رمزگشایی نوسانات اخیر نرخ ارز

فرصت امروز: در چند روز گذشته قیمت ارز در بازار ارز جهشی قابل توجه داشت، به طوری که بسیاری از فعالان اقتصادی را غافلگیر کرد. درباره علت این نوسانات اظهارنظرهای مختلفی صورت گرفته است که در پی برخی از آنها را مروز می کنیم.

ردپای یک «۲۱ هزار میلیارد» در بازار ارز!

گرچه حداقل در شرایط فعلی دیگر هیچ مؤسسه بزرگ غیرمجازی فعالیت نمی کند، ولی آثار وجود آنها سال ها می تواند بازار پول را تحت تأثیر قرار دهد. در همین جریان معاون نظارت بانک مرکزی به صراحت از روانه شدن بخشی از ۲۱ هزار میلیارد تومان پول اختصاص یافته به موسسات اعتباری به سمت بازار ارز و اثرگذاری بر نوسانات اخیر اشاره داشته است.

به گزارش ایسنا، معاون نظارت بانک مرکزی عنوان کرده در جریان ساماندهی موسسات مالی و اعتباری، ۲۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان پول تازه به اقتصاد تزریق شده که بخشی از آن به سمت بازار ارز و دلار رفت، این باعث افزایش تقاضا شد درحالی که عرضه محدود بوده است. این اعلام حیدری که البته تا حدی درباره رقم کلان ۲۱ هزار میلیاردی مبهم است، در هر حال دلالت دارد بر پرداخت پولی که به سپرده گذاران موسسات اعتباری غیرمجاز منحل شده در دو تا سه سال اخیر و به طور خاص در ماه های اخیر انجام شده است.

این در حالی است که با توجه به سیاست بانک مرکزی برای ساماندهی بازار غیرمتشکل پولی در دو تا سه سال اخیر اکنون فعالیت چند مؤسسه بزرگ غیرمجاز خاتمه یافته و منحل شده اند که البته این پایان ماجرای آنها نبوده است، چرا که باید وجوه مربوطه به سپرده گذاران این موسسات که در مجموع ارقام کلانی را دربر می گیرد پرداخت می شد. اما با توجه به رخ دادن تخلفات سنگین در این موسسات که موجب از هم پاشیدگی ساختار آنها شد، در نهایت منابع جذب شده از مردم نه تنها به طور نقد بلکه حتی در قالب ملک نیز چندان وجود نداشت و قابل کشف نبود و اگر هم سپرده ها تبدیل به ملک شده بودند امکان فروش و نقدشوندگی آنها بسیار پایین بود. بر این اساس تصمیم بر این شد تا با وثیقه گرفتن این املاک، بانک مرکزی خط اعتباری اختصاص داده و سپرده گذاران تعیین تکلیف شوند.

اکنون ۲۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی که معاون نظارت بانک مرکزی از آن سخن گفته می تواند شامل پرداخت به سپرده گذاران تعاونی های منحل شده به ویژه فرشتگان، افضل توس، آرمان و البرز ایرانیان که در سال جاری تا سپرده های بیش از ۲۰۰ میلیون تومان آنها تعیین تکلیف شدند، باشد و البته تعاونی های دیگر درگیر ساماندهی را هم شامل خواهد شد. با این حال دقیقا مشخص نیست که این رقم مربوط به کدام موسسات است چون ۴۵۰۰ میلیارد برای افضل توس، آرمان و البرز ایرانیان مصوب شد و برای فرشتگان هم احتمالا حدود ۴۰۰۰ میلیارد تومان باشد، ولی مابقی می تواند به سایر موسسات اختصاص داشته باشد.

در هر صورت اکنون سپرده گذاران این موسسات که در ماه های قبل تاکنون در جریان دریافت وجوه خود قرارگرفته و منابع نقدی در اختیار دارند می توانند از مخاطبان بازار ارز بوده و وجوه خود را برای سرمایه گذاری به سمت بازاری ببرند که این روزها نوسان قیمت داشته و طی چهار ماه اخیر تا بیش از ۷۰۰ تومان رشد قیمت و سودآوری داشته است.

ترس از مالیات بازار ارز را تحریک کرد

اما دیگر موردی که فرشاد حیدری به آن اشاره داشته و در نوسان ارزی دخیل دانسته است، به برخی شایعات در مورد مالیات گیری از سپرده های بانکی اختصاص دارد. وی گفته برخی اظهارات غیرکارشناسی از جمله اینکه قرار است از سپرده های بانکی مردم مالیات اخذ شود موجب ترس مردم می شود و عده ای نگران شده و پول خود را از بانک ها خارج و به دنبال خرید دلار می روند.

دلالان ارزی هم هستند

در کنار دلایلی که معاون نظارت بانک مرکزی مطرح کرده، سفته بازی و تحرک های برخی دلالان خاص ارزی دیگر مواردی است که در جریان نوسان بازار از عوامل تشدید کننده آن عنوان شده و حتی در برخی خبرها آمده بود که با متهمان ارزی نیز در این باره برخورد شده است. با این حال اتفاق بعیدی نیست، زمانی که بازار در نوسان بوده و احتمال افزایش قیمت در آن وجود دارد فعالان بازار ارز نیز تحرک بیشتری برای سودآوری داشته و به هر کاری برای دستیابی به اهداف شان دست بزنند.

ریشه های بین المللی

سیدحمید میرمعینی، کارشناس بازار سرمایه در روزنامه «ایران» نوشت: طی هفته های اخیر موضوع اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در امارات و در نتیجه مشکلات ایجاد شده برای صرافی های انتقال دهنده ارز، موجب اخلال هایی در جریانات ورودی ارز به کشور شده است.

با توجه به اینکه یکی از مهم ترین منبع انتقال ارز به کشور، امارات است، طبیعتا این اخلال در بازار ارز نیز تأثیرگذار است. بعد دوم به طرف عرضه بخش غیردولتی برمی گردد. شرکت های بزرگی که به خصوص در عرصه صادرات پتروشیمی و فرآورده های نفتی فعال هستند، عرضه ارز خود را برای کسب منافع بیشتر از افزایش نرخ ارز محدود کرده اند. ضمن اینکه در کنار این موضوع نمی توان از نقش تسویه حساب های مالی طرف های بین المللی با صادرکننده های ایرانی نیز غافل شد. چراکه هر وقت این تسویه حساب ها خارج از بازه زمانی متداول انجام گیرد، دسترسی به منابع ارزی توسط این شرکت ها محدود شده و طبیعتاً عرضه ارز این صادرکننده ها به بازار دچار اختلال خواهد شد.

در عین حال علت دیگر را باید در منابع تهدیدی بین المللی علیه ورودی ارز به کشور مشاهده کرد. به این صورت که با وجود تأثیرات مثبت برجام بر فضای مراودات مالی و ارزی ایران با دنیا، هنوز محدودیت ها در این مسیر کاملاً برطرف نشده اند و طبیعی است که تأثیر کلی عدم رفع کامل تحریم ها و محدودیت های پولی بر بازار عرضه و تقاضای ارز ایران تأثیرگذار خواهد بود. اگرچه این یک روند خطی مشخص است اما در بازه هایی مانند شرایط امروز می توان تأثیر این تهدیدها و تداوم محدودیت ها را پررنگ تر دید. به خصوص با تهدیداتی که رئیس جمهوری آمریکا علیه برجام مطرح کرده است، فضای تردید و ترس اقتصادی را افزایش داده و طبیعتاً با توجه به اینکه اعلام کرده است این آخرین باری است که تعلیق تحریم ها را تمدید خواهد کرد، فضای تردید در اقتصاد ایران را افزایش داده که بر همه جوانب اقتصاد و از جمله بازارهای مالی و پولی تأثیرگذاری خود را اعمال خواهد کرد.

اما فارغ از عوامل پیش گفته سیاست های اقتصادی دولت نیز یک عامل مهم نوسانات نرخ ارز به شمار می رود. دولت خود مهم ترین بازیگر بازار ارز است و طبیعتاً هر تحرکی از سوی دولت در زمینه ارزی می تواند زمینه را برای نوسانات فراهم کند، به خصوص اگر دولت اهدافی مانند تأمین کسری بودجه را دنبال کند.

مجموعه عوامل پیش گفته موجب شده ضلع تقاضای بازار ارز وارد فاز هیجانی شود. برخی از مردم با توجه به روند افزایشی قیمت ارز، به منظور حفظ ارزش دارایی خود یا کسب سود بیشتر، تقاضای وافری به دریافت ارز پیدا می کنند و همچنین در این فضا طبیعتاً بازار برای دلالان و سودجویان هم مناسب است که بازار سیاه ارز را برای کسب منفعت ایجاد کنند. این مسائل طبیعتاً موجب می شود تقاضا برای ارز به یکباره چندبرابر شود و زمینه برای افزایش نوسانات فراهم شود.

ما اکنون طبق گفته مقامات اقتصادی دولت، از ذخیره ارزی خوبی برخوردار هستیم و طبیعتاً یکی از مهم ترین عوامل حل چالش نوسانات اخیر نرخ ارز، تغییر جهت گیری ها و سیاست های اقتصادی دولت است که موجب خواهد شد در بازار عرضه و تقاضای ارز آرامش حاکم شود. با این حال تجربه نشان داده است بازدهی بازار ارز و سرمایه گذاری در این جهت، ثبات چندانی نداشته و نوسانات غیرقابل پیش بینی، ریسک ها را در این حوزه افزایش می دهد.

علت افزایش نرخ دلار از زبان جلال پور

رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران معتقد است اگر قیمت ارز در سیستم عرضه و تقاضا تعیین شود و نرخ آن بر اساس مابه التفاوت نرخ تورم داخلی و تورم خارجی به صورت تدریجی افزایش یابد، دچار وضعیت فعلی نمی شویم که یکباره فنر ارز رها شود.

محسن جلال پور در گفت وگو با ایسنا، درباره دلایل افزایش قیمت ارز در روزهای گذشته اظهار کرد: اتفاقی که امروز در مورد ارز رخ داده است، غیرقابل پیش بینی نبود. در طول ۲۰ سال گذشته بارها این آزمایش در کشور رخ داده و هر بار هم نتیجه آن را دیده ایم.

وی افزود: وقتی ما با تورم روبه رو هستیم و افزایش قیمت را در کالاها و خدمات مختلف می بینیم به تبع آن روی ارز که خود یک کالا است این افزایش قیمت را مشاهده می کنیم. اولین بار این اتفاق در سال ۱۳۷۴ در دوره ای که یکسری اصلاحات اقتصادی در حال انجام بود، اتفاق افتاد.

رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: هر دفعه که قیمت ارز را در بانک مرکزی و در شرایطی که توان فروش ارز حاصل از صادرات نفتی را داریم به صورت مصنوعی و غیرطبیعی قیمت ارز را فشرده می کنیم سرانجام این فنر روزی جهش پیدا می کند و گرفتاری های جدی را به وجود می آورد.

جلال پور تصریح کرد: به همین دلیل هم بود که برنامه نویسان از برنامه چهارم به بعد قید کردند که سیاست ارزی جمهوری اسلامی، سیاست ارزی شناور مدیریت شده است و باید در طول زمان بر اساس مابه التفاوت نرخ تورم داخلی و تورم خارجی به مرور به قیمت ارز افزوده شود. یعنی اگر امسال ۲۰ درصد تورم داریم و مثلاً تورم خارجی را هم متوسط 6درصد درنظر بگیریم ۱۴درصد مابه التفاوت آن باید در یک سال به صورت تدریجی بر قیمت ارز افزوده شود اما عملاً می بینیم این اتفاق نمی افتد و فنر ارز جهش پیدا می کند.

قیمت کی پایین می آید؟

توصیه ها و اطمینان های مقام های دولتی از سخنان حسن روحانی تا رئیس کل بانک مرکزی همگی نشانه آن است که شرایط این روزهای قیمت دلار موقتی است. با این حال ابهام هایی هم درباره آینده قیمت دلار وجود دارد. اینکه تب 4هزار و 500 تومانی که طی دو روز گذشته تا 4 هزار و 700 هم بالا رفته، فروکش کند قیمت دلار روی چه نرخی می ایستد؟ سوالی است که خیلی ها به دنبال آن هستند. پاسخ این سوال از این جهت اهمیت دارد که هرگونه نوسان قیمت ارز روی قیمت کالاهای وارداتی تأثیر گذار خواهد بود. هرچند خیلی از سودجوها این روزها به دنبال افزایش قیمت دلار بر روی کالاهای خود، 10 درصد کشیدند، با این حال اقتصاددانان می گویند این شرایط پایدارنیست.

مرتضی ایمانی راد، اقتصاددان و تحلیلگر مسائل اقتصادی در پاسخ به این سوال در اینستاگرام خود نوشت: «االبته سوال درست تر این است که دلار چرا اینقدر دیر بالا رفته، حجم واردات بسیار بیشتر از صادرات است، انتقال دلار ناشی از صادرات نفت به سختی به داخل منتقل می شود، ما هنوز گرفتار تحریم یوترن هستیم، سطح تمایلات خریداران دلار بسیار بالاست، در ماهی هستیم که تقاضا برای دلار بالاست. اینها تعدادی از عوامل افزایش قیمت دلار است.حتماً بانک مرکزی بیکار نمی نشیند چون قیمت دلار برای نظام حیاتی است، بنابراین انتظار داریم با دخالت بانک مرکزی قیمت دلار مقداری پایین بیاید.»

او اضافه کرده: «ولی سوال اساسی این است که آیا این بار هم بانک مرکزی می تواند به میزان قابل توجهی قیمت دلار را پایین بیاورد (یعنی حدود 4 هزار تومان)؟ اینکه بانک مرکزی به بازار ورود کند و قیمت دلار را پایین بیاورد، بسیار محتمل است، ولی به نظر می رسد این بار نیروی بازار بسیار قوی تر از دفعات پیش است و این در حالی است که بانک مرکزی هم قدرت سابق را ندارد و برآیند این دو اصلاح محدود قیمت دلار است.»

وی یادآور شد: در سال ۱۳۹۰ وقتی فنر در بهمن ماه جهش پیدا کرد دلیل آن تحریم بانک مرکزی بود و نرخ ارز از ۱۲۰۰ تومان به بیش از ۲۰۰۰ تومان رسید. افزایش این دفعه قیمت ارز هم عوامل دیگری دارد. در روزهای اخیر مسائل متعددی اتفاق افتاد که از جمله آن حساب های بانکی در دوبی و مسئله ای بود که برای ارز در دوبی پیش آمد. این عاملی شد که جرقه لازم برای افزایش قیمت ارز زده شود که ظرف چند روز حدود ۱۲درصد قیمت ارز افزایش پیدا کرد؛ بنابراین اینها سیاست های اشتباهی است که در طول دهه های گذشته وجود داشته است.

رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران اظهار کرد: اگر از ابتدا نگاه مان این بود که دلار در سیستم عرضه و تقاضا تعیین شود که بخشی از آن توسط دولت از طریق ارز حاصل از فروش نفت به دست آید و بخشی هم از صادرات حاصل شود، امروز شرایط این گونه نبود.