدود 40 سال پیش گروهی از دانشمندان ژاپنی به خواص استویا پی بردند و نمونه هایی از این گیاه را از پاراگوئه به کشورشان آوردند و به کشت و کار آن مشغول شدند.

چندین سال بعد به دلیل مشکلات کمبود زمین کشاورزی مناسب برای این محصول، این گونه جدید را به چین معرفی کردند . نخستین شیرین کننده تجاری استویا را شرکت ژاپنی موریتا کاگاکو کوگیو در 1971 عرضه کرد. از آن زمان ژاپنی ها استویا را در تهیه محصولات خوراکی، تولید نوشیدنی های غیر الکلی و در آشپزی و بر سر سفره به کار برده اند.

ژاپنی ها هم اکنون بیش از هر مردم دیگری استویا می خورند و طبق گزارش ها 40 درصد بازار شیرین کننده های آنها در تصرف استویا و فرآورده های آن است. همسایه آنها یعنی کشور چین با بیش از 25 هزار هکتار در حدود 75 درصد بازار جهانی این گیاه دارویی را در دست دارد و بزرگ ترین تولید کننده استویا در جهان است.

پاراگوئه به عنوان خاستگاه این گونه، با بیش از 1700 هکتار سطح زیر کشت و 5 درصد بازار جهانی مقام دوم را در تولید استویا به خود اختصاص داده است. آرژانتین، برزیل، کلمبیا، هند، ژاپن و تایلند هم در رده های بعدی و از دیگر تولیدکنندگان عمده این محصول در دنیا هستند. استفاده از استویا و افزودنی های تهیه شده با این گیاه در تمام کشورهای جهان از ابتدای معرفی و شناخت این محصول قانونی نبوده و پس از دوره ای و با وضع قوانینی دسترسی به استویا قانونی اعلام شد.

در کشورهای خاستگاه این محصول (پاراگوئه و همسایگانش) برای سال ها (بیش از هزار سال) استفاده از این گیاه به عنوان شیرین کننده و همچنین دارو مرسوم بوده و همان گونه که یادشد ژاپنی ها از دهه 70 میلادی شروع به استفاده از این محصول کردند.

در سنگاپور از سال 2005، استرالیا، نیوزیلند، ایالات متحده و روسیه در 2008، مکزیک 2009، هنگ کنگ در 2010 و اتحادیه اروپا از سال 2011 استفاده از استویا یا محصولات شیرین کننده تهیه شده با این گیاه مجاز اعلام شد. پس به صورت کلی محصولی جدید است که بازار خوبی برای آینده خواهد داشت. براساس آمار و ارقام (سال 2014)، بازار جهانی این محصول در حدود 336 میلیون دلار ارزش دارد.

کارشناسان صنعتی و به ویژه محققان گیاهان دارویی پیش بینی می کنند تا اواخر سال آینده (2017 میلادی) حجم دادوستدهای بازار استویا به بیش از 578میلیون و تا سال 2020 به بیش از 1/2میلیارد دلار دلار برسد. براساس تخمین های ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی این گیاه می تواند جایگزین 20 تا 30درصد شیرین کننده ها در محصولات خوراکی و انواع نوشیدنی ها شود.

افزایش سطح آگاهی جامعه در مورد الگوهای صحیح غذایی و تهدید رو به افزایش بیماری های قرن بیست و یکمی مانند اضافه وزن و ایجاد فشار بر تولید کنندگان محصولات غذایی و نوشیدنی برای جایگزینی قند با ترکیبات کم ضرر تر از عوامل بهبود و رشد بازار این گیاه است. همزمان ناپایداری ها و نوسانات بازار و عدم ثبات کیفیت محصولات تولیدی از ریسک های سرمایه گذاری در بازار استویا است.

شرکت Pure Circle Ltd مقام نخست در تولید و ارائه محصولات این گیاه را به بازار دارد و کوکاکولا، کارژیل و پپسی از صنایع عمده مصرف کننده افزودنی های تهیه شده با استویا هستند. این شرکت ها روی هم 50 درصد حجم بازار استویا را فقط در ایالات متحده آمریکا در دست دارند.