نگذاریم منابع آب تبخیر شود

موضوع آب و بحران آب که مطرح می‌شود، ذهن بیشتر مردم به سمت کشاورزی متمایل شده و انگشت اتهام را به سوی این بخش می‌گیرند. درصورتی‌که این مایه حیات، برای تولید غذای روزانه مردم به زمین‌های کشاورزی سرازیر شده و محصولاتی را تولید می‌کند که موجب رنگین شدن سفره‌هاست. گذشته از اینها به‌طورکلی اگر از زاویه بازتر به قضیه نگاه کنیم، به نظر می‌رسد هنوز مردم و برخی مسئولان آن طور که باید و شاید بحران آب را جدی نگرفته‌اند و فکر می‌کنند جاری بودن آب در لوله‌های شهری و مهیا بودن مایحتاج غذایی در بازار، امری مطلق و همیشگی است و همچنان ادامه خواهد داشت؛ حتی اگر سنگ هم از آسمان ببارد!

شاید اکثر مخاطبان، شعر «باز باران با ترانه» را که در کتب درسی دبستان گنجانده شده بود، به یاد داشته باشند. به قول مهندس رمضان‌نژاد، رییس روابط عمومی وزارت جهادکشاورزی، وقتی کودکان ما با این اشعار بزرگ می‌شوند و در ذهن‌شان «باز‌باران» نقش می‌بندد، دیگر به سختی می‌توان او را متقاعد کرد که کشور ما دچار بحران آبی است و باید مصرف آن را بهینه کرد.

به هر حال اکنون زنگ هشدارها به صدا درآمده و باید هرچه سریع‌تر فکری برای مدیریت منابع آبی کرد. اما در این میان مقصر دانستن کشاورزان، مصرف‌کنندگان شهری، سدسازان و غیره کاری را از پیش نمی‌برد و تنها به بحث‌های کشدار و بی‌مقصد می‌انجامد. آمارها متوسط بارش سالانه ایران را یک‌سوم میانگین جهانی تخمین می‌زنند (250میلی‌متر در سال) و از طرف دیگر، میزان تبخیر آب در ایران، سه برابر کشورهای جهان است. بنابراین چیزی حدود 70درصد نزولات ناچیزی که در حیطه این مرز و بوم از طرف آسمان ارزانی می‌شود، هدر می‌رود. 

یکی از سیاست‌های کلی نظام، افزایش استحصال آب و به حداقل رساندن ضایعات طبیعی و غیرطبیعی آب در كشور از هر طریق ممكن است. تبخیر، یکی از همین ضایعات طبیعی محسوب می‌شود که اگر بتوان با مدیریت صحیح از شدت آن کاست، مسلما بخش عمده‌ای از آب‌ها دوباره به چرخه مصرف باز می‌گردد.

البته شکی نیست که به صفر رساندن این حجم تبخیر، عملا غیرممکن و نشدنی است اما حتی چند درصد کاهش نیز می‌تواند جان دوباره‌ای برای صنعت آب باشد. این مدیریت، تنها با گسترش و توسعه عملیات آبخیزداری و آبخوانداری امکان‌پذیر خواهد بود؛ عملیاتی که به زبان ساده به معنی دور نگه داشتن منابع آب از نور مستقیم خورشید است. با توجه به تعدد روزهای آفتابی در کشور به‌خصوص مناطق مرکزی و جنوبی، به نظر می‌رسد پیشگیری از تبخیر و کاستن از ضایعات آب، بسیار مهم و ضروری به نظر می‌رسد. شاید کمتر کارشناس و مسئولی به این موضوع توجه کرده باشد. اما واقعیت این است که می‌توان با اجرای طرح‌های مختلف آبخیزداری و آبخوانداری و سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق در این بخش، قدم موثری در تولید آب برداشت.

در حال حاضر مدیریت منابع آبی کشور به عهده وزارت نیرو است. بنابراین انتظار می‌رود متولیان امر البته با همکاری وزارت جهادکشاورزی، نگاهی دقیق‌تر و کارشناسی‌تر به بحث کاهش ضایعات آب، به‌خصوص تبخیر داشته باشند. با توجه به یکی از بندهای سیاست‌های کلی نظام درباره مدیریت آب که در آن بر «تدوین برنامه جامع به منظور رعایت تناسب در اجرای طرح‌های سد، آبخیزداری، آبخوانداری، شبكه‌های آبیاری و تجهیز و تسطیح اراضی» تاکید شده است، پیگیری چنین موضوعی باید از اولویت‌های برنامه‌های دولت باشد. 

از طرف دیگر، بسیاری از کارشناسان و مسئولان، از ساخت سدهای غیرکاربردی و بی‌اساس در مسیر برخی از رودها انتقاد می‌کنند و صرف چنین هزینه‌هایی را بی‌اساس می‌دانند. حال سوال اینجاست که آیا بهتر نیست اعتبارات و بودجه‌ای که برای ساخت این سدها صرف می‌شود به سمت آبخیزداری و آبخوانداری متمایل شده و مدیریت منابع آبی را در دست گیرد؟ به هر ترتیب، هم‌اکنون متخصصان و کارشناسان بسیاری در کشور وجود دارند که می‌توانند برای طرح‌ریزی و اجرای عملیات مذکور، دوشادوش دولت در راستای بهبود مدیریت آب، قدم بردارند. امید است که چشم تیزبین دولت، آنها را نادیده نگرفته و از این پتانسیل قوی برای نجات سرمایه ملی کشور استفاده کند.