آسیب های سازمان تجارت جهانی برای کشورهای درحال توسعه

وقتی سازمان تجارت جهانی در سال 1995 تأسیس شد، هدفش تسهیل تجارت بین المللی و رشد و توسعه اقتصادی بود. در این نهاد بین المللی اما یک مشکل عمده وجود دارد و آن اینکه کشورهای درحال توسعه آنچنان که باید از قراردادها و دادوستدهای این سازمان سود نمی برند.

این کشورها با اینکه درصد بالایی از اعضای سازمان تجارت جهانی هستند و از نظر عددی برتری کامل دارند، اما به دلایل گوناگون نمی توانند از این برتری خود استفاده کنند.

می توان دلایل قدرت کم کشورهای درحال توسعه در چارچوب سازمان تجارت جهانی را این گونه برشمرد:
کشورهای درحال توسعه دوسوم از اعضای سازمان تجارت جهانی را تشکیل می دهند. بنابراین قاعدتاً رأی این کشورها باید بر روند و نتایج مذاکرات تجاری تأثیر زیادی داشته باشد، اما واقعیت این است که در عمل خبری از این اثرگذاری نیست. کشورهای درحال توسعه هرگز از برتری عددی در این نهاد جهانی به سود خود استفاده نکرده اند.

اقتصاد اکثر کشورهای درحال توسعه به آمریکا، اروپا و ژاپن وابستگی زیادی دارد. این وابستگی در حوزه های واردات، صادرات، کمک های مالی، امنیت و بعضی بخش های دیگر پررنگ است. آمریکا، اروپا و ژاپن به عنوان قدرت های اقتصادی دنیا از همبستگی کشورهای درحال توسعه در سازمان تجارت جهانی می ترسند و آن را مانعی برای رفاه و امنیت خود تلقی می کنند.

بنابراین درحالی که بسیاری از اعضای این نهاد با یک قرارداد مخالفت می کنند و این مخالفت کاملاً در چارچوب های قانونی می گنجد، این قدرت های اقتصادی با اقداماتی هماهنگ مانع از این می شوند که اجماع کشورهای درحال توسعه  به نتیجه رسیده و به سودشان تمام شود.

مذاکرات تجاری بر اساس اصول روابط متقابل یا سازش بین طرفین صورت می گیرد. این یعنی یک کشور در برابر امتیازی که می خواهد بگیرد، یک امتیاز هم می دهد. مثلاً برای جلب موافقت کشور مقابل و گرفتن امضای یک قرارداد مشخص، تعرفه یک محصول یا کالای خاص را برای طرف مقابل پایین می آورد.

این نوع از مبادله کالا به نفع کشورهایی است که اقتصادی بزرگ و متنوع دارند و کل اقتصادشان روی پاشنه یک محصول نمی چرخد. این کشورها هرچه بیشتر امتیاز بدهند، امتیازات بیشتری هم می توانند بگیرند، بنابراین عدم توافق میان کشورهایی که می توانند امتیازاتی بدهند با کشورهایی که نمی توانند این کار را انجام دهند یا امتیازات کمی در اختیار طرف دیگر قرار می دهند، بیشتر و بیشتر می شود.

پس نتیجه این می شود که کشورهای قدرتمندتر سود قراردادهای تجاری را می برند، درحالی که همتایان ضعیف ترشان مجبور هستند تنها به سودهای جزئی از این قراردادها بسنده کنند. در حقیقت، در سازمان تجارت جهانی که کشورهای درحال توسعه از نظر عددی در آن برتری قابل توجهی دارند نه تنها دادوستدها هرگز به سود کشورهای درحال توسعه نبوده، بلکه در نهایت معاملات کاملاً طبق خواسته کشورهای توسعه یافته رقم خورده است.

بسیاری از مذاکرات و توافقات تجاری که سرچشمه اش به سازمان تجارت جهانی برمی گردد، بین کشورهای توسعه یافته و برخی از معدود قراردادها هم بین توسعه یافته ها و درحال توسعه های بزرگ تر و قدرتمندتر بسته شده است.

همچنین کشورهای درحال توسعه منابع انسانی و فنی کمتری در اختیار دارند، بنابراین وقتی در مذاکرات حاضر می شوند دست پایین تر را دارند و نمی توانند آنطور که به نفع شان است مانور بدهند. آنها کمتر از رقبای توسعه یافته خود آمادگی دارند و رقیبی که کمتر آماده باشد، بازی را می بازد.

کشورهای درحال توسعه حالا دیگر خوب می دانند که یافتن منابع مناسب در نظام حل اختلاف هزینه بر است و نیاز به داشتن سطح بالایی از تحصص های حقوقی دارد؛ چیزی که این کشورها کمتر از آن بهره می برند. علاوه  بر این، پایه و اساسی که نظام حل اختلاف بر آن استوار است، چندان متناسب با نیازهای توسعه ای این کشورها نیست؛ حال چه آن کشور قوانین تجارت آزاد را نقض کرده باشد، چه نه.

برای اکثر کشورهای درحال توسعه، موافقت نامه های سازمان تجارت جهانی نتایجی منفی به دنبال دارد چون باعث می شود این کشورها مجبور شوند از بسیاری از امتیازها و فرصت ها برای توسعه محروم شوند. دولت ها به واسطه همین قراردادها است که قدرت خود در کنترل اقتصاد داخلی و تعیین اولویت های توسعه را از دست می دهند.

برخی دولت ها به سازمان تجارت جهانی «باشگاه مردان پولدار خاص» لقب داده اند. در این نهاد بین المللی نابرابری های آشکاری وجود دارد. صادرات کشورهای درحال توسعه همچنان با مانع بزرگی به نام عدم دسترسی به بازارهای بزرگ و مهم روبه رو است. مطالعات اخیر کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل متحد (UNCTAD) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) تأیید کرده که به اوج رساندن یا افزایش ناگهانی تعرفه ها همچنان به صادرات کشورهای درحال توسعه و تلاش  این کشورها برای ایجاد تنوع در صادرات آسیب می زند.

آسیب رسانی سازمان تجارت جهانی تنها به کشورهای درحال توسعه محدود نمی شود. کشورهای کمتر توسعه یافته که به اختصار LDC خوانده می شوند هم از این نهاد بین المللی ضرر می بینند. این 48 کشور با اینکه 20 درصد سازمان تجارت جهانی را تشکیل می دهند از جریان های تجاری به حاشیه رانده شده اند. محصولات این کشورها با تعرفه های بالا و افزایش زیاد تعرفه  در محصولاتی مثل گوشت، سیگار، لباس، کفش و چوب مواجه می شوند.