اجلاس شانگهای و تحولات اقتصاد سیاسی جهان

برگزاری اجلاس شانگهای با حضور چین، هند و روسیه در کنار هم یکی از مهم ترین پیام های چند سال اخیر در حوزه اقتصاد سیاسی محسوب می شود. نزدیکی دو اقتصاد بزرگ آسیا و روسیه به عنوان منبع اصلی تامین نفت، نه تنها قدرت دیرینه آمریکا را به چالش می کشد، بلکه نوید تحولات جدی در اقتصاد جهان را داده است. 

زمانی که ایالات متحده و اروپا در پی جنگ اوکراین تحریم های فلج کننده علیه روسیه اعمال می کردند، شاید خوشبین ترین تحلیلگران هم آن را عامل نزدیکی چین و هند با این کشور نمی دانستند. سناریو فرضی کاملا روشن بود: روسیه تسلیم خواهد شد. با این حال اجلاس امسال شانگهای روایت متفاوتی از این وضعیت ارائه می کند. 

چین، هند و روسیه: یک بلوک قدرت جدید

بر اساس گزارش رویترز، نشست سه جانبه میان پوتین، شی جین پینگ و نارندرا مودی در تیانجین در حالی برگزار شد که اختلاف قدیمی میان چین و هند بر آن سایه افکنده بود. این دیدار نشان دهنده عبور احتمالی دو اقتصاد بزرگ آسیا از اختلافات قدیمی است. البته در این میان یک نقش عامل سوم از همه پررنگ تر است: آمریکا.

چین و هند در مواجه با جنگ تعرفه ای ترامپ به سوی الگوی مقاومت و همبستگی بیشتر روی آورده اند. مسئله ای که دست کم در کوتاه مدت سیاست های ترامپ را با چالش جدی رو به رو خواهد کرد. در این میان همکاری نزدیک با روسیه به عنوان تامین کننده اصلی انرژی، اجلاس شانگهای را به سنگ بنای نظمی نوین در اقتصاد جهانی تبدیل کرده است. 

علی رقم تهدیدهای فراوان آمریکا، چین و هند قصد کاهش همکاری تجاری با روسیه را ندارند. این امر یعنی پکن و دهلی نو احتمالا نفت روسیه را با تخفیف قابل توجهی دریافت و سود قابل ملاحظه ای از این پیوند نزدیک خواهند برد. از سوی دیگر، روسیه نیز بازارهایی مطمئن برای نفت و گاز خود پیدا می کند که اتفاقا زر سایه تهدید آمریکا و اروپا نیست. 

آمارها چه می گویند؟

بر اساس گزارش بی بی سی، چین در سال گذشته نزدیک به ۲۰ درصد واردات انرژی خود (بیش از ۱۰۰ میلیون تن نفت خام) را از روسیه تامین کرده است. اگرچه هند تا همین چند ماه قبل با تردید به خرید نفت از روسیه نگاه می کرد، اما تعرفه های تنبیهی ترامپ علیه هند این تردید را به طور کامل از بین برد. 

در حالی که روابط دهلی نو و واشنگتن به پایین ترین سطح خود در دهه های اخیر رسیده، روسیه در حال پر کردن جای خالی آمریکاست. برای اولین بار تامین امنیت انرژی در شرق آسیا دیگر به حضور مستقیم آمریکا گره نخورده است. مسئله ای که نه تنها تعرفه ۵۰ درصدی ترامپ علیه هند را کم اثر می سازد، بلکه برای چین به عنوان رقیب اصلی آمریکا یک امتیاز سیاسی مهم محسوب می شود. 

توافق جدید گازی میان شرکت های چینی و روسی پیام روشنی برای غرب دارد: روسیه دیگر نیازمند بازار انحصاری اروپا برای صادرات نفت و گاز نیست. چنین تغییری نه تنها دست روسیه در مذاکرات آتی بر سر صلح را بازتر می کند، بلکه فشار بیشتری بر ناتو وارد خواهد کرد. چرا که اروپا هنوز هم برای تامین انرژی وابستگی زیادی به روسیه دارد. در این میان شاید تنها برگ برنده اروپا راه اندازی سریع پروژه های جایگزین تامین نفت و گاز از خاورمیانه باشد. جایی که معادلات امنیت انرژی کم کم از زیر سایه آمریکا بیرون می آید.

چنین رویدادهایی موجب نزدیکی هرچه بیشتر چین، هند و روسیه در چشم انداز پیش روی خواهد شد. مسئله ای که نه تنها برای آمریکا و اروپا، بلکه سراسر دنیا به معنای شکل گیری نظم تازه ای در حوزه اقتصاد جهانی است. 

ابعاد ژئوپولیتیکی اجلاس شانگهای

چین با برگزاری اجلاس شانگهای یکی از برندگان اصلی آن محسوب می شود. این امر نه فقط به خاطر میزبانی از این اجلاس، بلکه پیامی است که برای غرب ارسال می کند. دولت چین در طول سال های اخیر، به ویژه پس از اختلاف گسترده با دولت ترامپ، به دنبال بدل شدن به جایگزین آمریکا در سطح جهانی است. اجلاس شانگهای با حضور روسیه و هند در این میان جایگاه چین به عنوان قدرتی توانمند برای ائتلاف سازی را نشان می دهد.

در حالی که هند و روسیه نیز از همکاری نزدیک با چین بهره می برند، نظم جدید اقتصاد سیاسی دنیا نه دو یا تک قطبی، بلکه چند قطبی خواهد بود. بر این اساس بلوک های قدرت پراکنده در کوریدورهای اقتصادی شکل گرفته و این امر سیطره دیرینه آمریکا بر اقتصاد سیاسی جهان را، دست کم در بلند مدت) با خطر رو به رو خواهد کرد. 

نکته کلیدی در این میان واکنش آمریکا به تحولات جاری است. مسئله ای که می تواند آینده اقتصاد جهان را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. اگر قرار باشد آمریکا سیاست تعرفه ای خود را با شدت بیشتری دنبال کند، احتمالا پیمان شانگهای یا نمونه های مشابه تقویت خواهد شد. در غیر این صورت باید منتظر باز شدن درهای دیپلماسی و مذاکرات میان قدرت های بزرگ اقتصادی دنیا باشیم.