برجام؛ فاصله واقع‌ بینی تا توقع

زمانی که جزییات برجام به تصویب مجلس رسید، وزارت امور خارجه موظف شد هر سه ماه گزارش خود را از اجرای بندهای این توافق به مجلس ارائه کند. اما در گزارشی که به تازگی به مجلس ارائه شده، مجلس عقیده دارد که برجام نتوانسته مطالبات خود را پیش ببرد و تغییرات مطلوب را در فضای اقتصادی ایجاد کند. البته مجلس تنها سویه منتقد برجام نیست. همواره بسیاری از منتقدان برجام معتقد بودند که مشکلات اقتصادی با برجام برطرف نخواهد شد و بیش از برجام باید به فکر برداشتن موانع و مشکلات داخلی بود؛ مقوله‌ای که بیشتر سویه سیاسی تا کارشناسی داشت، زیرا همین منتقدان سیاست‌های غیرکارشناسانه دولت قبل را شاهد بوده‌اند و در برابر آن سکوت کرده‌اند.

به هر حال اینکه مشکلات داخلی بخش عمده مشکلات اقتصادی کشور را تشکیل می‌دهند چندان ارتباطی به مسئله برجام ندارد. آنچه مسلم است برداشتن تحریم‌ها مهم‌ترین قدم برای رفع موانع پیش روی کشور بوده است و وزارت خارجه به‌عنوان بازوی بین‌الملل کشور رسالت خود را به سرانجام رسانده است.حال اینکه متوقع باشیم یک شبه همه بندهای آن عملیاتی شود و اثرات مثبت آن یک شبه اقتصاد کشور را بهبود بخشد توقع نابجا و به دور از ذهنی است. مقوله‌ای که بخش خصوصی نیز بر آن اذعان دارد و هر چند معتقد است تغییرات اقتصادی روی نداده اما برجام را امیدی می‌داند که می‌تواند اقتصاد کشور را دچار تحول کند.

***

محمدحسین برخوردار:

رکود مانع مشاهده تغییرات اقتصادی شد

محمدحسین برخوردار، رئیس سابق مجمع عالی واردات معتقد است که رکود مانع مشاهده تغییرات اقتصادی شده است و اینکه بخواهیم تغییرات ناشی از برجام را نادیده بگیریم غیر‌منصفانه است.

به تازگی گزارشی که وزارت خارجه به مجلس درباره اثرات برجام داده سبب شده تا مجلس به این نتیجه برسد که برجام تاکنون نتوانسته تغییراتی را با خود به همراه بیاورد، شما به‌عنوان فعال بخش خصوصی آیا در حوزه خود این تغییرات را شاهد هستید؟

به هر حال نمی‌توان تغییرات اقتصادی که اتفاق افتاده است را نادیده گرفت. بر کسی پوشیده نیست که پس از برجام شرایط اقتصادی ایران به سمت تعامل با دیگر کشورها است. پیش از برجام نوعی جبهه‌گیری در کشورهای مختلف وجود داشت که اکنون گارد این کشورها نسبت به ایران باز شده است. اما با وجود باز شدن فضا، آمریکا همچنان فشارهای خود را بر کشورهایی که تمایل به تعامل با ایران دارند وارد می‌کند، زیرا گردش مالی کاری امریکا با ایران در مقابل اروپا با ایران قابل قیاس نیست و آنها با در نظر گرفتن منافع خود این فشارها را اعمال می‌کنند.

با این‌همه برجام رسالت خود را انجام داده است و اگر آمریکا بگذارد و ما مدیران نیز کمر همت ببندیم تا با نوآوری، افزایش کیفیت و کاهش قیمت وارد عرصه رقابت بین‌الملل شویم، می‌توانیم از این گردنه عبور کنیم، در غیر‌این صورت برجام کاری از پیش نخواهد برد و تنها امضایی روی کاغذ است. به این معنا که علاوه بر فشارهای غیر‌منصفانه و متضاد با حقوق بشر که در دوران تحریم بر ما رفت و اکنون نیز همچنان ادامه دارد اگر ما در داخل تلاشی برای تغییر انجام ندهیم نمی‌توانیم در این حیطه موفق شویم.

متاسفانه آمریکا با وجود ادعای دفاع از حقوق بشر، خود با اعمال تحریم‌ها، حقوق بشر را نسبت به ایران زیر پا گذاشت و ملت ایران را با تحریم‌ها از دسترسی به داروهای ضروری و نیازهای اولیه انسانی مانند کار و رفاه اجتماعی محروم کرد، البته همچنان هم این فشارها هست. به هر حال ما پتانسیل داخلی داریم و با همین مقدار گشایشی که اتفاق افتاده است بخش صنعت و تولید باید به سمتی گام بردارد که محصولاتش را صادرات محور کند، بحث‌های رقابتی مانند قیمت تمام شده و بهره‌وری نیز محقق خواهد شد و آن زمان است که تغییرات ناشی از برجام محسوس و قابل لمس خواهد شد.

با توجه به صحبت‌های شما و پتانسیل‌های موجود، آیا در این بازه زمانی کوتاه تغییرات اقتصادی اندکی به سمت رسیدن آن هدف غایی صورت گرفته است، آیا برجام تاکنون فقط روی کاغذ بوده و همچنان هیچ تکانی در حوزه اقتصاد اتفاق نیفتاده است؟

به هر حال تغییرات صورت گرفته و حرفی که زده می‌شود باید منصفانه باشد. نمی‌توان بدون آمار و اعداد و ارقام فقط مبتنی بر کلیت گفت که تغییری انجام نشده است. به نظر من بی‌شک این تغییرات اتفاق افتاده است، اما متاسفانه چون رکود در فضای اقتصادی روی داده این رکود مانع مشاهده تغییرات اقتصادی شد. با برطرف شدن رکود و مشکلات اقتصادی داخلی بی‌شک این تغییرات مشهود خواهد بود.

حال با توجه به اینکه تغییرات زمانبر هستند و اگر همین امروز هم مدیران به سمت تغییر در بنگاه‌ها بروند یک شبه تغییرات اقتصادی اتفاق نمی‌افتد، فکر می‌کنید که چه زمان بتوان اثرات مثبت برجام را بر اقتصاد کشور مشاهده کرد؟

متاسفانه چیزی حدود 40 درصد جمعیت کشور حقوق‌بگیر دولت هستند، اعم از کارمند، بازنشسته و افرادی که زیرمجموعه تامین مستقیم دولت هستند. این جدای هزینه‌های یارانه‌ای است. حال شما در نظر بگیرید دولتی را که همه درآمدش ناشی از نفت است و پس از برجام هم کاهش قیمت نفت از آن سو به کشور ضربه زد. بخش دوم درآمد دولت نیز از مالیات تامین می‌شود.

بنابراین دولتی با این همه هزینه و این منابع درآمدی محدود نمی‌تواند نقش عمرانی خود را برعهده بگیرد و بیش از آنکه به فکر توسعه اقتصادی باشد مجبور است هزینه‌های جاری خود را تامین کند. بنابراین در این شرایط اگر شما فکر کنید که نشانه‌های اقتصادی خیلی سریع اتفاق بیفتد، این امر شدنی نیست و بی‌شک تا رسیدن به شرایط مطلوب، زمان طولانی نیاز است.

***

حسین سقا رضوی:

برجام عملیاتی نشده است

حسین سقا رضوی، مدیرعامل شرکت کاشی فیروزه معتقد است برجام نتوانسته اهداف خود را عملیاتی کند و اگر نگوییم وضعیت بدتر نشده حداقل شرایط اقتصادی تغییر نکرده است.

با توجه به اینکه مجلس معتقد است پس از برجام تاکنون تغییراتی ایجاد نشده است و همچنان شرایط مانند دوران پیشا برجام است، شما به‌عنوان فعال بخش‌خصوصی این شرایط را چگونه ارزیابی می‌کنید، آیا به واقع گشایش‌ها برای شما مشهود نیست؟

استثنائا این بار مجلس حرف درستی زده است. گویی که صدای مردم سرانجام به مجلس رسیده است. زیرا مجلس همواره جانب دار دولت بوده است. اما در این مورد به هر حال این عدم تغییر و مشکلات احساس شده است. شاید در مشاغل مختلف این تغییر متفاوت به نظر بیاید اما حداقل در حوزه ساختمان که ما فعال هستیم، پس از برجام شرایط نه‌تنها بهتر نشده که بدتر هم شده است.

یعنی شما فکر نمی‌کنید که اگر پس از تحریم مشکلات بیشتر شده، اگر تحریم‌ها همچنان اعمال می‌شد شاید شرایط بدتر از آنچه امروز هست، می‌شد؟

ما آن شرایط را تجربه نکرده‌ایم که بتوانیم نظر دهیم. ما برجام را پشت سر گذاشته‌ایم و توقع گشایش و تاثیرات مثبت داشته‌ایم که این اثرات مثبت محقق نشده است. اگر بخواهیم عددی درباره حداقل ساخت‌وساز ساختمان عنوان کنیم، شرایط تا 10درصد در این دو ساله بدتر شده است. البته خیلی خوشبینانه بخواهیم نگاه کنیم این است که در اقتصاد پسرفت نداشته‌ایم و در همان شرایط باقی مانده‌ایم. خود جناب ظریف هم گفته که برجام تا سر سفره مردم نیاید، کسی متوجه نمی‌شود که برجام موثر بوده است.

برخی معتقدند نمی‌توان توقع این تغییرات آن هم بر سر سفره مردم را در این مدت کوتاه داشت و برای اینکه اثرات برجام مشاهده شود نیاز به زمان داریم، شما این نظر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

به‌گونه‌ای این صحبت درست است. متاسفانه اما سیاست‌های انبساطی و انقباضی در زمان درست انجام نگرفته است. متأسفانه از آنجا که هدف کاهش تورم‌ها بوده، به رکود دامن زده و حداقل در صنعت ساختمان که 70درصد کل صنایع را تشکیل می‌دهد، شرایط نامناسبی را رقم زده است. آنچه اکنون مهم است بازگشت سرمایه به صنایع است.

متاسفانه اکنون به دلیل نظام بانکی و سودهای بانکی، سرمایه‌ها در بانک‌ها قفل شده است. اغلب افراد فعال در صنایع پول‌های‌شان را آزاد کرده‌اند و سپرده را به سرمایه‌گذاری ترجیح داده‌اند. زیرا آن فضا هم امن‌تر است هم مالیات ندارد. درحالی‌که باید این سرمایه‌ها به بازار بازگردد. سودهای بانکی یا باید حذف شوند یا به نوعی مالیاتی متناسب با بخش صنعت به آنها تعلق بگیرد تا تمایل به سرمایه‌گذاری بازگردد.

خود رئیس بانک مرکزی نیز بر این عقیده است که باید بر سپرده‌ها مالیات گذاشت تا سرمایه‌ها به بازار بازگردد. دولت برای تامین منابع مالی خود بر اصناف فشار وارد می‌کند و مالیاتی بر سودهای بانکی که به نوعی پول بادآورده است، اعمال نمی‌کند و همین می‌شود که تمایل بر ورود به صنعت از سوی صاحبان سرمایه وجود ندارد. در آن زمان اقتصاد کشور متحول می‌شود و در بازار ایجاد اشتغال می‌شود و رکود از بین می‌رود.

مسائلی که مطرح می‌کنید بیش از آنکه مسئله برجام را نشانه برود، مشکلات سیاست‌های داخلی است. اگر بخواهیم بر مسئله برجام تکیه کنیم و گشایش‌های بین‌المللی که ایجاد شده، به زعم شما آیا این گشایش‌ها دست بخش‌خصوصی را باز نگذاشته تا از پتانسیل‌های موجود استفاده کند و خود وارد عمل شود؟

یکی از کارهای برجام رفع تحریم‌ها بر بانک مرکزی و گشایش ال‌سی است. اکنون ال‌سی‌ها نیم بند و مدت دار است که در واقع ارزشی برای بخش‌خصوصی ندارند. اگر ال سی یک ساله و شش ماهه بدهند، نیاز به وارد کردن مواد اولیه و ماشین‌آلات وجود دارد اما چون ال‌سی نیست باید بدون پشتیبان پول‌ها به کشورهای دیگه فرستاده شود و نگرانی نسبت به مبادلات وجود داشته باشد.

اگر سیستم بانکی بتواند آن نکته مدنظر در برجام را عملیاتی کند می‌توان از این گشایش بهره برد. البته همانطور که گفته شد علاوه بر برجام سیاست‌های داخلی هم در تحول اقتصادی موثر است و این دو در کنار هم اگر عملیاتی شود می‌توان امید به رفع رکود و رشد اقتصادی داشت. شاید به واقع این دو مقوله نیاز به زمان دارد و امیدواریم که سرانجام این تغییرات ایجاد شود و گشایش‌های اقتصادی مشهود به نظر بیاید.

ارتباط با نویسنده: sarabouromand@gmail.com