8 سکانس از دنیای پساکرونا

همه به روزهای پساکرونا امید بسته اند؛ روزهایی که سرانجام ویروس کووید-19 از زندگی مان رخت بربسته و بدون نگرانی از ابتلای کرونا می توانیم دوباره زندگی عادی مان را از سر بگیریم. اما سؤال این است که چقدر این اتفاق محتمل است؟ چقدر احتمال دارد که ما به سبک زندگی پیش از کرونا بازگردیم، با فراغ خاطر تفریح کنیم و آزادانه به سفر برویم؟ آیا شیوع کرونا سبک زندگی آدمی را برای همیشه تغییر داده است؟ آیا روزهای پساکرونایی در راه است یا اینکه ما باید با زندگی با کووید-19 عادت کنیم و با آن خو بگیریم؟ هرچند شوک های بزرگی نظیر کرونا زیاد در تاریخ بشری اتفاق نیفتاده، اما هر بار باعث ایجاد تغییراتی ماندگار در جهان شده است. اگرچه واکسیناسیون کرونا در اغلب کشورها آغاز شده است و انتظار می رود که بخش زیادی از جمعیت جهان تا انتهای سال 2021 واکسینه شده باشند، اما آیا روش کار کردن، تفریح کردن، سفر رفتن و معاشرت کردن ما با دیگران دوباره به وضع قبل از کرونا بازخواهد گشت؟ اینها مهمترین پرسش هایی است که این روزها مطرح می شود و پاسخ آنها می تواند کمی از حجم نادانسته های ما از دنیای پساکرونا کم کند. در پاسخ به این سوالات، «مجمع جهانی اقتصاد» در گزارش اخیر خود از تغییرات ماندگار در اقتصاد دنیا سخن گفته و هشت سکانس از دنیای پس از کرونا را ترسیم کرده است.

نقش دولت ها در اقتصاد بیشتر می شود

با اینکه حضور اندک دولت در اقتصاد، یکی از آموزه های سرمایه داری است، اما به نظر می رسد شرایط تغییر کرده و با شیوع کرونا حضور دولت ها در اقتصاد بیشتر شده است، زیرا اغلب شرکت های خصوصی که در بحران کرونا با مشکلات مالی روبه رو شده اند دیگر توان فعالیت ندارند. تنها کمک های دولتی و بودجه دولت است که می تواند بسترساز رشد اقتصادی کشورها در پساکرونا باشد و دولت هایی که توانایی مالی بیشتری برای حضور پررنگ در فعالیت های اقتصادی دارند، در مسیر احیای اقتصادی موفق تر خواهند بود.

دولت ها می توانند شرایطی برای وام دهی بیشتر به مردم و کمک های بلاعوض را فراهم کنند، اما این سیاست ها هزینه زیادی برای آنها دارد و باعث افزایش کسری بودجه خواهد شد. موسسه مکنزی گفته در سال ۲۰۲۰ میزان کسری بودجه دولت ها به ۱۱ هزار میلیارد دلار رسیده و در صورتی که طرح های حمایتی از اقتصاد توسط دولت ها همچنان ادامه یابد، انتظار می رود این کسری بودجه بیشتر هم شود. البته کمک هایی که در دوره کرونا به مردم شده، در آینده‎ای نه چندان دور از طریق افزایش نرخ مالیات بازپس گرفته می شود و شرایط کنونی مثل استفاده مردم از کارت های اعتباری است.

چاپ پول بیشتر و بیشتر می شود

سال ۲۰۲۱ درحالی میراث بحران بزرگ سال گذشته را به دوش می کشد که خود نیز شاهد تحولات مختلفی خواهد بود. از یک طرف، سیاست نرخ بهره نزدیک به صفر و در برخی از کشورها نرخ بهره بانکی منفی اجرا می شود و از طرف دیگر، بانک های مرکزی از طریق چاپ پول و تزریق به اقتصاد زمینه را برای افزایش وام گیری و افزایش دسترسی مردم به پول فراهم می کنند. انتظار می رود در سال ۲۰۲۱ شاهد تسهیل شرایط مالی در دنیا باشیم و افراد راحت تر از قبل امکان استفاده از منابع مالی بانک ها را پیدا کنند. شاید اگر در یک وضعیت بهتر از این الگوی مالی صحبت می کردیم، انتقادهای زیادی مطرح می شد، اما در وضعیت کنونی به نظر می رسد دنیا چاره ای جز اجرای این سیاست ندارد و حل کردن مشکلات ناشی از اجرای این طرح ها هم به زمانی موکول می شود که از شدت بحران و مشکلات ناشی از آن کاسته شده باشد. مطالعات تاریخی نشان داده بعد از وقوع بیماری های همه گیر، نرخ بهره بانکی در کشورهای صنعتی برای دوره طولانی در سطح نزدیک به صفر باقی می ماند و حتی 20 سال بعد از همه گیری هم نرخ بهره بانکی در کشورهای صنعتی تا سقف 1.5 درصد کمتر از میزانی است که در صورت عدم وجود همه گیری در این کشورها دیده می شد.

بدهی شرکت ها همچنان افزایش می یابد

در سال گذشته دولت ها برای حمایت از کسب وکارها و شرکت ها اقدام به ارائه وام های کم بهره کردند و این سیاست باعث افزایش بدهی های شرکتی در کشورهای صنعتی شد. آمارها نشان می دهد در نیمه اول سال ۲۰۲۰ شرکت های فعال در حوزه های غیرمالی 3.36 هزار میلیارد دلار استقراض کردند. حال این مبلغ بدهی را در کنار افت درآمد شرکت ها در نتیجه قرنطینه های طولانی و تعطیلی فعالیت های اقتصادی قرار دهید. در این شرایط باید منتظر موج بزرگی از ورشکستگی های شرکتی در سال ۲۰۲۱ باشیم. شرکت هایی که توانایی بازپرداخت بدهی های خود را ندارند و لاجرم از فعالیت اقتصادی خارج می شوند و خروج آنها آسیب بزرگی به اقتصاد وارد خواهد کرد. نگرانی دیگر این است که برخی از دولت ها برای جلوگیری از ورشکستگی شرکت ها، ارائه کمک های مالی را به آنها ادامه می دهند و اجرای این سیاست باعث ایجاد شرکت های زامبی می شود که امکان بقا در بازار آزاد را ندارند و وابسته به دریافت حمایت های مالی دولتی هستند. بی توجهی به این مسئله باعث می شود تا راندمان اقتصاد کاهش پیدا کند.

الگوی رشد اقتصادی به شکل K خواهد بود

هرچند اغلب کارشناسان از الگوهای رشد V یا U شکل صحبت می کنند ولی اخیرا صندوق بین المللی پول در مورد الگوی « Kشکل» صحبت کرده است. الگویی که براساس آن، فاصله طبقاتی افزایش می یابد و مشاغل کم درآمد در بخش خدمات و مشاغلی که نیاز به حضور مردم دارند و در ماه های اولیه شیوع کرونا تعطیل شده بودند، امکان رشد چندانی در پساکرونا نخواهند داشت. در مقابل رشد بازارهای مالی باعث می شود تا سرمایه ثروتمندانی که در این بازارها فعال هستند با سرعت رشد کند. حتی نرخ رشد ثروت در این بازارها از نرخ رشد بازار کار هم بیشتر خواهد بود و این نشان می دهد که ثروتمندان، ثروتمندتر خواهند شد و فقرا فقیرتر. با شیوع کرونا زنان نیز بیش از مردان با افت درآمد روبه رو شدند و اغلب زنان مسئولیت های اضافه‎ای برای حمایت از فرزندان در حوزه تحصیل متحمل شدند. آمارها نشان می دهد در سال ۲۰۲۰ مشارکت اقتصادی زنان به کمترین سطح از دهه ۱۹۸۰ تاکنون رسیده است.

وقتی ربات ها جای انسان ها را می گیرند

شیوع کرونا نگرانی های تازه ای را برای فعالان اقتصادی ایجاد کرد. از یک طرف صاحبان مشاغل به این فکر افتادند که در صورت وقوع بحران های دیگر چگونه می توانند کمترین آسیب را متحمل شوند و به همین دلیل سرمایه گذاری در استفاده از ربات ها و توسعه اتوماسیون بیشتر شد. به دنبال این مسئله بسیاری از کارگران، شغل خود را از دست دادند و ربات ها جایگزین آنها شدند. مطالعات نشان می دهد در تمامی بحران های اقتصادی ما شاهد توسعه اتوماسیون در شرکت ها و صنایع مختلف بودیم ولی در جریان شیوع کرونا سرعت به کارگیری ماشین ها در بخش پذیرش هتل ها، تهیه غذا در رستوران ها و حتی ارائه غذا به مشتریان افزایش پیدا کرد. از طرف دیگر خریدهای آنلاین جایگزین مراکز خرید شد و کارایی مراکز خریدی که برای راه اندازی آنها هزینه هنگفتی شده بود، از بین رفت. هرچند حضور ربات ها باعث افزایش نرخ بیکاری کارگران می شود، ولی زمینه را برای افزایش راندمان تولید و بهره وری اقتصاد فراهم می کند. آمارها نشان می دهد کشورهای آسیایی در این زمینه پیشگام هستند و کره جنوبی در صدر این فهرست است. ژاپن، آلمان، ایتالیا و چین نیز در رتبه های بعدی ایستاده اند.

دورکاری، روش تازه کار در دنیا می شود

در این سال دورکاری به یک روش تازه برای کار کردن تبدیل شد و بررسی ها در آمریکا نشان داد هرچه سطح شغلی بالاتر باشد و هرچه شرکت بزرگ تر و توسعه یافته باشد، دورکاری در آن شرکت بیشتر است. طبق این مطالعه دوسوم تولید ناخالص داخلی آمریکا در فصل دوم سال ۲۰۲۰ توسط افرادی انجام شد که از خانه کار می کردند. بسیاری از شرکت ها به کارمندان خود گفته بودند تا انتهای سال ۲۰۲۰ دورکاری را برگزینند و بسیاری از شرکت های فعال در دنیای تکنولوژی مانند فیس بوک و گوگل این سیاست کاری را برای همیشه دنبال خواهند کرد. دورکاری و تبدیل شدن آن به روش تازه ای برای اشتغال، نیازهای تازه ای را نیز به همراه آورد مانند تغییر طراحی خانه ها و ایجاد یک دفتر کاری منسجم در داخل خانه. همچنین تمایل برای زندگی در مراکز شهرها (به دلیل نزدیکی به محل کار) کم شد و قیمت آنها تنزل یافت؛ در مقابل، خانه هایی که دور از مراکز شهرها ساخته شدند با استقبال روبه رو شدند.

هنجارهای تازه گردشگری ایجاد می شود

گردشگری با شیوع کرونا ضربه سختی خورد و تعداد برخی از انواع سفر تقریبا به صفر رسید. آمارهای اتحادیه بین المللی توریسم نشان می دهد در 10 ماه ابتدای سال ۲۰۲۰ شمار سفرها ۷۲ درصد نسبت به سال قبل کم شد. موسسه مک کنزی تخمین زده که یک چهارم این حوزه کسب وکار با رونق گرفتن جلسات آنلاین برای همیشه از بین رفت. با تعلیق اقامت ها در رویدادهای بزرگ مثل جشنواره ها و کنسرت ها، صنعت گردشگری و صنایع وابسته به آن با اختلال شدیدی مواجه شد. حتی وقتی که فعالیت های گردشگری دوباره شروع شوند، ممکن است که شکل گردشگری به آن صورتی که قبلا بوده اند نباشد. پس از اینکه واکسیناسیون بتواند کرونا را ریشه کن کند، مسافران ممکن است الزاماتی را هم برای داشتن مجوزهای بهداشتی از کسب وکارها بخواهند. این یعنی هنجارهای تازه گردشگری در دنیا ایجاد می شود.

سوال این است که آیا در سال جاری می توانیم شاهد احیای سفر باشیم؟ بررسی ها نشان می دهد حتی بعد از تزریق واکسن و ازسرگیری فعالیت های اقتصادی نمی توان انتظار احیای کامل صنعت سفر تا سال ۲۰۲۴ را داشت. از یک طرف بخشی از سفرهای کاری برای همیشه متوقف خواهد شد و از طرف دیگر بخش دیگری از سفرهای تفریحی به دلیل شرایط اقتصادی و نگرانی از احتمال ابتلا به ویروس های مختلف، کاهش پیدا می کند.

اقتصاد جهانی سبز و سبزتر می شود

تا پیش از شیوع کرونا، بحث بر سر جایگزینی انرژی های پاک به جای سوخت های فسیلی در گرفته بود، اما وقتی که در سال 2020 مردم در خانه های شان ماندند و نیاز به دورکاری و برق بیش ازپیش حس شد، سیاست گذاران به این نتیجه رسیدند که نیاز به انرژی پاک برق خیلی بیشتر از گذشته است. در کشوری مثل بریتانیا اعلام شد که تا سال 2035 استفاده از خودروهای دیزلی و بنزینی ممنوع خواهد شد و جو بایدن نیز در برنامه های خود در انتخابات آمریکا به  شدت از سوخت های پاک حمایت کرد. انتظار می رود در سال ۲۰۲۱ سرمایه گذاری در انرژی های سبز برای تولید نیرو در دنیا بیشتر شود و تولید وسایل نقلیه ای که با انرژی های پاک کار می کنند هم افزایش پیدا خواهد کرد.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com