با رونمایی از سامانه «صیاد» اعتبار به چک بازمی گردد / چک های خود را «صیاد» کنید

فرصت امروز: روز سه شنبه این هفته و در حاشیه جلسه شورای پول و اعتبار، سامانه «صیاد» با حضور رئیس کل بانک مرکزی رونمایی شد. به گفته سیف، سامانه «صیاد» (سامانه صدور یکپارچه دسته چک) گامی در جهت بازگشت اعتبار به چک و افزایش به کارگیری این ابزار در مبادلات و رونق کسب و کار است و در حال حاضر سالانه به طور متوسط بیش از ۱۲۰میلیون قطعه چک عادی در مبادلات روزانه مردم رد و بدل می شود که ارزش آن بیش از ۶میلیون میلیارد ریال است.

اما موضوع ساماندهی وضعیت چک از جمله اولویت های بانک مرکزی بود و از سال ۱۳۹۴ با طراحی سامانه ملی «چکاوک» مورد توجه قرار گرفت و در ادامه آن، سامانه «صیاد» با هدف اعتبارسنجی یکپارچه، کنترل دقیق اهلیت متقاضی دسته چک پیش از صدور، استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده چک توسط گیرنده آن، استانداردسازی ابعاد، جانمایی اقلام اطلاعاتی و ویژگی های امنیتی برگه چک توسط بانک مرکزی طراحی شده است. با اینهمه، سامانه «صیاد» چیست، چه کمکی به ساماندهی وضعیت چک می کند و مهم تر از همه، در رابطه با چک های برگشتی چه نقش و کارکردی دارد؟!

بنا به آخرین گزارش ها، در تیرماه امسال از حدود ۹.۳ میلیون فقره چک مبادله شده، بیش از 83درصد آن وصول شده و نزدیک به 16درصد آن برگشت خورده است، اما از امروز صاحبان دسته چک می توانند با تبدیل آن به چک های صیادی با اطمینانی بیش از گذشته از این ابزار مهم پرداخت استفاده کنند.

چک یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت بوده و همواره نقش قابل توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان داشته است، اما به هرحال طی سال های گذشته با توجه به توسعه سامانه ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش های پردازش شده از طریق این ابزارها و سامانه ها رو به افزایش بود و به مرور ابزارهای پرداخت الکترونیک از جمله چک توانستند جایگزین پرداخت های سنتی مانند اسکناس و سکه شوند.

اگرچه چک در میان تمامی ابزارها از جایگاه ویژه اعتباری برخوردار بود و یکی از مهم ترین ابزارهای نظام پرداخت محسوب می شد، ولی با این حال به مرور زمان و با به وجود آمدن برخی مسائل از جمله افزایش چک های برگشتی تا حدی اعتبار چک خدشه دار شد و فضا به سمتی پیش رفت که افرادی که مخاطب چک قرار می گرفتند همواره این نگرانی برای آنها از بابت وصول نشدن آن نیز وجود داشت.

این در شرایطی است که آمارهای منتشره بانک مرکزی نیز از روند رو به رشد چک های برگشتی طی سال های اخیر حکایت دارد به طوری که در تیرماه امسال حدود ۹.۳ میلیون فقره چک مبادله شده که از این تعداد ۷.۸ میلیون وصول و تا ۱.۵ میلیون فقره برگشت خورده است که عمده دلایل برگشتی آن به کسری موجودی در حساب ها بر می گردد.

به هر حال طی چند سال گذشته اقداماتی برای جلوگیری از افزایش چک های برگشتی در دستور کار قرار گرفت که اهم آن راه اندازی سامانه «صیاد» است که از سال ۱۳۹۴ به طور جدی تری پیگیری شد تا اینکه این هفته در حاشیه جلسه شورای پول و اعتبار رونمایی شد. 

«صیاد» سامانه یکپارچه سازی چک محسوب شده و بر اعتبارسنجی یکپارچه، کنترل دقیق اهلیت متقاضی دسته چک پیش از صدور و استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده به طور ویژه ای توجه دارد. با عملیاتی شدن رسمی سامانه «صیاد» از این پس صاحبان دسته چک می توانند با مراجعه حضوری و غیرحضوری دسته چک های خود را تعویض کرده و آن را به «صیاد» تبدیل کنند.

صاحبان دسته چک می توانند ضمن مراجعه حضوری از طریق اینترنت بانک خود نسبت به تعویض دسته چک ها اقدام کنند. با این حال چک هایی که در حال حاضر وجود دارند تا اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ مهلت استفاده داشته و از آن پس باید تمامی آنها تغییر کرده و به طور یکپارچه صیادی شود.

با اصلاحی که در فرآیند صدور کارسازی چک در سامانه «صیاد» طی شده امکان استعلام وضعیت صادرکننده برای گیرنده در هنگام معامله و پذیرش آن از سامانه متمرکز فراهم می شود که امتیاز ویژه ای برای دریافت کننده چک به شمار خواهد رفت. این در شرایطی است که سامانه «صیاد» به صورت ۲۴ساعته از طریق سامانه پیامکی به درخواست های استعلامی دریافت کنندگان چک پاسخ می دهد که البته شماره این پیامک از سوی بانک مرکزی اعلام می شود.

ویژگی های چک های  «صیاد»

چک های «صیاد» برخلاف گذشته که هر بانکی دسته چک مربوط به خود را داشت، به طور یک دست بوده و با رنگ گلبهی و ابعاد یکسان است. این در حالی است که چک های مورد استفاده در شبکه بانکی در حال حاضر تعداد مختلفی داشته و در طرح ها و رنگ ها و اندازه های متفاوتی توسط مشتریان بانک ها استفاده می شود، اما «صیاد» با هدف یکپارچه سازی و استانداردسازی چک ها طراحی شده و به عبارتی هویت بخشی به چک به عنوان یک اوراق بهادار خواهد بود.

در «صیاد» علاوه بر یکسان سازی طرح ظاهری چک ها، ویژگی های امنیتی به طور خاص مورد توجه است. برای چک های صیادی سه سطح ویژگی امنیتی تعریف شده است. در سطح اول، سری و سریال های چک به صورت برجسته چاپ شده که با لمس قابل تشخیص است. در سطح دوم، ویژگی های امنیتی نگاه کردنی مانند واتر مارک و طرح مخفی در برگه چک وجود دارد که این دو سطح به راحتی توسط عموم مردم قابل تشخیص است. در سطح سوم نیز ویژگی های امنیتی حرفه ای به چک ها افزوده شده که قابل تشخیص توسط ابزارها است و برای بانکداران و اشخاصی که استفاده مستمر و مکرری از چک ها دارند، قابل استفاده است.

با اینکه حتی با ورود دسته چک های صیادی ضوابط و قوانین مربوط به دسته چک تغییری نخواهد کرد، اما مهم اینجاست که این چک ها استانداردسازی شده و نسبت به چک های قبلی از مولفه های امنیتی بالاتری برخوردار هستند.

امکان سنجش اعتبار و کنترل اهلیت صادرکننده چک

در همین زمینه، معاون فناوری های نوین بانک مرکزی معتقد است که پیاده سازی سامانه «صیاد» گامی مهم در اعتبارسنجی یکپارچه، کنترل دقیق اهلیت متقاضی دسته چک پیش از صدور، استعلام وضعیت عملکرد صادرکننده چک توسط گیرنده آن، استانداردسازی ابعاد، جانمایی اقلام اطلاعاتی و ویژگی های امنیتی برگه چک است.

در واقع، استانداردسازی برگه چک، نقش مهمی در پیشگیری از جعل دارد و به ذینفع چک امکان می دهد تا از اصالت آن با توجه به یکپارچگی مولفه های امنیتی و ظاهری در تمام بانک ها اطمینان پیدا کند. از همین رو، با توجه به اصلاح فرآیند صدور و کارسازی چک، امکان استعلام وضعیت صادرکننده چک برای گیرنده ذینفع آن به هنگام معامله و پیش از پذیرش آن از سامانه متمرکز فراهم شده است.

به عبارت بهتر، سامانه «صیاد» باعث کاهش مخاطره پذیرش چک توسط ذی نفعان و افزایش مسئولیت صادرکنندگان چک شده و در نهایت موجب می شود تا اعتماد به این ابزار پولی ارتقا یافته و همزمان با تسهیل مراودات تجاری مشتریان، حجم پرونده های قضایی مرتبط با چک نیز تعدیل یابد.