«تاپی» خط‌ لوله‌ای سیاسی با دست‌اندازهای شدید امنیتی

مقامات پکن قطعا می‌دانند که آغاز عملیات اجرایی خط لوله «تاپی» به این معنا نیست که حتما تحقق خواهد یافت زیرا این خط 735 کیلومتری از نظر امنیتی بسیار ناهموار بوده و باید از برخی مناطق مشکل‌دار افغانستان عبور کند. به گزارش فارس، «الکساندر کنیازف» کار‌شناس سیاسی روس در یادداشتی، دیدگاه‌های خود در خصوص پروژه خط لوله گاز «تاپی» و مواضع طرف‌های مربوط نسبت به آن را مطرح کرد. در این یادداشت آمده است: احتمالا دولت ترکمنستان درک می‌کند که احداث خط لوله تاپی و صدور گاز به خارج پروژه‌ای است که به موفقیت آمیز بودن آن نمی‌توان اعتماد زیادی داشت. 

تصمیم نهایی برای آغاز ساخت آن زمانی گرفته شد که روسیه در ماه اکتبر سال جاری در جریان عملیات نظامی خود علیه گروه‌های تروریستی در سوریه از ناوگان دریای خزر استفاده به عمل آورد. به گفته شاهدان عینی، این اقدام مسکو که در آستانه رایزنی‌های سالانه سیاسی ترکمنستان و آمریکا صورت گرفت، در میان مقامات عالی عشق آباد سروصداهایی به پا کرد و تصمیم گرفته شد تا هیات بلندپایه‌ای (به ریاست رشید مرادف معاون اول نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه) به واشنگتن اعزام شود.

تصمیم آغاز عملیات پروژه تاپی نیز در پایتخت آمریکا گرفته شد. این تصمیم فقط یک توجیه دارد و آن اینکه تشدید فعالیت‌های نظامی گروه‌های طالبان در مرز افغانستان با ترکمنستان سطح فعلی ثبات در عشق‌آباد را به چالش کشیده است. قبل از این در ماه ژانویه سال جاری رئیس‌جمهور ترکمنستان از دریافت کمک‌های مسکو که آمادگی برای ارائه آن طی سفر وزیر امور خارجه روسیه به عشق آباد اعلام شده بود، امتناع کرد. یکی از دلایل امتناع عشق آباد این بود که روسیه از خرید بخش عمده گاز ترکمنستان منصرف شد اما در کنار این نگرانی مقامات ترکمنستان از وابستگی نظامی خود به تجهیزات روسیه وجود دارد و این مورد نقش مهمی در روابط دو کشور بازی می‌کند.

عشق‌آباد تا این اواخر فکر می‌کرد که همانند دهه 1990 قادر به دستیابی به توافق با طالبان خواهد بود، ولی بحث اصلی به آن بر می‌گردد که امروزه گروه‌های مستقر در مناطق هم مرز با ترکمنستان طالبانی هستند که دارای انگیزه‌های متفاوتی هستند. چنانچه طالبان دهه 1990 نسبتا متمرکز بوده و دستور فعالیت را از یک مرکز دریافت می‌کردند (ضمنا تامین ساخت خط لوله تاپی نیز یکی از اهدافی بود که در پیش روی این گروه قرار داده شده بود و دوستی رهبری سابق ترکمنستان با طالبان هم از این موضوع نشأت می‌گرفت)، اما در حال حاضر طالبان غیر‌متمرکزند و بسیاری از آنها تحت‌کنترل سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا هستند که در مدت‌های اخیر از این موقعیت به‌عنوان ابزار فشار بر ترکمنستان بهره‌برداری به عمل آمده است.

به احتمال زیاد مقامات عشق آباد این موضوع را درک کردند و به نوعی به خواسته‌های واشنگتن تن در دادند. در پی این تصمیم بود که نخست‌وزیر ژاپن از عشق آباد بازدید به عمل آورد و در خصوص حضور شرکت‌های ژاپنی در بهره‌برداری از میدان گازی «گالکنیش» توافق صورت گرفت. موارد فوق واقعیتی است که برخی از همسایه‌های عشق‌آباد را تا حدود زیادی نگران کرده است. به‌خصوص اینکه بخش عمده بودجه ترکمنستان از حساب صدور گاز طبیعی به چین تکمیل می‌شود و در تعاملات خود با جهان خارج و به‌ویژه رقبای پکن نمی‌تواند نسبت به این موضوع بی‌تفاوت باشد. به این دلیل بود که پس از بازدید نخست‌وزیر ژاپن از عشق آباد سفر «قربانقلی بردی محمداف» به پکن برگزار شد.

معلوم است که مقامات چینی در برابر این گونه مانورهای همسایه و شریک انرژی خود به وضوح ناراحت هستند، ولی ترجیح می‌دهند که این بحث را مطرح و رسانه‌ای نکنند. هرچند گفته می‌شود که پکن تا حدودی به فکر تعیین رویه جدید با ترکمنستان است ولی باز هم ترجیح می‌دهد تا گام‌های خود را حساب شده و با تحمل بردارد. البته مقامات پکن قطعا می‌دانند که آغاز ساخت‌و‌ساز به این معنا نیست که آن حتما تحقق خواهد یافت. زیرا خط 735کیلومتری پروژه تاپی از نظر امنیتی بسیار ناهموار بوده و باید از یک سری از مناطق مشکل‌دار افغانستان نظیر «بادغیس»، «هرات»، «فراه»، «هلمند» و «قندهار» عبور کند. فقط هرات منطقه نسبتا آرامی به شمار رفته و باقی به استثنای مراکز ولایت‌ها همگی تحت کنترل گروه‌های شبه نظامی و عمدتا تروریستی قرار دارند.

تضمین‌کننده امنیت این پروژه، آمریکاست که براساس اطلاع برخی از منابع در ازای کمک به تامین امنیت مرزهای ترکمنستان و همچنین خط لوله تاپی خواستار در اختیار داشتن فرودگاه «ماری 2» است. تاکنون این خواسته پنتاگون اجرا نشده است (حداقل از نظر حقوقی) پس تضمین امنیت ساخت تاپی از سوی واشنگتن نیز با تردید مواجه است. گذشته از این آمریکا از امکان و توان تضمین امنیت در سراسر این مسیر برخوردار نیست که این موضوع را نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

نکته دیگر اینکه چنانچه منافع انرژی چین در معرض تهدید جدی قرار بگیرد، قطعا در موقعیت ناظر بی‌طرف قرار نخواهد گرفت، به‌خصوص اینکه از نفوذ بالایی در پاکستان و از جمله نظامیان و سرویس اطلاعاتی آی‌اس‌آی که بر گروه‌های تروریستی کنترل دارند، برخوردار بوده و از این امتیاز علیه منافع آمریکا و کشورهای عربی بهره‌برداری خواهد کرد. بنابراین افزایش اقدامات تروریستی در مناطق مسیر عبور خط لوله گاز تاپی در صورت آغاز عملیات ساخت آن قابل پیش‌بینی خواهد بود.

بحث بعدی اینکه پروژه تاپی در کنار چین منافع برخی از کشورهای دیگر را نیز به چالش می‌کشد که به‌عنوان مثال قطر دوست ندارد در بازارهای گاز پاکستان، هند و جنوب شرق آسیا رقبایش حضور پیدا کنند. ترکیه نیز تاکنون امید به ساخت خط لوله گاز ترکمنی موسوم به «فراخزری» از طریق قلمرو خود به اروپا را از دست نداده است. با این حال عشق آباد ضمن تلاش در جهت ایجاد تعادل بین مراکز متعدد قدرت، خود را در وضعیت دشواری قرار داده که به نظر می‌رسد دیر یا زود نیاز به پیروی از مواضع یکی از طرف‌ها را خواهد داشت.