اخراج؛ سوت پایانی برای کارمندان

مدیریت کارکنان یک سازمان یا به عبارتی دیگر مدیریت منابع انسانی، کار ساده‌ای نیست. در هر نوع مجموعه سازمانی اعم از مجموعه‌های بزرگ تا مجموعه‌های کوچک برای ساماندهی مکانیزم استخدام و بهره‌وری و درنهایت تعدیل نیروها نیاز به مدیریت حرفه‌ای مشهود است. مدیریت بخش‌های گزینش و استخدام کارکنان رایج‌ترین وظیفه مدیریت منابع انسانی است. اما گاه مصلحت سازمانی به‌گونه‌ای پیش می‌رود که نیاز به اخراج برخی از کارمندان الزامی است. در این شرایط مدیریت سازمان باید بسیاری از جوانب را در نظر بگیرد، در عین حال در انتخاب فرد اخراجی نهایت دقت را به عمل آورد.

در غیر‌این صورت تبعات اخراج نسنجیده بیش از آنکه فرد اخراجی را متضرر کند به سازمان لطمه می‌زند.شایع‌ترین عللی که برای اخراج کارکنان سازمان به ذهن افراد می‌رسد به دو بخش اصلی تقسیم می‌شوند: دلایل مالی و دلایل انضباطی. اما این دو علت تنها بخشی از علت‌های متعددی است که می‌تواند به اخراج کارمندان منجر شود.

موارد مهم پیش از اخراج

اگرچه گاه شرایط به نحوی پیش می‌رود که مدیریت راهی جز اخراج کارکنان ندارد اما هر سازمان پویا باید برخی اصول اساسی را برای پیشگیری از مشکلات منجر به اخراج رعایت کند: تعیین انضباط و فرهنگ سازمانی: مدیران سازمان باید برخی اصول و مقررات کلیدی را برای سازمان خود معین کنند. مقرراتی که به مرور به فرهنگ سازمانی قدرت می‌بخشند و در نتیجه تخطی از این مقررات و فرهنگ، چشم‌انداز روشن‌تری از چگونگی عملکرد کارمندان در اختیار مدیریت قرار خواهد داد.

سیستم شکایت و انتقاد سازنده: شرکت‌های موفق، اغلب مجهز به سیستم دریافت شکایت و انتقاد کارکنان هستند. این سیستم دو حسن اساسی دارد؛ نخست آنکه نقاط ضعف سازمانی را با سرعت بیشتری به مدیران رده بالا نشان می‌دهد و دوم آنکه در صورت وجود اختلاف بین کارمندان، تشخیص فرد خاطی را ساده‌تر می‌کند.

آموزش ضمن خدمت کارکنان: گاه تعدیل نیرو به علت ضعف در توانایی‌های کارمندان و نیاز به استخدام کارمندان به روز‌تر انجام می‌شود. این در حالی‌است که حفظ کارمندان با سابقه و وفادار به سازمان در اغلب شرکت‌های موفق به اصلی مهم تبدیل شده است. بنابراین آموزش ضمن خدمت کارکنان و افزایش دانش و در نتیجه ارتقای سطح بهره‌وری آنها جایگزین مناسب‌تری برای اخراج است.افزون بر این موارد یک نکته مهم که شاید بسیاری از سازمان‌ها به آن بی‌توجه هستند، رعایت دوره آزمایشی است.

مارک جونز، کارشناس امور استخدام و مدرس دوره‌های تامین منابع انسانی در انگلستان معتقد است دوره‌های آزمایشی می‌توانند ضریب اخراج‌های آتی سازمان را به حداقل برسانند. هر شرکت حداقل باید شش ماه دوره آزمایشی داشته باشد. یعنی کارمند را نه به شکل رسمی بلکه به شکل آزمایشی با در نظر گرفتن حقوق استخدام کند. با این روش، اگر فردی مناسب احراز شغلی در سازمان مربوطه نباشد، راحت‌تر با ترک شغل کنار آمده و فضای سازمان را دستخوش جنجال نخواهد کرد.

مزایا و معایب اخراج کارکنان
اخراج کارکنان دلایل بسیار زیادی دارد، شایع‌ترین علل اخراج کارکنان و مزایا و معایب این قبیل اخراج‌ها شامل این موارد است:

مشکلات مالی

گاه اخراج کارکنان به مشکلات مالی مرتبط است. در این موارد مدیران با تعدیل نیرو، سعی در بازسازی بدنه سازمان و حفظ وضعیت خود دارند. بزرگ‌ترین مزیت این روش، امکان بازسازی سازمان و استخدام مجدد کارکنان اخراجی است. اما در بسیاری از موارد اخراج کارکنان تاثیر بزرگی بر روند پیشرفت سازمان نداشته است. بنابراین اخراج در این مرحله به‌ویژه در خصوص کارکنان با سابقه باید با درایت صورت گیرد.

 موارد انگیزشی

روحیه و فرهنگ سازمانی تا حد زیادی متاثر از خلقیات و انگیزش کارکنان سازمان است. کارکنانی که در فضای سازمان خلل ایجاد می‌کنند و انگیزه‌های سازمانی را از بین می‌برند، اغلب از سوی مدیران اخراج می‌شوند. مزیت این روش حفظ روحیه و فرهنگ تیمی در سازمان است اما یک عیب بزرگ در این روش، احتمال ایجاد هراس سازمانی است.

درواقع ممکن است کارمند اخراجی به لحاظ حرفه‌ای بسیار موفق بوده باشد، بنابراین سایر کارمندان سازمان دچار این شائبه خواهند شد که احتمال اخراج آنان نیز چندان دور از ذهن نیست. همین مسئله راندمان کاری را تنزل می‌دهد.

عدم شایستگی شغلی

برخی کارمندان چه به لحاظ مهارت‌های حرفه‌ای و چه به لحاظ شخصیت و برخورد سازمانی، شایستگی‌های لازم برای ابقا در شغل را ندارند. اغلب چنین اخراج‌هایی در مورد کارمندان تازه استخدام شده اتفاق می‌افتد. حذف چنین افرادی از سازمان برای سازه کلی سازمان بسیار مثبت ارزیابی می‌شود. اما نکته مهم در این میان، تفهیم مفهوم شایستگی برای اعضای سازمان است.

اخراج بی‌توضیح افراد، (اگرچه از سوی مدیران توجیه‌پذیر باشد) احساس عدم امنیت شغلی را به کارمندان سازمان تزریق می‌کند. بنابراین توضیح و شفاف‌سازی در خصوص علل اخراج کارمندان غیر‌شایسته، زمینه را برای امنیت روانی و شغلی سایر کارمندان ایجاد کرده و به آنان فرصت می‌دهد خود را با اصول اساسی سازمان منطبق‌تر کنند.