حفر چاه غیر‌مجاز جدید در دشتی ممنوعه

بنا به اظهارنظر مقامات رسمی، بیلان آب‌های زیرزمینی در دشت تهران به‌شدت منفی است. مهندس خسرو ارتقایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران در مصاحبه با واحد مرکزی خبر، از کسری سالانه 150‌میلیون متر مکعبی مخازن دشت‌های استان تهران خبر داده ‌است. براساس آمار سازمان زمین‌شناسی فرونشست در دشت ورامین 13‌سانتی‌متر، در دشت ری 25‌سانتی‌متر، در دشت تهران 14‌سانتی‌متر و در دشت شهریار 36‌سانتی‌متر است. این ارقام مربوط به فرونشست زمین است و میزان کاهش آب زیرزمینی بیشتر از این ارقام برآورد می‌شود.

به گفته ارتقایی بیشترین افت سطح آب در دشت شهریار و ورامین است که بخشی از چاه‌های کشاورزی به شکل غیرمجاز آب را از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌کند. مرگ آبخوان‌ها همزمان با فرونشست ایجاد می‌شود و مخازن آب زیرزمینی را از دست می‌دهیم. حتی تعدادی از چاه‌های مجاز استان قادر به برداشت آب براساس پروانه‌های صادر شده نیستند. اگرچه ارتقایی از مسدود شدن حدود 2‌هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان تهران خبر می‌دهد و مصطفوی، مدیرکل دفتر حفاظت و بهره‌برداری شرکت مدیریت آب ایران نیز در شورای اداری استان سمنان که 24‌آبان‌ماه سال 93 برگزار شد، تهران را رکورددار فرونشست زمین اعلام می‌کند، اما هنوز برداشت غیرمجاز در این دشت وجود دارد.

مقامات مسئول در آب منطقه‌ای تهران واقعیت‌های تلخی را در مورد ذخایر آب زیرزمینی دشت تهران بیان کرده و معتقدند که باید اقدامات سختگیرانه‌ای در برابر برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی اتخاذ کرد و مدیریت کارآمد و صحیحی در حفاظت و نگهداری از منابع آب زیرزمینی اعمال شود. مدیریتی که کاملا به ورودی و خروجی آب به آبخوان اشراف داشته باشد و خود را در قبال آن مسئول بداند. با این حساب چنین مدیریتی صرفا ساختاری دولتی ندارد و لازم است علاوه بر کارآمدتر کردن نهادهای متولی دولتی، با آگاهی‌بخشی و تجهیز و توانمند‌سازی حق‌آبه‌بران نسبت به واقعیت‌های اقلیمی و مخاطرات برداشت بی‌رویه از منابع آب و تاثیر آن بر سرنوشت بهره‌برداران، مشارکت آنها را در حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی جلب کرد.

متاسفانه نه‌تنها هنوز چنین نیازی حس نمی‌شود بلکه با وجود اینکه دشت تهران و شهریار جزو دشت‌های ممنوعه هستند، همچنان مجوز حفر چاه‌های جدید داده می‌شود و شرایط این دشت روز‌به‌روز بدتر هم می‌شود. بنا به اطلاعات دریافتی در سال 1393 اداره امور آب شهرستان شهریار، مجوز حفر چاهی را به منظور تامین آب مورد نیاز کشت گیاهان دارویی صادر کرده ‌است. این چاه که با شماره پرونده 5365 در اداره آب شهریار ثبت شده ‌است. در شهرستان ملارد و در حدود دو تا سه کیلومتری جنوب غربی میدان ملارد و پایین‌دست جاده ملارد- صفادشت، واقع است. عمق این چاه 180‌متر و برداشت آب 22 لیتر در ثانیه است. این چاه در حد فاصل دو چاه عمیق امامزاده و چاه‌زینل واقع شده که تنها تامین‌کننده آب مورد نیاز بخش گسترده‌ای از باغ‌های بسیار مثمر روستای لم‌آباد در شهرستان ملارد است. متاسفانه هم‌اکنون با کاهش آبدهی این چاه‌ها به‌خصوص چاه امامزاده مواجه هستیم. فاصله چاه جدید از چاه امامزاده 460 متر و از چاه زینل 440 متر است که با توجه به عمق بیشتر چاه جدید، قطعا بر آبدهی این چاه‌ها اثر خواهد گذاشت و دو چاه مذکور ناگزیر خواهند شد برای تامین آب مورد نیاز اقدام به کف‌شکنی کنند.

به‌ظاهر این چاه به‌عنوان جایگزین چاه دیگری که در فاصله حدود چهار‌کیلومتری از محل چاه جدید است، حفر شده و با این دلیل عنوان می‌شود که تاثیر منفی بر آبخوان و آبدهی چاه‌های مجاور نخواهد داشت. در مراجعه‌ای که نگارنده به معاونت حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای تهران داشت، موضوع را با یکی از مدیران مسئول این معاونت مطرح کردم، این مقام مسئول در پاسخ سعی کرد حفر این چاه را با ذکر موارد زیر به‌نوعی توجیه کند و نگرانی مخاطب را برطرف کند. یکی از دلایل ذکر شده توسط این مقام مسئول ناتوانی در عدم پاسخگویی به نیازهای آب بخش صنعت و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید بود. همچنین تاکید بر نبود اثر منفی بر آبدهی چاه‌های مجاور و دلایل دیگری برای توجیه این مسئله مطرح شد.

اما باید گفت با وجود فرونشست زمین در دشت تهران، لازم است با تهیه یک برنامه جامع بلندمدت به منظور تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی، بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی این دشت به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد، متاسفانه نه‌تنها چنین اراده‎ای در متولیان امور دیده نمی‌شود بلکه با حفر چاه‌های جدید به سمت تخلیه کامل آبخوان پیش می‌رویم. طبیعی است وقتی منبع آبی محدودتر می‌شود، در غیاب یک مدیریت کارآمد و فقدان اقتدار حاکمیتی، مسابقه و رقابت برای در اختیار گرفتن سهمی از آب (به‌عنوان یک رانت) میان بهره‌برداران و متقاضیان (جدید) بیشتر نیز خواهد شد و این آینده منابع آب (زیرزمینی) در دشت تهران را بسیار نگران‌کننده‌تر می‌کند.