درمانی سنتی با قدمت 5هزار ساله

خَرنوب نام یک گونه گیاه دارویی از سرده خرنوب است. میوه ای است که از ۵۰۰۰ سال پیش شناخته شده  است. چند صد سال پیش از این، به جای شکر در پخت شیرینی ها از آن استفاده می شد یا به جای شکر خورده می شد. نام این گیاه از واژه اکدّی خَروبو گرفته شده و در زبان آرامی به صورت کروبو درآمده  است. خرنوب از میان کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، در ایتالیا، اسپانیا و ترکیه به مقدار فراوان پرورش می یابد.

نزدیک به 35درصد از مواد موجود در خرنوب، کربوهیدرات های با ساختار مولکولی ساده هستند و نزدیک به 40درصد آن از نشاسته با ساختار مولکولی پیچیده تشکیل یافته  است. میزان چربی آن بسیار کم و حدود یک درصد است.

بهترین جایگزین برای استفاده به جای کاکائو بوده و همچنین کافنوئیدهای کاکائو را هم ندارد. خواص آن را به این صورت ذکر کرده اند: درمان تنگی نفس، درمان تنگی نفس آلرژیک، درمان آلرژی های حاصل از سردی هوا، از بین برنده تورم ریه ها، خلط آور، پیشگیری کننده سرطان ریه، درمان آسم و...

خرنوب، درختی همیشه سبز از خانواده لوبیا است. نام دیگر آن نان جان قدیس (St. John's bread) است و دلیل این نامگذاری هم برمی گردد به کتاب مقدس مسیحیان که در آن اشاره شده جان قدیس در زمان آوارگی در بیابان از میوه این درخت استفاده می کرده.

بنا به اسناد تاریخی نخستین بار یونانی ها به ارزش این گونه پی بردند و بذر خرنوب را از خاورمیانه با خود به کشورشان و ایتالیا آوردند و بعدها با تسخیر اسپانیا و پرتغال به دست مسلمانان خرنوب به این نواحی هم منتقل شد.

این گونه توسط استعمارگران اسپانیایی به دنیای جدید یعنی قاره آمریکا راه یافت. تولید جهانی این محصول حدود 310هزار تن در سال است و کشورهای اتحادیه اروپا عمده ترین پرورش دهندگان خرنوب   به شمار می روند. 70درصد عرضه این محصول به بازار توسط اتحادیه اروپا انجام می شود. براساس آمار سازمان خواربار جهانی کشورهای اسپانیا، ایتالیا، پرتغال، یونان، مراکش، ترکیه و قبرس مراکز اصلی کشت و کار خرنوب هستند.

کشورهای اتحادیه اروپا خود بازار بزرگ مصرف محصول خرنوب بوده و انگلستان و آلمان از کشورهای عمده واردکننده این محصول به شمار می روند. آمریکا و ژاپن هم در رده های بعدی خریداران بزرگ و بازارهای خوب خرنوب به حساب می آیند. از حدود 30 سال پیش به این سو، به دلیل افزایش تقاضا و قیمت محصولات توجه به کشت و کار به این خرنوب افزایش یافته، اما این بهبود توجه با نوساناتی همراه بوده، مثلا در سال های 1984 و 1995 میلادی قیمت محصول خرنوب دو برابر و سبب کاهش رقابت در صنعت تولید صمغ خرنوب در برابر سایر محصولات مشابه و ارزان تر شد.

ثبات قیمت در بازار خرنوب سبب بهبود چشم انداز آینده این محصول می شود. فرآورده های سالم و سبک نیام های فرآوری شده برای کاربرد در صنایع شیرینی پزی و نوشیدنی از زمینه هایی است که توجه به آنها ضروری است. به نظر می رسد میزان کلی تولید خرنوب در جهان از ثبات برخوردار باشد. در این بین احتمالا عملکرد نهایی در برخی از کشورها با کاهش و بعضی دیگر با افزایش همراه است.

به عنوان مثال میزان تولید در مراکش به دلیل دستمزدهای پایین و تقاضای صنعت صمغ سازی داخلی و همچنین در استرلیا به دلیل گسترش صنعت دامپروری و حفظ سیستم های جنگلی با افزایش رو به رو خواهد بود. عامل دیگری که دراین میان باید در نظر گرفته شود تأثیر پذیری میزان نهایی تولید توسط قیمت محصول است. تخمین زده شده که در کشور ایتالیا 10 تا 15درصد محصول خرنوب زمانی برداشت می شود که قیمت ها امیدوارکننده باشند.

نیاز اقلیمی

بهترین شرایط رشد خرنوب در آب و هوای مدیترانه ای (زمستان خنک و نه سرد با بهار های گرم و تابستان های داغ) رخ می دهد. دمای  کمتر از 4 درجه سانتیگراد می تواند سبب خسارت یخ زدگی در درختان جوان شود. گل ها و سرشاخه ها در درختان بالغ می توانند تا حدود 9 درجه سانتیگراد را تحمل کنند. خرنوب گیاهی مقاوم نسبت به خشکسالی است اما برای تولید محصول تجاری قابل قبول، در صورت دیم کاری به حدود 350 تا 500 میلیمتر بارندگی در سال نیازمند است.

این گونه در بازه گسترده ای از انواع خاک ها (شنی تا رسی با مقادیر مختلف ترکیبات معدنی) قابل کشت است اما زهکشی مناسب از نیازهای خرنوب است و شرایط غرقابی یا خاک های کم عمق و سنگی سبب کاهش رشد و عملکرد درخت می شود. پس از اینکه نیام ها رسیدند نباید در معرض بارش یا رطوبت بالای هوا قرار بگیرند زیرا به دلیل غلظت بالای ترکیبات قندی در آنها احتمال تخمیر و فساد موجود است.

بهترین بافت خاک برای رشد بهینه خرنوب بافت لومی یا شنی عمیق است. خاک های مناطق جنوبی ایران برای خرنوب مناسب در نظر گرفته می شوند. گزارش شده که خرنوب نسبت به شوری خاک تا میزان 3درصد (سطح بسیار بالای شوری) متحمل است، البته تفاوت هایی بین ارقام مختلف از این نظر وجود دارد.