نمونه‌ گیری خوشه‌ ای

در یادداشت‌های گذشته به بررسی روش‌های نمونه‌گیری احتمالی پرداخته شد. در این جلسه با بررسی آخرین روش نمونه‌گیری احتمالی یعنی نمونه‌گیری خوشه‌ای بحث نمونه‌گیری را به پایان خواهیم رساند. ضمن آنکه اشاره‌ای به روش‌های نمونه‌گیری غیر‌احتمالی نیز می‌شود.

نمونه‌گیری خوشه‌ای

در نمونه‌گیری خوشه‌ای واحد اندازه‌گیری فرد نیست، بلکه گروهی از افراد هستند که به‌صورت طبیعی شکل گرفته و گروه خود را تشکیل داده‌اند. این روش وقتی به کار می‌رود که فهرست کامل افراد جامعه در دسترس نباشد. به این منظور افراد را در دسته‌هایی خوشه‌بندی می‌کنند سپس از میان خوشه‌ها نمونه‌گیری به عمل می‌آورند و زمانی به کار می‌رود که انتخاب گروهی از افراد امکان‌پذیر و آسان‌تر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشد.

به‌عنوان مثال فرض می‌کنیم جامعه مورد نظر و تعریف شده ما عبارت است از همه افراد یک شهر که بیشتر از ۱۸ سال سن دارند. در این جامعه نمونه‌گیری تصادفی ساده و نمونه‌گیری منظم زمانی میسر است که فهرست کامل تمام افراد یک شهر را با سن آنها در دست داشته باشیم، در غیر‌این‌صورت به جای انتخاب فرد به‌عنوان واحد نمونه‌گیری، منطقه را واحد نمونه‌گیری قرار می‌دهیم و سپس به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده از بین مناطق، منطقه یا مناطق مورد نظر را انتخاب می‌کنیم.

نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای

این روش نوع دیگری از نمونه‌گیری خوشه‌ای است. زمانی که منطقه به‌صورت تصادفی انتخاب شد، می‌توان نمونه‌گیری را در داخل منطقه نیز ادامه داد به‌عنوان مثال، مطالعه‌کننده ممکن است آدرس همه افرادی را که در یک منطقه زندگی می‌کنند داشته باشد بنابراین از بین این افراد، ۱۰ نفر را به‌صورت تصادفی انتخاب می‌کند. در روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای فهرست نمونه‌گیری دوبار و در بعضی مواقع بیش از دوبار تهیه می‌شود.

نمونه‌گیری غیر‌احتمالی

روش‌های نمونه‌گیری غیر‌احتمالی شامل
1) نمونه‌گیری سهمیه‌ای

2) نمونه‌گیری تعمدی قضاوتی (هدفدار)

3) نمونه‌گیری اتفاقی و

4) نمونه‌گیری گلوله برفی است که در زیر به بررسی هر یک پرداخته شده است.

1)  نمونه‌گیری سهمیه‌ای

نمونه‌گیری است كه در آن سهمیه‌ای به پژوهشگر داده می‌شود و به او اختیار عمل داده می‌شود تا پاسخگویان را در این سهمیه انتخاب كند. مثال: به محقق گفته می‌شود از بین دانشجویان دانشكده علوم اجتماعی 30 نفر لیسانس، 20 نفر فوق‌لیسانس و 10 نفر دكترا را انتخاب و با نسبت جنسیتی از آنها نظر‌سنجی کند.

2)  نمونه‌گیری تعمدی (هدفدار)

گاهی لازم است نمونه را براساس آگاهی خود از جمعیت، ماهیت تحقیق و به‌طور خلاصه براساس قضاوت شخصی و هدف‌های مطالعه انتخاب كنیم. از این روش زمانی استفاده می‌شود كه شخصا سراغ تعدادی می‌رویم تا از آنها راجع به مسئله تحقیق پرسشی به عمل آوریم. به‌عنوان مثال، سراغ سران جنبش كارگری یا دانشجویی می‌رویم و از آنها پرسش به عمل می‌آوریم.

3) نمونه‌گیری اتفاقی

این نمونه معمولا براساس اتفاق صورت می‌پذیرد. كاری كه بیشتر خبرنگاران انجام می‌دهند یعنی نمونه‌های خود را از خیابان به‌صورت اتفاقی انتخاب می‌کنند. 

4)  نمونه‌گیری گلوله برفی

این نمونه‌گیری شایع‌ترین نمونه‌گیری در تحقیقات کیفی است. در این نمونه‌گیری، شما مشارکت‌کننده یا مشارکت‌کنندگانی انتخاب می‌کنید و از طریق آنها و با توجه به ویژگی‌هایی که مورد نظرتان هست به مشارکت‌کنندگان بعدی می‌رسید. پاتون می‌گوید: «با پرسش از شماری از افراد درباره کسانی که می‌شود با آنها صحبت کرد، گلوله برفی بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود تا آن جا که شما مواردی را که از حیث اطلاعات غنی هستند، انباشته می‌کنید».

کارشناس تحقیقات بازار و دانشجوی دکترای بازاریابی